Morgunblaðið - 19.02.2002, Blaðsíða 30

Morgunblaðið - 19.02.2002, Blaðsíða 30
UMRÆÐAN 30 ÞRIÐJUDAGUR 19. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ O rðabækur finnst mér skemmtileg lesning. Það er ekki einasta, að ég læri oft eitt- hvað og muni sumt mér til gagns, ef heppnin er með, heldur finnst mér blátt áfram spennandi að lesa um ein- stök orð, uppruna þeirra og ágæti. Margar góðar orðabækur eru til og orðasöfn og á Netinu má komast í Orðabók Háskólans og Orðabanka Íslenskrar mál- stöðvar, þar sem leita má í 38 orðasöfnum. Orðasöfn og orðabækur eru óþrjótandi uppspretta og svo er íslenzkan í stöðugri endurnýjun til að svara kalli tímans. Auk þess sem fyrrnefnd orðasöfn 38 eru í stöðugri endurvinnslu eru fimmtán önnur í vinnslu í orðabank- anum og bíða birt- ingar. Og á hverjum degi eru menn að smíða orð og fella hugsun sína í ís- lenzkan farveg. Í afmælisriti Íslenskrar mál- nefndar 1964–1989 segir Halldór Halldórsson, að leiðir þær, sem færar eru til þess að auka orða- forða og merkingarforða málsins og laga að menningarþörfum nú- tímans, séu einkum þrjár: 1) myndun nýrra orða, 2) upptaka gamalla orða í nýrri merkingu, 3) upptaka tökuorða. Hvaða leið, sem farin er, þá er auðgun íslenzkunnar viðkvæmt verk og vandasamt. Það þarf umfram allt að hugsa á íslenzku. Hætti menn að hugsa einstök orð á íslenzku er næsta skref að hugsa setningarhluta og heilar setningar á útlenzku. Þá tala menn ekki lengur íslenzkt mál, þótt þeir raði saman íslenzkum orðum. Útkoman er bara hrognamál. Það sama getur orðið upp á teningnum, þegar menn freist- ast til að stytta sér leið með því að þýða erlend orð hugs- unarlaust yfir á íslenzku í stað þess að kanna, hvort íslenzkan eigi brúklegt orð fyrir, og ef ekki, að hugsa þá málið upp á ís- lenzku. Það er óskemmtilegt, þegar menn fara yfir lækinn eft- ir vatni. En þótt vel sé að öllu staðið getur útkoman orðið upp og of- an. Orð eru nefnilega misjafn- lega lífseig og enginn veit um örlög þeirra fyrirfram. Sum eru andvana fædd, önnur lifa um hríð og víkja svo fyrir öðrum betri, og svo eru þau, sem smella strax og eru þar með komin til þess að vera. Orð geta líka átt sér fleiri en eitt líf. Í afmælisriti Íslenskrar málnefndar segir Halldór Hall- dórsson, að vegna vaxandi sam- skipta málnefndar við útlönd hafi verið svo bráð þörf á orði yfir fagheiti, að ekki hafi gefizt tóm til annars en að grípa það sem hendi var næst, en það var orðið íðorð, sem Guðmundur Finnbogason bjó til. Það hafði verið notað 1928 þegar Orða- nefnd Verkfræðingafjelagsins gaf út sérfræðiorð sín og kallaði Íðorðasafn. Að öðru leyti mun lítið sem ekkert hafa verið um notkun þess. Orðið íð merkir „starf“, sbr. handíð(ir), svo að íðorð nær að mati Halldórs býsna vel þeirri merkingu sem það á að hafa. Það þótti þó svo framandlegt í fyrstu, að ekki var hætt á að taka það í málnefnd- arlögin 1984. En Halldór segir það farið að venjast 1989 og nú er þetta orð orðið algilt með orð- inu fagorð. Það er örugglega spennandi að ýta nýju orði úr vör og fylgj- ast með því, hvort og þá hversu lífseigt það reynist. Á dögunum fletti ég gamalli Lesbók; 3. október 1926, og rakst þá á orð úr viðskiptamáli; orðasafn sem Orðanefnd Verk- fræðingafjelagsins tók saman með ráðum og atbeina verzl- unarmanna í Reykjavík. Í aðfaraorðum að orðasafninu segir m.a., að orðunum verði ekki lífs auðið, nema almenn- ingur vilji taka þau að sér. Það er stórskemmtilegt að fara í gegnum þetta orðasafn og sjá, hvaða orð almenningur hef- ur sett á og hver hafa ekki eign- ast líf í máli manna. Einn góðan veðurdag fór ég út í búð og keypti bjúgaldin, granaldin, glóaldin og tröllepli. Þegar heim kom setti ég ávext- ina í kremjuna, en gekk illa að koma þeim í ginuna. Allt hafðist það þó. Svo bjó ég mér brauð- sneiðar á skerborðinu með slag- vefju og glómauki. Til hátíða- brigða fékk ég mér milsku og steinsykur með. Á leiðinni í vinnuna var jarð- bikið svo holótt á kafla, að brím- inn kastaðist til í skottinu. Ég nennti sko ekki að gljá bílinn í þessum kulda. Í hádeginu var nautabitlingur á borðum. Ég var að hugsa um það, þar sem ég sat við tölvuna í vinnunni, hversu óralangt þetta viðhorf mitt væri komið frá rit- blýinu. Þetta var dagurinn, sem ég ætlaði að koma konunni á óvart. Ég vissi vel að það myndi ekki kæta hana að fá gnúð; hún myndi sennilega láta kvöstinn eða lemilinn ganga á mér. Og brjóstalindakaup eru satt að segja ekki mín deild. En fallegur glitsteinn myndi efalaust gleðja hana svo mikið, að hún spilaði óbeðin á ymanið fyrir mig. Það voru ribbungar í kvöld- mat. Um kvöldið stalst ég til að borða svertingja, en hann á náttúrlega ekki að vera á mat- seðli manns með mitt holdafar! Í þessa frásögn hér að framan hef ég skotið inn orðum, sem orðanefnd Verkfræðingafjelags- ins ýtti úr vör, en náðu aldrei landi í tungutaki fólks. Hin eru þó mun fleiri á listanum, sem urðu fólki töm, unnu sér fastan sess í málinu og lifa þar enn góðu lífi. Ég velti því fyrir mér, hvort bretaveig, ginfari eða kúníak gangi á virkum morgni sem ár- veig með mæsunum, en komst að þeirri niðurstöðu að það gengi ekki að fá sér viskí, séne- ver eða koníak með kornfleks- inu. Alls ekki á virkum morgni! Sneið með slagvefju Hér er fjallað um örlög íslenzkra orða; sum orð líta dagsins ljós til þess eins að deyja, önnur öðlast eilíft líf og enn öðrum eru gefin fleiri líf en eitt. VIÐHORF eftir Freystein Jóhannsson freysteinn@mbl.is ÞÆR kosningar sem nú fara í hönd snúast óhjákvæmilega um það, hvort og þá hvernig við stúdentar ætlum að tryggja að Háskóli Íslands standi öllum opinn. Stjórn- völd hafa ögrað þess- um hugmyndum veru- lega að undanförnu, með áformum um skólagjöld, fjársvelti Háskóla Íslands og tilraunum til að tryggja yfirburða- stöðu einkaskólanna. Oft var þörf en nú er nauðsyn að stúdentar snúi bökum saman og haldi kröf- unni um jafnrétti til náms hátt á lofti. Skólagjaldatilraunir stjórnvalda Stjórnvöld hafa trekk í trekk á undanförnum árum sýnt vilja sinn til að koma á skólagjöldum við Há- skóla Íslands. Við stúdentar urðum áþreifanlega varir við þá umræðu í vetur þegar hækka átti innritunar- gjöldin á einu bretti um 10.000 krónur. Þá sýndum við stúdentar mátt okkar, mótmæltum af krafti og knúðum stjórnvöld til að draga hluta hinna fyrirhuguðu hækkana til baka. Það er yfirlýst stefna mennta- málaráðherra að veita framlög til allra háskóla á sömu forsendum, án tillits til þess hvort þeir taka skólagjöld eða ekki. Það segir sig sjálft að samkeppnisstaða Háskóla Íslands er gríðarlega erfið þegar einkaskólar fá sömu fjárframlög frá ríkinu og innheimta síðan skólagjöld ofan á það. Enda tíðkast slíkt fyr- irkomulag hvergi á hinum Norðurlöndun- um. Þessi stefna menntamálaráðherra er aðför að jafnrétti til náms þar sem hún neyðir Háskól- ann inn á braut skólagjalda. Grundvallarágreiningur Stúdentaráð hefur undir forystu Röskvu barist fyrir því að stjórn- völd láti af þessari stefnu og við- urkenni sérstöðu Háskóla Íslands. Hefur þessi málflutningur vakið at- hygli og skemmst er að minnast ut- andagskrárumræðna á Alþingi þar sem fram kom mikil andstaða úr öllum stjórnmálaflokkum, utan Sjálfstæðisflokksins. Því miður hefur ekki verið sam- staða um málið í Stúdentaráði. Vaka hefur ekki samþykkt tillögur Röskvu þar sem stefnu mennta- málaráðherra er mótmælt og þess krafist að sérstaða Háskóla Íslands sé viðurkennd og skólanum gert kleift að keppa á jafnréttisgrund- velli við einkaskólana. Skýr stefna Röskvu Sjaldan hefur verið jafn mikil- vægt að við stúdentar stöndum vörð um hugmyndir um jafnrétti til náms. Röskva hefur skýra stefnu, hún er á móti skólagjöldum og á móti því einkaskóladaðri mennta- málaráðherra sem grefur undan Háskóla Íslands. Röskva vill að stúdentar snúi bökum saman, og sæki fram með hugmyndir um jafnrétti til náms að leiðarljósi, líkt og stúdentar gerðu með svo eft- irminnilegum hætti í vetur. Kosn- ingarnar til Stúdentaráðs og há- skólaráðs snúast um jafnrétti til náms. Í fyrsta lagi vegna hinnar brýnu nauðsynjar að halda kröf- unni um jafnrétti á lofti við þær að- stæður sem Háskóli Íslands býr nú við. Í öðru lagi vegna þess að fylk- ingarnar í Stúdentaráði greinir í grundvallaratriðum á um þau atriði sem lúta að því að tryggja jafnrétti til náms. Það skiptir því máli að kjósa! Kosið um jafn- rétti til náms María Guðmundsdóttir Stúdentar Röskva vill að stúdentar snúi bökum saman, segir María Guðmundsdóttir, og sæki fram með hug- myndir um jafnrétti til náms að leiðarljósi. Höfundur er tölvunarfræðinemi og skipar 1. sæti á lista Röskvu til háskólaráðs. GJARNAN er rætt um að Háskóli Íslands hafi þríþætt hlutverk. Í fyrsta lagi ber hon- um að búa nemendur sína undir áframhald- andi nám eða framtíð- arstörf. Í öðru lagi sinnir hann rannsókn- um og nýsköpun. Þriðja hlutverk hans er að stuðla að al- mennri uppfræðslu í þjóðfélaginu. Það er ljóst að ekkert af þess- um markmiðum næst ef almenn virðing fyrir Háskólanum dvínar. Verum stolt af Háskólanum Úrræðaleysi hefur lengi ein- kennt störf forystumanna Stúd- entaráðs að því er varðar sam- keppni við aðra skóla á háskólastigi. Svo virðist sem stúd- entaforystunni þyki sem öll sund séu lokuð í þeim efnum. Vaka legg- ur áherslu á að stúdentar og starfs- fólk Háskóla Íslands komi fram af stolti fyrir hönd skólans, enda er Háskóli Íslands mikilvægasta menntastofnun landsins – og að auki eini íslenski rannsóknarhá- skólinn. Þá sérstöðu Háskólans ber að markaðssetja. Markaðssókn Háskólans Staða Háskóla Íslands er þannig að samkeppni um nemendur og starfsólk fer sívaxandi. Til þess að Háskóli Íslands verði ekki undir í samkeppninni er nauðsynlegt að bæði stúdentar og starfsfólk Há- skólans vinni saman að því að kynna Háskóla Íslands sem eina al- vöru rannsóknarháskóla landsins. Staðreyndin er sú að Háskóli Ís- lands stendur vel að vígi í sam- keppni við aðra háskóla á Íslandi. Kemur þar þrennt til. Í fyrsta lagi býður skólinn upp á möguleika á þverfaglegu samstarfi og námi. Í öðru lagi nýtur HÍ forskots hvað varðar aðgang að fjármagni til rannsókna. Í þriðja lagi stendur Háskóli Íslands öllum opinn, óháð efnahag. Samstarf við atvinnulífið er lykill að framförum Vaka hefur ætíð lagt ofuráherslu á að HÍ hafi frumkvæði að sam- starfi við atvinnulífið. Lengi vel gætti nokkurrar andstöðu við þess- ar hugmyndir en á síðustu árum hefur flestum orðið ljóst að öflug tengsl við atvinnulífið séu forsenda þess að HÍ styrkist sem öflugur rannsóknarháskóli. Vaka vill að stúdentar sýni frumkvæði í þessu og hefur m.a. lagt til í stefnuskrá sinni að Lokaverkefnabankinn verði efldur þannig að stúdentar geti kynnt hugmyndir sínar og fyr- irtæki leitað samstarfs á einum stað á Netinu. Þá vill Vaka að fulltrúum fyrirtækja verði boðið í sérstakar kynningarferðir í Há- skólann. Eins viljum við efla holl- vinasamtök deilda, standa fyrir frumkvöðlanámskeiði fyrir stúd- enta, ráða fleiri sérfræðinga úr at- vinnulífinu sem stundakennara og fleira. Vaka vill að stúdentum bjóð- ist námskeið þar sem fólk, sem er í störfum sem tengjast námi deild- arinnar, er fengið til að lýsa hvers er að vænta þegar út í atvinnulífið er komið. Með slíkum aðferðum er hægt að fræða nýnema um hvers er að vænta í námi og starfi. Vaka mun einnig beita sér fyrir því að fyrirtæki fái skattaafslátt gegn því að styrkja kennslu og rannsóknir. Kosningarnar snúast um samstarf Í háskólakosningunum á morgun og fimmtudag er kosið um áherslur í starfi Stúdentaráðs. Vaka leggur áherslu á að skotgrafahernaði á milli fylkinga linni. Við viljum að stúdentar við Háskóla Íslands standi saman um að gera veg Há- skólans sem mestan. Við hvetjum stúdenta til að ljá okkur, og þess- um málstað okkar, lið í kosning- unum. Markaðssetning Háskólans Steinunn Vala Sigfúsdóttir Stúdentar Háskóli Íslands er mik- ilvægasta menntastofn- un landsins, segja Davíð Gunnarsson og Stein- unn Vala Sigfúsdóttir, og að auki eini íslenski rannsóknarháskólinn. Davíð Gunnarsson skipar 1. sæti á lista Vöku til Háskólaráðs. Steinunn Vala Sigfúsdóttir skipar 5. sæti á lista Vöku til Stúdentaráðs. Davíð Gunnarsson

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.