Morgunblaðið - 12.02.2002, Side 39

Morgunblaðið - 12.02.2002, Side 39
MINNINGAR MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. FEBRÚAR 2002 39 Látinn er í hárri elli Bjarni Jóhannsson á Dvalarheimilinu Lundi á Hellu, fyrrum bóndi á Árbakka í Landsveit. Hans kynslóð upplifði meiri lífskjara- byltingu en nokkur önnur kynslóð Ís- landssögunnar og þar með talið meiri breytingu á lífi og störfum landbún- aðarfólks en gerst hafði á öðrum tíma. Þar að auki urðu meiri breytingar hjá Bjarna, sem ómálga barni en flestum öðrum. Hverfum í huganum til eins haust- dags árið 1908. Fólk er á ferð úr Reykjavík, austur yfir Hellisheiði og áfangastaðurinn er Lunansholt í Landsveit. Hestarnir eru hvergi látn- ir spretta úr spori, því meðal flutnings var fárra vikna gamall drengur úr barnmargri verkamannafjölskyldu höfuðstaðarins. Drengur þessi var Bjarni, síðar bóndi á Árbakka. Í þá tíð, og lengi síðan, voru lífskjör verkafólks í Reykjavík slík, að nú- tímafólk getur vart skilið hvernig við slíkt mátti búa. Oft var það „undir hælinn lagt“ hvort atvinna fengist þennan daginn eða hinn og þess vegna gátu þau tímabil komið, að ekki voru til peningar til að sjá fjölskyld- unni fyrir daglegum matarþörfum. Það er við þessar aðstæður sem föð- urbróðir Bjarna, Bjarni Björnsson, óskar eftir að taka þennan bróðurson sinn í fóstur og ala hann upp sem sinn son. Bjarni Björnsson var alla sína starfsævi vinnumaður, lengst af í Lunansholti, ókvæntur og barnlaus. Þessar ráðagerðir vinnumannsins voru með fullþingi húsráðenda, þ.e. Ingiríðar frænku hans og manns hennar Odds bónda. Skyldi heimilið veita þá umönnun er þyrfti, en með- lagsgreiðslur vegna barnsins dragast frá vinnumannskaupi þess „gamla“. Það voru „þung spor“ fyrir móðurina að afhenda barn sitt, en hún hafði sagt að „það væri alltaf nógur matur til í Lunansholti“. Þegar horft er til baka, sýnist þetta hafa verið farsældarráð hið mesta. Bjarni fer á gott heimili, þar sem hann naut góðs atlætis sem fullgildur meðlimur ellefu manna fjölskyldu, honum voru kenndir góðir siðir og hann lærði að vinna enda hlýtur hann snemma að hafa orðið hinn snarpasti maður. Sautján ára gamall fór hann fyrst til Veiðivatna. Veiðiferðir og smalamennskur þar efra urðu honum eftirminnileg upplifun. Í Landsveitinni mun Bjarni hafa fundið „rætur“ sínar, því þaðan var hans föðurætt. Afi hans bjó á sínum tíma í Hjallanesi og þar hafði ættin búið áður í fáeina mannsaldra. Ná- frændur hans voru Björn í Selinu og Sigurður faðir Sigurjóns er síðar bjó í Raftholti. Amma Bjarna var Guðrún dóttir Jóns ríka í Mörk, Finnboga hins ríka á Reynifelli. Þeirrar ættar eru margir í Landsveitinni (Skarðs- menn, Galtalækjarættin gamla, Hvammsmenn, Minnivallasystkin o.fl.). Hins vegar bar Bjarni sterkast- ar tilfinningar til heimilisins sem ól hann upp og fólkið þar umgekkst hann sem kæran bróður. Þessi gagn- kvæmu tengsl héldust alla tíð. Í vesturbænum á Skammbeins- stöðum í Holtum var barnmargt heimili. Flestar systurnar fóru snemma að heiman – a.m.k. tíma og tíma – til að vinna fyrir sér. Ein þeirra var Elínborg Sigurðardóttir; mynd- arleg, vel verki farin, glaðlynd og hugljúf þeim er henni kynntust. (Þessi lýsing gæti líka átt við Mar- gréti systur hennar, sem löngu síðar var eins konar „forstöðukona“ – með miklum sóma – heimavistarbarna- skóla Holtamanna að Skammbeins- stöðum). „Ella“, eins og við alltaf köll- uðum hana var m.a. í vinnumennsku í BJARNI JÓHANNSSON ✝ Bjarni Jóhanns-son fæddist í Reykjavík 16. sept- ember 1908. Hann lést á dvalarheim- ilinu Lundi 2. febr- úar síðastliðinn og fór útför hans fram frá Oddakirkju 9. febrúar. Lunansholti og þar kynntust þau Bjarni. Þau kynni leiddu til mikillar farsældar fyrir þau bæði – hjónaband þeirra hafði staðið í næstum 70 ár þegar Bjarni dó. Vorið 1933 hefja þau búskap sem leiguliðar að Haga í Holtum og búa þar í fimm ár. Þá er flutt á aðra leigujörð, Snjallsteinshöfðahjá- leigu í Landmanna- hreppi. Á þessum árum var sveitabúskapurinn þrotlítill þræl- dómur; einu verkfærin til heyöflunar (sem allt byggðist á) var orfið með ljánum og hrífan og lítið fékkst fyrir afurðirnar. Árið 1940 verður þarna gjörbreyting á, því þá hefst mjólkur- sala á þessu svæði. Annan hvern dag var mjólkkurbrúsinn reiddur á hesti „upp heiði“, um Nónholtsborg og götutroðninga um Hryggina og að Köldukinn. Þetta var langur vegur og menn gerðu ekki annað á meðan. En með mjólkursölunni sáu þau í „fyrsta skipti peninga“, eins og hún Ella orð- aði það. Við komu þeirra hjóna að Snjall- steinshöfðahjáleigu voru tún þar nær engin (e.t.v. um 4 ha), íbúðarhús gam- alt og þröngt og útihús öll úr torfi og grjóti. Hins vegar var og er jörðin öll mjög grasgefin og nokkur skjól í hög- um miðað við það sem gerist á þessu landsvæði. Og útsýnið til fjallanna er þaðan fagurt mjög. Vorið 1945 var svo komið þeirra högum að þau keyptu jörðina og fáum árum síðar létu þau breyta nafni jarðarinnar í Árbakka. Þeim búnaðist vel og kom þar margt til: vinnusemi, dugnaður, snyrti- mennska, þau fóru vel með alla hluti, bjuggu yfir búhyggindum og voru einkar næm á liðan búpenings síns. Þau voru ráðdeildarfólk í meðferð fjármuna og mér er nær að halda að alltaf hafi fjárins verið aflað áður en farið var út í framkvæmdir, sem unn- ar voru markvisst stig af stigi. Eftir tæplega hálfrar aldar búsetu á Árbakka seldu þau jörðina og fluttu í eigið húsnæði á Hólavangi 1 á Hellu og bjuggu þar í tæpan áratug. Við brottförina frá Árbakka ákváðu þau að láta engan söknuð spilla þeirri gleði sem þau kynnu að eiga í vænd- um á Hellu. Þetta sýnir góða vitsmuni þeirra og það hvílíka stjórn þau hafa haft yfir eigin tilfinningum. Á Hóla- vangi lögðu þau sig fram um að fegra og snyrta og höfðu af því ómælda gleði, enda hlutu þau umhverfisverð- laun hreppsins fyrir lóð og húseign. Síðustu árin hafa þau hjónin dvalið á Lundi, dvalarheimili aldraðra. Þar létu þau mjög vel af öllum aðbúnaði og voru starfsliði þakklát. Í íbúð þeirra þar voru myndir og málverk á veggjum og allt hreint og snyrtilegt sem fyrrum. Elínborg lifir mann sinn og dvelur nú á hjúkrunardeildinni. Að nokkru leyti minnir saga Bjarna mig á söguna um „Karlssoninn úr kotinu sem varð konungur“. Allslaus er Bjarni vafinn reifum og fluttur austur yfir fjall. Áratugum síðar er hann orðinn allgildur, skuldlaus sjálfseignarbóndi, þ.e. „konungur í sínu ríki“. Ég spurði þau hjónin ein- hverju sinni, hvers vegna þeim hefði búnast svona vel. Hann svaraði að bragði: „Þetta var heppni“, en hún sagði eftir nokkra þögn: „Það kom til af því, að við vorum alltaf samhent.“ Kannske var Bjarni ótrúlega heppinn með flest, allt frá því er hann var flutt- ur úr foreldrahúsum. En ég veit líka að svar hennar Ellu var ekkert síður rétt svar. Þegar ég lít til baka er ég þakklátur þeim hjónum fyrir það viðmót sem þau sýndu mér og hún raunar allt frá því er ég var ungur maður. Þau voru fólk mér að skapi. Ennþá fremur er ég þeim þó þakklátur fyrir þá hjálp og vinsemd sem þau sýndu föður mínum eftir að hann var orðinn aldraður og útslitinn maður. Það sýnir kannske best hvern mann þau hjónin höfðu að geyma. Gunnar Guðmundsson frá Heiðarbrún. ✝ Oddur HjaltalínÞorleifsson fæddist í Reykjavík 18. nóvember 1922. Hann lést á heimili sínu 28. janúar síð- astliðinn. Foreldrar hans voru hjónin Þorleifur Þorleifsson ljósmyndari, f. 11.7. 1882, d. 3. 4. 1941, og Elín Sigurðar- dóttir húsmóðir, f. 24.6. 1891, d. 4.4. 1985. Systkini hans eru: Amalía, f. 21.9. 1911, d. 11.2. 1993, Þorleifur f. 17.2. 1917, d. 22.7. 1974, Eyja Pálína, f. 27.8. 1925, Sigurður, f. 22.3. 1927, Guðjón, f. 7.10. 1928, Guð- bjartur, f. 24.4. 1931, og Kristín, f. 29.7. 1937. Oddur vann við fyrirtæki föður síns Amatör, sem var verslun og ljós- myndastofa ásamt Þorleifi bróður sín- um, þar til Þorleifur lést árið 1974, en Oddur hélt áfram ljósmyndastofunni allt til dauðadags. Útför Odds fer fram frá Dóm- kirkjunni í dag og hefst athöfnin klukkan 13.30. Oddur, hinn elskulegi góði bróðir okkar er ekki lengur meðal vor. Þótt hann væri orðinn þetta gamall er söknuðurinn hjá okkur eftirlifandi systkinum, frændum og vinum mikill. Við systurnar vorum vanar að segja oft við hann að nú væri hann síðasti „móhikaninn“ af stórum hópi systk- ina. Hann og bróðir okkar, Þorleifur, sem var kallaður burt aðeins 58 ára að aldri, tóku að sér heimilið er faðir okkar féll frá langt um aldur fram, en alls vorum við átta systkinin. Kristín var yngst, 5 ára, en Þorleifur var 22 ára og Oddur 17 ára er þeir tóku að sér allt heimilið, með því fórnuðu þeir sínum draumum og framtíðaráætlun- um. Þeir ætluðu sér annað hlutverk, Oddur sem var í píanónámi og mál- aralist og beið hans frekara nám er- lendis, en hann var afar fær í portrait málun og lék afar vel á píanó. Honum var reyndar svo margt til lista lagt sem við ætlum ekki að tí- unda hér. Hann var mikill unnandi sí- gildrar tónlistar. Við ræddum það oft hvað margir skemmtilegir og þjóð- þekktir menn og konur hefðu komið til okkar í myndatöku á gömlu stof- una, sem var í portinu hjá Gunnari í Von, já, það er margs að minnast eft- ir öll þessi ár. Enn er okkur minn- isstætt er tveir þekktir hljóðfæra- leikarar úr Boston-sinfóníunni komu til okkar á gömlu stofuna en þá vant- aði myndir fyrir auglýsingar. Annar þeirra lék á gamla Stradíví- us-fiðlu og lék hann þarna fyrir okk- ur af snilld á fiðluna dásamlegan fiðlukonsert; aldrei höfðu ómað aðrir eins tónar á gömlu stofunni. Þeir voru undrandi yfir þeim brunni þekk- ingar er ljósmyndarinn hafði á tón- list. Já, hann var þó bara ljósmyndari, eins og hann sagði svo oft sjálfur, en þekking hans og áhugi var svo miklu víðtækari og meiri en hann vildi vera láta. Hann var mikill stuðningsmaður Víkings og horfði á alla fótboltaleiki sem hann gat á Sýn. Ég, Kristín, gaf honum bara koss á kollinn í kveðjuskyni, ef hann var að horfa á leik á Sýn, til þess að trufla hann ekki. Þá veifaði hann hendinni og sagði: Þú kemur aftur á morgun, Stína mín. Elsku Oddur okkar, við kveðjum þig að sinni, elsku bróðir. Þínar systur, Pálína og Kristín. Fallinn er frá mikill sómamaður, Oddur Hjaltalín Þorleifsson ljós- myndari. Margur maðurinn er trúlega betur til þess fallinn en ég að skrifa eft- irmæli um Odd en ég get ekki látið hjá líða að kveðja minn kæra vin með fáum orðum. Faðir Odds, Þorleifur Þorleifsson, var einn af fyrstu lærðu ljósmynd- urum þessa lands og fékk Oddur og reyndar bróðir hans Þorleifur áhuga á þeirri iðn frá honum. Iðn segi ég, en í höndum þeirra bræðra breyttist iðnin oft á tíðum í listgrein, svo snjallir voru þeir báðir í sínu starfi og bera ótal svart/hvítar ljósmyndir og ekki síður ótrúlega vel gerðar handlitaðar ljósmyndir því glöggt vitni. Oddur var fjölhæfur listamaður í eðli sínu, spilaði dável á píanó, málaði mörg góð málverk, tefldi skák betur en margur, gerði upp gamlar ljós- myndir sem urðu sem nýjar eftir og svo mætti lengi telja. En eins og með marga fjölhæfa menn náði vinur minn Oddur aldrei hæstu hæðum í sínum hugðarefnum. Til þess voru þau einfaldlega of mörg. Bakkus konungur setti einnig mark sitt á líf þessa gáfaða manns, skemmdi og dró úr þrótti, en alltaf reis Oddur upp að nýju til að takast á við ný verkefni. Hann var hlý og góðhjörtuð mann- vera sem tók af öllu sínu hjarta þátt í lífi sinna nánustu og reyndist þeim oft betur en enginn er örðugleikar steðjuðu að. Uppskera góðvildarinnar var ríku- leg því Oddur átti marga vini og þá er ég að tala um sanna vini og hver get- ur verið ríkari en það? Ég vil að lok- um votta eftirlifandi ættingjum og vinum Odds mína dýpstu samúð og víst er að enginn getur fyllt það skarð í lífi okkar eftirlifenda sem Oddur okkar skilur eftir. Einar Þorgrímsson. Góðvinur minn, Oddur Þorleifsson ljósmyndari, er fallinn frá. Við kynnt- umst fyrir fimm áratugum, og fór alltaf vel á með okkur. Hann var hæglátur maður og hógvær með af- brigðum. Oddur átti til góðra að telja. Langafi hans í föðurætt var Þorleifur Þorleifsson í Bjarnarhöfn á Snæfells- nesi, víðfrægur fyrir smáskammta- lækningar, sem reyndust svo hald- góðar að honum var veitt opinbert lækningaleyfi. Auk þess var hann forvitri, sá eða fann á sér óorðna við- burði. Sú dulargáfa varð mörgum að liði og barg frá ýmsum skaða. Faðir Odds var alnafni langafans. Hann gerðist ljósmyndari í Reykjavík og var í tölu þekktustu myndasmiða hér í borg framan af nýliðinni öld. Ekki kynntist eg Þorleifi ljós- myndara, því að hann náði ekki háum aldri, en eg heyrði vel af honum látið. En konu hans, Elínu Sigurðardóttur, þekkti eg. Hún var ættuð frá Akra- nesi, úrvalskona, sem þurfti mikið á sig að leggja við uppeldi stórs barna- hóps, svo sem nærri má geta. Börnum þeirra hjóna kynntist eg nokkuð og sumum mæta vel. Öll eru og voru þau systkin hið bezta fólk. Tvö hin elztu voru látin á undan Oddi, en á lífi eru tvær systur og þrír bræð- ur. Tveir elztu bræðurnir, Þorleifur og Oddur, sem nú eru báðir á brott gengnir, fetuðu í fótspor föður síns og gerðust ljósmyndarar. En þeir voru líka hneigðir til myndsköpunar með litskúf og teikniblýanti, einkum á yngri árum. Þriðji bróðirinn, Guð- bjartur, hefur verið atkvæðamestur sem listamaður á þessu sviði. Mál- verk eftir hann hafa alloft verið sýnd opinberlega, auk þess sem smíðis- gripir hans úr silfri og gulli hafa hlot- ið verulega eftirtekt, en Guðbjartur er fagmaður í þeirri grein. Hann hef- ur sagt mér að Oddi hafi á fyrri tíð veitzt sérlega létt að ná andlitssvip fólks með fáum penna- eða blýants- dráttum. Þorleifur var aftur á móti mikill meistari í tréskurði, og má þess geta að meðal þess, sem eftir hann liggur er skákborð með full- komnum liðum taflmanna í fornbún- ingum, fegurstu kjörgripir. Þeir bræður, Þorleifur og Oddur, bjuggu með móður sinni og eftir lát hennar tveir saman meðan báðir lifðu, en Þorleifur andaðist á sextugs- aldri árið 1974. Eftir það var Oddur einbúi. Báðir voru þeir ókvæntir. Oddi var auðvitað mikil eftirsjá að góðri móður og bróður, en hann hélt strikinu við sitt fag og sá um sig sjálf- ur að miklu leyti. En hjálpsemi systr- anna lét heldur ekki á sér standa. Hann fylgdist alla tíð vel með atburð- um innanlands og utan og ályktaði eftir viðhorfi sínu til efnis og að- stæðna. Að mínum dómi var Oddur réttsýnn og staðfastur í skoðunum. Hann var fróðleiksfús og naut þess að hlusta á fræðandi útvarpsefni, enda féll hlustun vel að vinnu hans. Eg ímynda mér að hann hafi verið meðal dyggustu útvarpshlustenda hér um slóðir. Hann var mjög þjóð- hollur maður og lét sér m.a. annt um íslenzka tungu. Oddur heitinn var þéttur á velli og þéttur í lund. Hann átti sér nokkur áhugaefni utan daglega lífsins, hafði t.d. yndi af klassískri tónlist og fékkst raunar um tímabil við píanónám, var meðal nemenda Gísla Magnússonar, þess ágæta listamanns. Þá þótti honum skemmtilegt að stytta sér stundir við tafl og var mörg ár félagi í litlum skákklúbbi. Hann var líka talsvert áhugasamur um veiðimennsku, og voru Elliðaárnar honum kærastur veiðistaður. Þá hafði hann áhuga á sundiðkun og stundaði nokkuð þá góðu íþrótt. Oddur Þorleifsson var einstaklega heiðvirður og vandaður maður. Í starfi sínu sem ljósmyndari sýndi hann vandvirkni og lipurð. Hans er gott að minnast. Eg enda þessi fáu orð með hlut- tekningu minni til systkinanna, ann- ars skyldfólks og venslamanna. Baldur Pálmason. ODDUR HJALTALÍN ÞORLEIFSSON MORGUNBLAÐIÐ tekur afmælis- og minningargreinar til birtingar endurgjaldslaust. Greinunum er veitt viðtaka á ritstjórn blaðsins í Kringlunni 1, Reykjavík, og á skrifstofu blaðsins í Kaupvangsstræti 1, Akureyri. Þá er enn fremur unnt að senda greinarnar í símbréfi (569 1115) og í tölvupósti (minning@mbl.is). Nauðsynlegt er, að símanúmer höfundar/sendanda fylgi. Um hvern látinn einstakling birtist formáli, ein uppistöðugrein af hæfilegri lengd, en aðrar greinar um sama einstakling takmarkast við eina örk, A-4, miðað við meðallínubil og hæfilega línulengd, - eða 2.200 slög (um 25 dálksentimetra í blaðinu). Tilvitnanir í sálma eða ljóð tak- markast við eitt til þrjú erindi. Greinarhöfundar eru beðnir að hafa skírnarnöfn sín en ekki stuttnefni undir greinunum. Við birtingu afmælisgreina gildir sú regla, að aðeins eru birtar grein- ar um fólk sem er 70 ára og eldra. Hins vegar eru birtar afmælisfréttir ásamt mynd í Dagbók um fólk sem er 50 ára eða eldra. Mikil áhersla er lögð á, að handrit séu vel frá gengin, vélrituð eða tölvusett. Sé handrit tölvusett er æskilegt, að disklingur fylgi útprent- uninni. Það eykur öryggi í textameðferð og kemur í veg fyrir tvíverknað. Auðveldust er móttaka svokallaðra ASCII-skráa sem í daglegu tali eru nefndar DOS-textaskrár. Þá eru ritvinnslukerfin Word og Wordperfect einnig auðveld í úrvinnslu. Birting afmælis- og minningargreina

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.