Morgunblaðið - 17.03.2002, Qupperneq 8

FRÉTTIR
8 SUNNUDAGUR 17. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Fyrirlestrar um Guðríði Símonardóttur
Verðskuldar
virðulegri sess
UM ÞESSAR mund-ir stendur yfirfjögurra þátta
námskeið Steinunnar Jó-
hannesdóttur rithöfundar
um ævi og störf Guðríðar
Símonardóttur og samlíf
hennar og Hallgríms Pét-
urssonar, á vegum Leik-
mannaskóla kirkjunnar.
Námskeiðið er byggt á
bók Steinunnar, Reisubók
Guðríðar Símonardóttur,
en Steinunn hefur stundað
víðtækar rannsóknir bæði
á Tyrkjaráninu og ævi og
störfum Guðríðar. Nám-
skeiðið hefur verið vel sótt
og fleiri eru á dagskrá í
náinni framtíð. Steinunn
svaraði nokkrum spurn-
ingum Morgunblaðsins.
– Geturðu ekki byrjað
þetta spjall á því að rekja aðeins
sögusviðið og helstu atburði?
„Í framhaldi af útkomu Reisu-
bókar Guðríðar Símonardóttur
hef ég haldið fjölda fyrirlestra
þar sem ég hef gert grein fyrir
rannsóknum mínum á Tyrkjarán-
inu 1627 og afleiðingum þess með
höfuðáherslu á söguhetjuna Guð-
ríði Símonardóttur. Ég hef greint
frá ferðalögum mínum á sögu-
slóðir sem liggja víða bæði innan-
lands og utan. Ég hef heimsótt
bæði Marokkó og Alsír í leit að
heimildum og kannað sögusviðið.
Ein Íslendinga hef ég rakið heim-
ferð þeirra 36 Íslendinga sem
leystir voru úr ánauð í Alsír sum-
arið 1636. Leið leysingjanna lá
um Palma á Mallorka til Mar-
seille, Narbonne og Carcassonne,
Toulouse og Bordeaux í Suður-
Frakklandi. Þaðan til Suður-Eng-
lands, Texel og Amsterdam í Hol-
landi, Glückstadt í Norður-
Þýskalandi og loks til Kaup-
mannahafnar. Þar kynntist
Guðríður Hallgrími Péturssyni,
ungum skólapilti í Vorfrúarskóla,
sem settur var til þess að rifja
upp með leysingjunum fræðin.
Með þeim tókust heitar ástir sem
kostuðu unga manninn skóla-
vistina og hann hélt heim til Ís-
lands með heitkonu sinni sem þá
var þunguð. Þau tóku land í
Keflavík vorið 1637 og settust að
á Suðurnesjum. Eftir sjö ára fá-
tæktarbasl var Hallgrímur vígður
til prests í Hvalsnesi og að öðrum
sjö árum liðnum hlaut hann
Saurbæ á Hvalfjarðarströnd. Þar
orti hann Passíusálmana sem
haldið hafa skáldfrægð hans á
lofti fram á þennan dag.“
Á hvað leggur þú helst áherslu
þegar þú fjallar um Guðríði Sím-
onardóttur á þennan hátt?
„Á þriðjudaginn kemur lýkur
fjögurra kvölda námskeiði á veg-
um Leikmannaskóla þjóðkirkj-
unnar þar sem ég hef fjallað um
þessi sérstæðu hjón. Á fyrri hluta
námskeiðsins hefur aðaláherslan
verið á Guðríði og hennar óvenju-
lega og ævintýralega líf áður en
hún varð kona Hallgríms. Seinni
hlutinn hefur verið helgaður sam-
lífi þeirra, fyrst á Suð-
urnesjum og síðar í
Saurbæ og m.a. kann-
að með hvaða hætti
Guðríður og börn
þeirra birtast í skáld-
skap Hallgríms. Fyrirlestur
þriðjudagsins er helgaður Pass-
íusálmunum og andlátssálmum
Hallgríms, þar sem hann kveður
konu sína og fjölskyldu hlýjum
orðum. Þar er m.a. þetta erindi:
Ástkæra þá ég eftir skil/afhenda
sjálfum guði vil/andvarpið sér
hann sárt og heitt/segja þarf hon-
um ekki neitt.
– Hvernig hefurðu náð saman
öllu þessu efni og hvað hefur helst
staðið upp úr í fari Guðríðar?
„Beinar heimildir um Guðríði
Símonardóttur eru ekki margar,
þó fleiri en menn hafa áður hald-
ið. Séu þær skoðaðar niður í kjöl-
inn bendir flest til þess að hún
hafi verið aðlaðandi, vel gefin og
vel menntuð miðað við það sem
konum stóð til boða á 17. öld. Það
sem stendur upp úr í fari hennar
er hvað hún virðist úrræðagóð og
gædd mikilli seiglu. Og hún varð
allra kerlinga elst. Þrátt fyrir
mikinn aldursmun þeirra hjóna,
hún var 16 árum eldri en Hall-
grímur, lifði hún mann sinn í átta
ár og dó í hárri elli í Saurbæ 18.
desember 1682.“
– Guðríður hefur ekki verið
sérlega hátt skrifuð hér innan-
lands, kannski í skugga bónda
síns. Hefur þetta breyst hin síðari
ár?
„Hún var lengi vel ekki hátt
skrifuð hjá þjóðinni og gekk undir
uppnefninu Tyrkja-Gudda. Það
er von mín að með Reisubók Guð-
ríðar Símonardóttur fái Guðríður
að njóta sannmælis og tekist hafi
að lyfta þessari lífsreyndu og víð-
förlu og merku konu upp í virðu-
legri sess. Bókinni hefur verið af-
ar vel tekið og lesendur
hafa verið iðnir við að
láta álit sitt í ljós. Það
er mikill og vaxandi
áhugi fyrir Guðríði
Símonardóttur.“
– Og það eru fleiri fyrirlestrar
og námskeið á döfinni eða hvað?
„Næstu fyrirlestrar mínir um
Guðríði Símonardóttur verða
haldnir fyrir Inner Wheel-konur
á Hótel Loftleiðum nk miðviku-
dag klukkan 20. Þar næst á hátíð-
arfundi KFUM og K í félags-
heimili þeirra við Holtaveg í
Dymbilviku þriðjudaginn 26.
mars klukkan 20.
Steinunn Jóhannesdóttir

Steinunn Jóhannesdóttir
fæddist á Akranesi 24. maí
1948. Stúdent frá MA 1967. Út-
skrifuð frá Leiklistarskóla
Þjóðleikhússins 1970. Nám í
leiklist og leikhúsfræðum í Sví-
þjóð 1970–72, leikkona við
Þjóðleikhúsið 1973–86. Leikrit
hennar Dans á rósum og
Ferðalok voru sýnd í leikhús-
inu 1981 og 1993. Dvaldi í Sví-
þjóð 1986–1990 og hefur stund-
að ritstörf að mestu eftir
heimkomuna, skrifaði m.a.
sögu Halldóru Briem og nú
Reisubók Guðríðar Símonar-
dóttur á vegum Máls og menn-
ingar. Þá hefur hún verið fé-
lagi í Reykjavíkur akademíunni
síðan árið 1999. Fleira mætti
nefna. Maki er Einar Karl Har-
aldsson ritstjóri og eiga þau
þrjú börn og tvö barnabörn.
...og hún varð
allra kerlinga
elst
UMBOÐSMAÐUR Alþingis hefur
komist að þeirri niðurstöðu í nýju
áliti að landlæknir hafi ekki haft
heimild í lögum til að fjalla um leyf-
isumsókn manns til að stunda nála-
stungumeðferð hér á landi. Viðkom-
andi hafði þá lokið námi í
Bandaríkjunum og haft atvinnu af
því þar að stunda þessa meðferð. Það
er niðurstaða umboðsmanns að í
gildandi lögum séu ekki fullnægjandi
valdheimildir fyrir landlækni til að
setja reglur um að einungis „viður-
kenndar heilbrigðisstéttir“ hafi
heimild til að stunda nálastungumeð-
ferð og að „öllum þeim“ sem hyggist
stunda slíka meðferð beri að sækja
um leyfi til landlæknis.
Málavextir eru þeir helstir að
maðurinn lauk prófi í „austrænum
læknavísindum“ frá skóla í Nýju-
Mexíkó í Bandaríkjunum árið 1993
og stundaði nálastungumeðferð í rík-
inu um nokkurra ára skeið. Í febrúar
árið 1998 sendi hann inn umsókn til
landlæknis um leyfi til lækninga með
nálastungumeðferð á Íslandi. Í svar-
bréfi benti landlæknir honum á að
sækja um slíkt leyfi til heilbrigðis-
ráðuneytsins, sem og hann gerði í
desember sama ár. Ráðuneytið
framsendi umsóknina hins vegar til
afgreiðslu hjá landlækni með bréfi í
sama mánuði. Heilt ár leið þar til
maðurinn fékk svör frá landlæknis-
embættinu en hann hafði þá kvartað
yfir málsmeðferðinni til umboðs-
manns Alþingis. Kom þá í ljós að
gleymst hafði að senda gögn um mál-
ið frá ráðuneytinu til landlæknis. Í
áliti sínu nú telur umboðsmaður ekki
ástæðu til frekari umfjöllunar um
þann drátt sem varð á málsmeðferð-
inni, en stjórnvöld höfðu þá beðið
manninn afsökunar á mistökunum.
Landlæknir synjaði manninum um
leyfi til að stunda nálastungumeð-
ferð og leitaði hann þá að nýju til um-
boðsmanns.
Í álitinu bendir umboðsmaður á að
heilbrigðisráðuneytið fari m.a. með
mál er varði embætti landlæknis.
Hlutverk landlæknis samkvæmt lög-
um sé fyrst og fremst að vera sér-
stakur ráðunautur ráðherra og ann-
ast faglegt eftirlit með
heilbrigðisstarfsmönnum og heil-
brigðisþjónustu. Umboðsmaður tel-
ur að í lögum um heilbrigðisþjónustu
og réttindi sjúklinga sé ekki að finna
heimild fyrir landlækni til að setja
reglur um hvaða skilyrði þurfi að
uppfylla til að veita nálastungumeð-
ferð. Leggur umboðsmaður áherslu
á að almenn fyrirmæli laga um
markmið heilbrigðisþjónustu eða
faglegt eftirlit landlæknis geti talist
fullnægjandi heimild til skerðingar á
réttindavernd samkvæmt stjórnar-
skránni. Þeim tilmælum er því beint
til ráðuneytisins að það taki sjálf-
stæða afstöðu til erindis mannsins,
berist það að nýju.
Umboðsmaður um synjun leyfis fyrir nálastungumeðferð
Landlækni óheimilt að
fjalla um umsóknina