Morgunblaðið - 14.02.2002, Blaðsíða 28

LISTIR
28 FIMMTUDAGUR 14. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ telst til nokkurra tíðinda þegar lista-
menn opna sjálfir listhús til að koma verkum
sínum á framfæri, enda gefur slíkt til kynna að
ekki sé allt með felldu. Telst fullt starf og drjúgt
meira, að sinni list sinni óskiptur sem þó er
hægara sagt en gert í landi þar sem litið er á
listiðkun sem afþreyingu og munað frekar en
fullgildan starfsvettvang með þjóðhagslegt
gildi. Sennilega er frumstæður og rangsnúinn
hugsunarháttur útnárabúans óvíða greinilegri
en í þessum efnum, og hér erum við langt langt
á eftir frændum vorum á Norðurlöndum. Að því
hef ég margoft fært rök í vettvangsskrifum
mínum en viðbrögðin látið á sér standa og hér
eru listamennirnir sjálfir illu heilli engan veg-
inn stikkfríir, þótt miklir hagsmunir hvers og
eins séu í húfi og farsælast að berjast óhikað
fyrir þeim á opinberum vettvangi.
Þrátt fyrir allar framfarirnar sem helst eru
greinilegar á ytra byrði, eru málarar þótt lygi-
legt sé verr settir um sýningahald en fyrir hálfri
öld er Listamannaskálinn við Kirkjustræti var
og hét. Þá var mögulegt að sýna stórhug og
taka hann á leigu og sú útgerð öllu fyrirhafnar-
og kostnaðarminni en nú gerist. Hér undanskil
ég náttúrulega holskelfu vanbúinna smásýn-
inga sem ríða yfir höfuðborgarsvæðið ár hvert
og virðast helst vera settar upp til að komast í
sviðsljósið. Flestar ekki samstiga lágmarks-
reglum um upplýsingaskyldu við hinn almenna
sýningargest eins og hvarvetna er hefð og
skylda í nágrannalöndunum.
Að vísu hafa verið reistar menningarmið-
stöðvar og söfn, en kostnaður við að halda sýn-
ingar í þeim margfaldur á við það sem
gerðist um Listamannaskálann, einn-
ig margfaldur sé tekið mið af Kjar-
valsstöðum fyrir rúmum tveim ára-
tugum og vísa ég hér til eigin
sýningar í öllu húsinu 1980, sem ég
stóð einn að og tók mikla áhættu, en
sem skilaði sér framar öllum vænt-
ingum bæði mínum og annarra. Þró-
unin kemur sjálfri yfirnáttúrulegri
fjölgun listamanna lítið við, þyngra á
metum að nú eru sýningarsalirnir
margfalt dýrari og allir kostnaðarliðir
til hliðar hafa rokið upp úr öllu valdi.
Þá er sá kjarni sem yfirleitt mætti á
alla meiri háttar viðburði og samanstóð af 6–900
borgandi gestum, sem jafnaði allan útlagðan
kostnað, nær horfinn. Hefur hér orðið algjör öf-
ugþróun sé litið til útlandsins og verður vikið að
því í vettvangsskrifi fljótlega. Margt fleira á
brennidepli sem þarfnast umræðu, en hér al-
varlegast að nú er starfsstétt sem ekki var til
áður einráð um hverjir fái að sýna á söfnum og
listamiðstöðvum og misnotar bersýnilega þetta
vald sitt gróflega til að hygla einum en bregða
fæti fyrir aðra. Svo langt gengur að umsóknum
landsþekktra málara og brautryðjenda um sýn-
ingarými er hafnað á sama tíma og kostaðar eru
sýningar annarra sem ganga fyrir tómum hús-
um. Heitir iðulega að gera samtímalist sýni-
legri, en um leið er hugtakinu snúið á rönguna
og einangrað við afar þröngt skoðanamynstur.
Í ljósi ofanskráðs er skiljanlegt að málarar
leiti leiða til að koma verkum sínum á framfæri
og að landsþekktir málarar sætti sig ekki við að
þeim sé einfaldlega rutt út af borðinu, látið sem
þeir hafi aldrei verið til. Þannig séð er framtak
þeirra Einars Hákonarsonar og Hauks Dórs
eðlileg þróun til mótvægis ríkjandi ástandi um
þessar mundir.
– Það var eðlilega með forvitni og eftirvænt-
ingu að ég nálgaðist sýningu þeirra félaga, þótt
mér kæmi spánskt fyrir sjónir að staðsetning
hennar er í miðjum almennum verslunarkjarna
á staðnum. Má þó að ósekju upplýsa, að ekki er
óalgengt að rekast á virt listhús í verslunar-
kjörnum í miðborg Tókýó, en þeir eru af íburð-
armeiri taginu, þar að auk eru fín einkasöfn á
efstu hæð einstakra, þar á meðal safnið í skýja-
kljúfnum sem geymir Sólliljur van Goghs. Stað-
setningin þannig ekki meginveigurinn heldur
vægi starfseminnar innan dyra, þótt óneitan-
lega sé evrópsk hefð okkur tamari.
Hús málaranna er staðsett í austurhorni
neðri hæðar verslunarkjarnans, í nágrenni út-
sölu ÁTVR og beint á móti kránni Rauða ljón-
inu, blasir við er gengið er frá efri hæð niður
hringstiga. Um að ræða mjög björt og opin
húsakynni, öll forhliðin úr gleri, en sá er ljóð-
urinn að dagsljós nær aldrei að skína á mynd-
verkin inni og að hér þyrfti helst að koma til
sérstök og mjög dýr lýsing. En málverkin njóta
sín ágætlega á veggjunum, þótt það teljist full
stórt upp í sig tekið að um sé að ræða fallegasta
sýningarsal í bænum.
Ekki þarf að kynna þá félaga, sem báðir hafa
staðið í öndvegi ýmissa hræringa á liðnum ára-
tugum og eiga það sameiginlegt að vera atorku-
menn og fylgnir sér í öllu því sem þeir taka sér á
annað borð fyrir hendur.
Þá er handbragð þeirra eða pensilskrift, eins
og það er stundum nefnt,
auðþekkjanlegt. Og þótt þeir
séu nánast jafnaldrar og hafi
báðir látið hrífast með af
Bacon-faraldrinum á náms-
árum sínum, er útfærsla
verka þeirra, form og litskyn
af ólíkum toga svo sem fram
kemur á þessari fyrstu sýn-
ingu. Einar Hákonarson er
mýkri og ljóðrænni, sem
helst kemur fram í myndun-
um Tré, Fugl og maður og
Um morgun, yfir þeim öllum
samræmd heild og litrænn
stígandi sem hittir í mark.
Haukur Dór er meira fyrir
skipulagðar heildir, sem
hann brýtur stundum upp
með óformlegum vinnu-
brögðum líkt og Bacon forð-
um. Skapgerðin bersýnilega úfnari og listamað-
urinn leitar víðar fanga eins og kemur fram í
myndunum Tákn I, Sól í Granadaborg og Til
dýra.
Því miður virðist þessum stórhuga mönnum
lítt hafa sést fyrir í framkvæmdagleði sinni, þá
sjálfum nær óaðfinnanlegum verkþáttunum
sleppir, þannig fær sýningargesturinn ekkert á
milli handanna og myndir ónúmeraðar. Að vísu
eru handskrifaðir miðar við hlið þeirra, en á
stundum er skriftin ógreinileg og gæti misskil-
ist. Loks er stefnuskrá listhússins nokkuð á
reiki, ekki fulljóst hvað tekur við eftir þessa
sýningu né hvenær henni lýkur. Og þótt nafnið
vísi til þess að þetta eigi að vera athvarf málara
pentskúfsins og sköfunnar, kemur fram að hér
sé öðru fremur á ferð sjálfsbjargarviðleitni
þeirra félaga sem er að sjálfsögðu besta mál, en
þá getur nafnið orkað tvímælis.
Ein vika til að setjast niður og hnýta saman
alla lausa enda hefði getað breytt miklu, hér
engin þröng tímamörk né utanaðkomandi sem
þrýstu á, félagarnir sínir eigin herrar. En hvað
sem öllum fingurbrjótum viðvíkur er rétt og
skylt að óska þeim góðs gengis og listhúsinu
velfarnaðar. Jafn rétt að óska bæjarfélaginu til
hamingju með sitt fyrsta listhús.
„Hús málaranna“
MYNDLIST
Hús málaranna
Eiðistorgi
Opið fimmtudaga, föstudaga og laugardaga frá 12–
18. Til 1. mars. Aðgangur ókeypis.
MÁLVERK
EINAR HÁKONARSON
HAUKUR DÓR
Bragi Ásgeirsson
Haukur Dór: Tákn I. Einar Hákonarson: Tré, olía
á léreft.
BJARNI Daníelsson óperustjóri tel-
ur það ekki hagkvæma lausn á hús-
næðismálum Íslensku óperunnar að
veita henni aðstöðu og aðgang að
Stóra sviði Borgarleikhússins. Þetta
sagði hann er Morgunblaðið innti
hann álits á ummælum Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur borgarstjóra í
blaðinu í gær þess efnis að vel kæmi
til greina að sínu áliti að Óperan
fengi aðstöðu í Borgarleikhúsinu.
Þennan möguleika
nefndi borgarstjóri er
hún var spurð um
möguleika á aukinni
hagkvæmni í rekstri at-
vinnuleiksviða í eigu
borgarinnar.
„Þessi spurning hef-
ur komið upp áður, og
lét ég í því ljósi gera
frumkönnun sl. haust á
aðstöðunni í Borgar-
leikhúsinu til þess að
athuga hvað væri hæft í
þessum möguleika.
Niðurstaðan varð sú að
gera þyrfti umfangs-
miklar breytingar á
húsinu ef það ætti að
henta til óperuflutn-
ings,“ segir Bjarni.
„Þessi salur tekur núna í kringum
525 manns, og er hætt við að það yrði
eitthvað minna þegar búið væri að
gera nauðsynlegar breytingar. Það
sem Óperan hefur hins vegar sóst
eftir hvað framtíðina varðar er að fá
sal sem tekur á bilinu 700 til 800
manns. Þannig væri hægt að sýna
venjulegar óperur á þeim grundvelli
að aðgangseyrir borgaði fyrir kvöld-
ið. Með þessari stærð, sem er mjög
svipuð og í Gamla bíói, myndum við
borga háar upphæðir með hverri ein-
ustu sýningu. Rekstrarhagkvæmnin
myndi því síður en svo aukast við það
að fara í jafnstóran sal með stærra
og dýrara sviði.“
Stjórn Íslensku óperunnar hefur
undanfarin misseri vakið athygli á
þeim skorðum er núverandi húsnæði
hennar í Gamla bíói setji Óperunni,
eigi hún að byggja upp samfellda og
fjölbreytta starfsemi í nánustu fram-
tíð. Hefur Óperan rætt við ráðamenn
ríkis og borgar um hugsanlega aðild
að fyrirhuguðu tónlist-
arhúsi í miðbæ Reykja-
víkur og segist Bjarni
hafa fengið afdráttar-
lausa neitun beggja að-
ila. Hann segir það
hins vegar mjög mikil-
vægt að einhver fram-
tíðarstefna varðandi
húsnæði Óperunnar
skýrist. Segist Bjarni
því ekki vilja fullyrða
neitt um Borgarleik-
hússhugmyndina fyrr
en hún skýrðist nánar.
„Verandi á götunni er-
um við svo sem tilbúin
að skoða alla hugsan-
lega möguleika. Óper-
an vill auðvitað nauðug
fara úr miðbænum. Við
teljum að það sé réttur staður fyrir
Óperuna og starfsemi hennar styrki
miðbæinn. Um leið er þetta spurning
um einfalt reikningsdæmi. Ef menn
telja það skynsamlegra að borga ein-
hverjar milljónir með hverri einustu
sýningu Íslensku óperunnar næstu
ár eða áratugi, frekar en að leggja í
einhvern byggingarkostnað á hag-
kvæmara húsi, gæti svo sem verið að
hægt væri að finna einhvern viðun-
andi flöt. En það verður að skoða
þetta allt saman mun betur áður en
ákvörðun er tekin í málinu.“
Borgarleik-
húsið ekki hag-
kvæm lausn
Bjarni Daníelsson
óperustjóri Íslensku
óperunnar.
Húsnæðismál Íslensku óperunnar
Á TÓNLEIKUM Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands í Háskólabíói í kvöld
verða leiknar sinfóníur eftir þrjá af
helstu höfundum sinfónískrar tónlist-
ar. Á efnisskránni eru Sinfónía nr. 90
í C-dúr eftir Franz Jósef Haydn, Sin-
fónía nr. 34 í C-dúr K. 338 eftir Wolf-
gang Amadeus Mozart og Sinfónía
nr. 9 í C-dúr D. 944 eða Stóra C-dúr
sinfónían eftir Franz Schubert.
Hljómsveitarstjóri er Thomas Kalb
frá Þýskalandi. Í París tóku menn
sérstöku ástfóstri við tónlist Haydns
á árunum í kringum 1770 og þar eign-
aðist hann velunnara, d’Ogny greifa.
Hann var fjárhagslegur bakhjarl tón-
listarfélags sem starfrækti hljómsveit
og stóð fyrir reglubundnu tónleika-
haldi. Það var fyrir tilstuðlan greifans
að Haydn samdi sinfóníurnar nr. 82-
92 á árunum 1785-1790 og voru þær
ætlaðar til flutnings í París. Sinfónía
nr. 90 var samin 1788.
Sinfóníurnar skipa ekki jafn stórt
hlutverk í sköpunarverki Mozarts og
hjá Haydn. Óperurnar og píanókons-
ertarnir skiptu hann meira máli og á
þeim vettvangi lagði hann meiri
áherslu á að þróa tónmál og form.
Sinfónían nr. 34 var samin síðsumars
árið 1780, rétt áður en Mozart hélt frá
heimaborginni Salzburg til að setjast
að í Vínarborg. Rannsókn á handrit-
inu sýnir að upphaflega skrifaði Moz-
art verk í fjórum þáttum, en tók síðar
út menúettinn sem komið hafði á eftir
upphafsþættinum.
Þótti fulltyrfin
Sinfóníur Schuberts teljast vera tíu
þótt ekki hafi hann náð að ljúka þeim
öllum. Lengi vel var álitið að stóra C-
dúr sinfónían hefði verið samin síð-
asta árið sem hann lifði, en fræði-
menn eru nú á því að hún sé frá árinu
1825. Hljómsveit Musikverein í Vín-
arborg æfði sinfóníuna skömmu eftir
að Schubert lauk við smíði hennar, en
fannst hún fulltyrfin svo hætt var við
flutninginn. Það var ekki fyrr en Ro-
bert Schumann sá handrit að verkinu
hjá Ferdinand, bróður Schuberts,
snemma árs 1839 að hyllti undir
frumflutning. Sinfónían var þannig
fyrst leikin á áskriftartónleikum
Gewandhaus hljómsveitarinnar í
Leipzig í mars 1839, reyndar í styttri
útgáfu að ráði Schumanns. Sinfóní-
unni stjórnaði Felix Mendelssohn,
sem hreifst mjög af verkinu og hlaut
það afar góðar viðtökur. Schumann
skrifaði síðar um sinfóníuna í blað
sitt, Nýtt tónlistartímarit, og talaði
þá um himneska lengd verksins og
líkti því við fjögurra binda skáldsögu.
Thomas Kalb hefur komið fram
sem gestastjórnandi víðs vegar um
Þýskaland, svo sem við óperuhúsin í
Berlín, München, Frankfurt og
Hannover, og einnig mætti nefna út-
varpshljómsveitirnar í Bæjaralandi
og Norður-Þýskalandi. Hann hefur
sömuleiðis stjórnað víða erlendis,
t.a.m. sinfóníuhljómsveitunum í Jerú-
salem, Álaborg og Harrisburg í
Bandaríkjunum, sem og virtum
hljómsveitum í Frakklandi, Rúss-
landi, Ítalíu og Japan.
Morgunblaðið/Ásdís
Thomas Kalb
frá Þýska-
landi mun
stjórna flutn-
ingi á sinfón-
íutónleikum
kvöldsins.
Þrír af helstu höfundum
sinfónískrar tónlistar
Schubert á sinfóníutónleikum
Verk eftir Haydn, Mozart og