Morgunblaðið - 23.02.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 LAUGARDAGUR 23. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að hefur ekki verið
hægt að þverfóta fyrir
spillingarmálum und-
anfarið og í raun al-
veg með ólíkindum
hvað upp hafa komið mörg mál
þar sem háttsettir opinberir emb-
ættismenn eru sakaðir um að mis-
nota aðstöðu sína.
Nýjasta dæmið eru þær alvar-
legu athugasemdir sem Ríkisend-
urskoðun gerði við umsýslu Guð-
mundar Magnússonar,
forstöðumanns Þjóðmenning-
arhúss, m.a. fyrir ónákvæmni í
akstursdagbók, utanlandsferðir
og fleira.
Þetta mál vekur upp minningar
frá því þegar
þjóðin stóð á
öndinni í sum-
ar þegar upp
komst um
fjár-
málaumsvif
Árna Johnsen
alþingismanns. Það mál er enn í
rannsókn en ljóst er að skatt-
greiðendur hafa greitt fyrir ýms-
ar einkaframkvæmdir Árna.
Einkavæðing Landssíma Ís-
lands hefur einnig vakið upp
spurningar um notkun skattpen-
inga almennings. Stjórnarformað-
urinn, Friðrik Pálsson, var í vinnu
sem sérstakur ráðgjafi við einka-
væðingarferlið og fékk greitt fyr-
ir, auk mánaðarlegra launa fyrir
stjórnarformannssetu, án vit-
undar annarra stjórnarmanna.
Hreinn Loftsson, fyrrverandi for-
maður einkavæðinganefndar,
fékk auk greiðslu fyrir nefnd-
arsetu greiddar umtalsverðar
upphæðir fyrir ráðgjafastörf í
þágu nefndarinnar. Eflaust hafa
þessir ágætu menn unnið fyrir
sínum greiðslum en því er ekki að
neita að þessi mál eru bæði sér-
staklega óheppileg þar sem um
nánast eftirlitslausa meðferð al-
mannfjár er að ræða.
Þórarinn V. Þórarinsson, sem
vikið var úr sæti forstjóra Símans
vegna „trúnaðarbrests“, virðist
einnig hafa farið nokkuð frjálslega
með fjármuni fyrirtækisins í eigin
þágu. Að minnsta kosti lítur svo út
í dag að ljósleiðari hafi verið lagð-
ur í sumarbústað hans á Þingvöll-
um og tré gróðursett á lóðinni, „í
boði“ Símans. Erfitt er fyrir ut-
anaðkomandi að sjá að þessi
hlunnindi tengist beint starfi hans
Það hefur verið athyglisvert að
fylgjast með viðbrögðum þeirra
manna sem sakaðir hafa verið um
óeðlilega fjármálaumsýslu á
kostnað skattborgara. Flestir
svara þeir fullum hálsi og segja
ekkert óeðlilegt við þær greiðslur
sem þeir hafa þegið, eða að þarna
sé um að ræða smávegis yfirsjón
sem hendi ekki aftur. Þeim virðist
þykja það óskiljanlegt hvers
vegna öll þessi læti séu útaf engu.
Það er hins vegar mjög skilj-
anlegt að skattgreiðendur og al-
mennir launþegar, sem margir
hverjir eiga erfitt með að ná end-
um saman nú þegar efnahags-
ástandið er ekki upp á sitt besta,
hafi ekki skilning á því þegar for-
stjórar, forstöðumenn og stjórn-
arformenn í þjónustu ríkisins
greiða sér nokkrar milljónir fyrir
vinnu sem þeir inna af hendi, ofan
á þær föstu greiðslur sem þeir
hljóta fyrir starfið sem þeim var
falið að gegna. Forstjórar og
stjórnarmenn eiga að sjálfsögðu
að fá greitt fyrir vinnu sína en
með eðlilegum hætti og með vitn-
eskju stjórnar, eins og annað
starfsfólk.
Miðað við það sem skattgreið-
endur hafa nú fengið að sjá af
stjórnun í ríkisrekstri á stuttum
tíma, er auðvelt að álykta að
samskonar vinnubrögð séu við-
höfð víðar og jafnvel viðtekin
meðal stjórnenda. Getur verið að
það sé álitið „eðlilegt“ innan rík-
isfyrirtækja að þeir sem komast í
aðstöðu til reyni að fá sem mest út
úr starfi sínu í bókstaflegum
skilningi? Slíkt sé jafnvel óskráð-
ur hluti af launakerfinu. Það fer
að verða sífellt auðveldara fyrir
utanaðkomandi að draga þær
ályktanir.
Hlutverk stjórnarmanna í
stjórnum opinberra fyrirtækja
vekja einnig upp spurningar.
Stjórnarmenn virðast, miðað við
fréttir undanfarinna daga, ekki
vel upplýstir um hvað er að gerast
innan fyrirtækjanna eða stofn-
ananna sem þeir sitja í stjórn fyrir
og eiga að gæta hagsmuna al-
mennings. Það hlýtur að vera eðli-
legt að gera þá kröfu að stjórn-
endur fyrirtækja og stofnana á
vegum ríkisins veiti aðhald með
því að hafa lágmarkseftirlit með
því sem gerist. Stjórnarmenn
virðast hins vegar koma af fjöllum
þegar upp kemst um margt af því
sem viðgengst. En hvert er þá
hlutverk þeirra? Eru stjórnir
kannski bara annar hluti af
„óskráða launakerfinu“ en hlut-
verk þeirra um að gæta hagsmuna
almennings löngu gleymt?
Með allar þessar nýju upplýs-
ingar um vafasama stjórn-
unarhætti innan ríkisfyrirtækja
vakna spurningar um það hvort
spilling og óeðlilegar greiðslur
hafi aukist innan ríkiskerfisins?
Eru stjórnendur í dag spilltari en
áður? Hugsanlega, en ekki endi-
lega. Það getur verið að sterkari
eftirlitsstofnanir, breytt lagaum-
gjörð og sterkari fjölmiðlar hafi
áhrif þarna á, ábyrgð sé orðin
skýrari, söfnun og flæði upplýs-
inga almennt betra. Ekki er ólík-
legt að vafasamt siðferði hafi
ávallt þrifist en komi nú upp á yf-
irborðið í ríkari mæli.
Hvernig sem saga spilling-
arinnar er, er eðlilegt að skatt-
greiðendur geri kröfu um sterka
upplýsingaskyldu í opinberum
rekstri. Skattgreiðendur eiga í
það minnsta að geta gert sömu
kröfu og eigendur í hlutafélögum.
Þá er heldur ekki óeðlilegt að gera
kröfu um að tekið sé hart á málum
sem þessum og stjórnarmenn,
forstjórar og forstöðumenn hjá
ríkinu jafnt sem lægra settir
starfsmenn taki ábyrgð á sínum
gjörðum. Þá er lykilatriði að gætt
sé jafnræðis sama hver á í hlut.
Það má ekki vera þannig að hátt-
setti embættismaðurinn sleppi
með áminningu á meðan skúr-
ingakonan sem stelst til að
hringja til útlanda af skrifstofu
hans sé umsvifalaust rekin.
Aukin
spilling?
„Með allar þessar nýju upplýsingar um
vafasama stjórnunarhætti innan rík-
isfyrirtækja vakna spurningar um það
hvort spilling og óeðlilegar greiðslur
hafi aukist innan ríkiskerfisins? Eru
stjórnendur í dag spilltari en áður?“
VIÐHORF
Eftir Rögnu
Söru
Jónsdóttur
rsj@mbl.is
EKKI er ég sam-
mála þeim, sem telja
Stefán Jón Hafstein
hafa riðið feitum hesti
frá prófkjöri Samfylk-
ingarmanna.
Stefán fær að vísu
flest atkvæði til þess
að vera í öðru sæti á
framboðslistanum, en
aðeins 41,01%. Honum
er hafnað af 58,99 %
kjósenda til þess að
vera í þessu sæti.
Nærri 60% kjósenda
vildu annan mann.
Er þetta hraklega
útkoma, þegar þess er
gætt, að Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir stóð að framboði
hans og Össur Skarphéðinsson.
Miðað við eðlilegar
prófkjörsreglur náði
Stefán Jón Hafstein
ekki bindandi kosn-
ingu.
Steinunn Valdís
Óskarsdóttir fékk
48,50% til þess að vera
í fjórða sæti framboðs-
listans og hún náði
heldur ekki bindandi
kosningu.
Helgi Hjörvar, for-
seti borgarstjórnar,
fékk 51,61% til þess að
vera í níunda sæti
framboðslistans og var
sá eini þeirra þriggja,
sem fékk bindandi
kosningu.
Tillag Samfylkingarinnar til R-
listans er því ekki stutt af meiri-
hluta þeirra, sem tóku þátt í próf-
kjöri flokksins. Er það einsdæmi í
sögu prófkjöra, að enginn fram-
bjóðandi nái bindandi kosningu í
öruggt sæti.
59% vilja hann ekki
Haraldur
Blöndal
Samfylking
Helgi Hjörvar var
sá eini þeirra þriggja,
segir Haraldur
Blöndal, sem fékk
bindandi kosningu.
Höfundur er lögmaður.
ATBURÐIRNIR
11. september 2001
hafa rumskað við okk-
ur öllum, mitt í and-
varaleysinu. Við erum
gleymin á að stríð eru
algeng, svo hafi ávallt
verið, og að á nýliðinni
öld hafi tvær heims-
styrjaldir verið háðar.
Hefur maður ekki
lært neitt af mann-
kynssögunni? Þegar
hryðjuverkin í Banda-
ríkjunum dundu á
komu þau öllum ger-
samlega á óvart.
Stríð heyra ekki
sögunni til, þótt
mörgum hafi fundizt það. Kjarn-
orkuvopn eru til víða um heim,
sýklahernaði er sáraeinfalt að
beita, eiturvopnum er mjög auð-
velt að beita. Allt eru þetta stað-
reyndir sem kunnar hafa verið
langa lengi.
Atburðirnir 11. september urðu
öllum að óvörum. Í kjölfarið var
flug fellt niður í Bandaríkjunum
og flug féll niður milli Íslands og
Bandaríkjanna í nokkra daga. Svo
óviðbúin sem við vorum þessari at-
burðarás, þá hefði hún getað
þróast á verri veg. Það getur
ennþá gerzt. En við viljum kannski
strax gleyma þessum atburðum og
sefja okkur upp í það að um einn
einstakan atburð hafi verið að
ræða, þetta komi ekki fyrir aftur.
Þar með værum við að loka aug-
unum fyrir óþægilegum möguleik-
um eins og þeim að verulegt
hættuástand geti skapazt hvenær
sem er og varað miklu lengur en
gerðist dagana eftir 11. september
sl.
Það er mikilvægt öryggismál að
Íslendingar eigi farþegaskip til
siglinga milli landa. Ég legg til að
bætt verði úr því.
Siglingar á sjó
Skapist alvarlegt ástand í heim-
inum fellur flug ef til vill niður, en
siglingar á sjó gætu sem bezt verið
sæmilega tryggar. Það er ekki
ólíklegt. Hvernig eru Íslendingar
búnir undir það að missa samband
við umheiminn? Hvað eigum við í
landinu á hverjum tíma af olíu-
birgðum? Við erum um margt háð
öðrum þjóðum. Nefna má ýmsa
tækni, hvað um varahluti í tækja-
veldi okkar? Hvað með lyf? Hvað
um matvælabirgðir í landinu?
Framleiðsla matvæla í landinu er
enn eitt öryggismálið og reyndar
ein gildasta röksemd þess að reka
landbúnað á Íslandi.
Talið er ógætilegt að setja öll
eggin í sömu körfu, það er reyndar
almennt lögmál. Það er ógætilegt
að allt hangi á einum þræði, þótt
gildur sé. Það er þá almennt ör-
yggismál að ekki
hangi allt á einum
þræði. Í hagfræði-
hugsun Íslendinga er
gjarnan notuð svipuð
röksemd, að fjöl-
breytnin gefi efna-
hagslegt öryggi,
dragi úr hættu á
miklum sveiflum, sem
er rétt. Þetta er kall-
að að skjóta fleiri
stoðum undir efnahag
þjóðarinnar.
Með þessari grein
er ætlunin að vekja
athygli á því að Ís-
lendingum er nauðsyn
að eiga sín eigin far-
þegaskip. Þar með stæðu til boða
fólksflutningar milli landa, ekki
sízt ef truflanir yrðu á flugi við
hættuástand í heiminum. Ferða-
menn munu og margir kjósa þá
leiðina, svo að siglingar koma
ferðaþjónustunni líka til góða.
Andvaraleysið gengur ekki leng-
ur. Margir hafa treyst varnar-
mætti vestrænna ríkja en atburð-
irnir 11. september sýna að þar
eru varnir allar ótraustari en við
héldum.
Umræður
á Alþingi
Nýlega bar ég fram fyrirspurn á
Alþingi um stöðu farþegaflutninga
til og frá Íslandi og sagði þá meðal
annars: „Ástæðan fyrir þessari
fyrirspurn er fyrst og fremst ör-
yggismál Íslendinga. Við höfum
með tímanum orðið háðari því að
ferðast milli landa með flugi. Það
má segja að það hafi verið eðlileg
þróun. Fólki liggur á, fljótt fljótt,
sagði fuglinn. Með flugi hafa ferðir
bæði verið tíðar og öruggar.
Ég hafði samband við Eimskipa-
félag Íslands. Þar hafa einungis
tvö skip, þ.e. Dettifoss og Goða-
foss, möguleika á að taka greið-
andi farþega meðferðis. Hvort
þessara skipa er útbúið þannig að
það getur tekið að hámarki þrjá
farþega. Ástæðan er sú að örygg-
isbúnaður skipsins takmarkast við
17 manns hið mesta og áhöfnin er
13–14 manns. Því eru fá pláss fyrir
farþega. Ferjusiglingar eru til
landsins. Þannig kemur Norræna
til Seyðisfjarðar frá maímánuði
fram í viku af september eða svo
með erlenda ferðamenn fyrst og
fremst og tekur Íslendinga sömu-
leiðis yfir til Danmerkur. En nú er
að koma ný ferja sem mun verða
fjórum sinnum stærri en sú sem
fyrir er og maður veltir fyrir sér
þeim möguleikum sem þar væru
fyrir hendi, hvort slík ferja gæti
að einhverju leyti komið til móts
við – sem ég held að verði vaxandi
– þarfir íslenskra farþega að fara
siglandi milli landa.“
Í svari samgönguráðherra kom
fram að hann teldi að markaður
fyrir siglingar farþegaskips til og
frá landinu allt árið virtist ekki
mikill samhliða því mikla framboði
sem er á flugsamgöngum til og frá
landinu. Samgöngur við landið
væru í góðu horfi eins og er. Þó
taldi ráðherra að æskilegt væri að
í boði væru sem fjölbreyttastir
ferðamöguleikar til landsins allt
árið til þess að skapa enn frekari
forsendur til uppbyggingar ferða-
þjónustunnar, en ekkert lægi fyrir
um það í ráðuneytinu, að uppi séu
áform um að auka þessa þjónustu.
Valkosti vantar
Ég vildi með fyrirspurn minni
benda á tvær hliðar farþegaflutn-
inga milli Íslands og annarra
landa, þ.e. annars vegar öryggis-
sjónarmiðið ef flugsamgöngur
legðust af og hins vegar ferða-
mennsku. Það þarf ekki mikið til
að lama flug milli landa. Til allrar
hamingju hefur það verið fátítt í
lífi okkar flestra.
Við eigum ekki valkosti. Við eig-
um ekki völ á lestarferðum eða
akstri milli landa. Við höfum í
rauninni enga aðra leið og höfum
ekki haft annað en flugið. Við
verðum því að horfast í augu við
það raunsætt hvort við getum átt
aðra valkosti. Og hafa þá einhvers
staðar í handraðanum og ekki for-
sóma þá.
Ég tel að ekki sé stætt á því ör-
yggisins vegna fyrir eyþjóð norður
í hafi að geta ekki valið um leiðir
til að ferðast milli landa, svo ekki
sé minnzt á það ef flugi er ógnað.
Það er alvarlegt ef siglingar hafa
að mestu lagzt af. Ég held við
þurfum að horfast í augu við þá
staðreynd og velta fyrir okkur
hvort stjórnvöld eigi að hafa ein-
hver afskipti af slíkum öryggis-
málum, bera á þeim ábyrgð eða
greiða fyrir því að úr þeim verði
bætt. Fróðlegt væri að vita hvort
einhverjir aðilar hafi áhuga á því
að tengja siglingaþjóðina á ný við
umheiminn. Nóg hafnarrými er
fyrir hendi, m.a. hér í Reykjavík.
Allt á einum
þræði
Katrín
Fjeldsted
Samgöngur
Fróðlegt væri að vita,
segir Katrín Fjeldsted,
hvort einhverjir aðilar
hafi áhuga á því að
tengja siglingaþjóðina
á ný við umheiminn.
Höfundur er þingmaður
Reykvíkinga.