Morgunblaðið - 17.03.2002, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MARS 2002 33
íbúa nágrannasveitarfélaganna með þjónustu síns
sveitarfélags. Þannig eru aðeins 48% Reykvík-
inga ánægð með þjónustu sveitarfélagsins al-
mennt, miðað 64% íbúa nágrannasveitarfélag-
anna. Gunnar Helgi sýnir fram á að þetta stafar
ekki af t.d. ólíkri íbúasamsetningu og getur þess
að þetta gerist þrátt fyrir að þjónusta borgarinn-
ar sé að mörgu leyti bæði meiri og faglegri en í
öðrum sveitarfélögum.
„Þótt ekki sé hægt að útiloka aðrar skýringar
virðist líklegt að íbúafjöldi Reykjavíkur sé ein-
faldlega meiri en hentar íslenzkum sveitarfélög-
um miðað við núverandi verkefni,“ segir í bókinni.
Ef sveitarfélögin fengju stærri verkefni (t.d. á
heilbrigðissviðinu) gæti þetta breytzt (hlutfalls-
lega að minnsta kosti). Ekkert bendir hins vegar
til þess að Reykjavík njóti stærðarhagkvæmni við
núverandi aðstæður umfram önnur sveitarfélög
með yfir tíu þúsund íbúa. Hins vegar geldur
Reykjavík ýmissa ókosta stærðarinnar. Stjórn-
sýslan er flóknari en í öðrum sveitarfélögum,
stofnanirnar fleiri, boðleiðirnar lengri og sam-
bandið við íbúana ekki eins náið. Íbúarnir þekkja
ekki vel inn á borgarkerfið, finnst þeir ekki geta
haft áhrif og eru mun síður ánægðir með sveitar-
félagið en íbúar í nærliggjandi sveitarfélögum. Og
í vissum mæli léttir Reykjavík þjónustuvanda af
öðrum sveitarfélögum.“
Gunnar Helgi tekur fram að ekki sé hægt að
rekja minni ánægju Reykvíkinga til pólitískra
þátta, þ.e. að stuðningsmenn Sjálfstæðisflokksins
séu til dæmis svona miklu óánægðari með þjón-
ustuna en kjósendur Reykjavíkurlistans. Stuðn-
ingsmenn beggja lista gefi þjónustunni fremur
slaka einkunn.
Fleiri sveit-
arfélög – stór-
borgarstjórn?
Gunnar Helgi Krist-
insson nefnir að ef til
vill megi auka nálægð
við íbúa Reykjavíkur
með betra aðgengi að
þjónustu, notenda-
vænni „framhlið“ og jafnvel meiri hverfaskipt-
ingu starfseminnar. Hann dregur hins vegar líka
þá augljósu ályktun af niðurstöðum sínum hvað
Reykjavík varðar, að skoða mætti að skipta
Reykjavík upp í fjögur til fimm minni sveitar-
félög. Slíkt myndi að vísu krefjast einhvers konar
samstarfseininga eða millistjórnsýslustigs um
sameiginleg mál á svæðinu, t.d. umhverfismál,
samgöngur og veitur en prófessorinn telur slíka
skipan myndu hafa augljósa kosti umfram t.d. nú-
verandi tilhögun skipulagsmála á höfuðborgar-
svæðinu. „Skipting Reykjavíkur í nokkur sveit-
arfélög myndi færa sveitarstjórnina nær þeim
umtalsverða hluta landsmanna sem búsettir eru í
Reykjavík. Vandamál sveitarstjórnarstigsins í
Reykjavík er ekki síður mikilvægt úrlausnarefni
en vandi minnstu sveitarfélaganna ef tekið er mið
af því hve ánægja íbúa Reykjavíkur er lítil. Þegar
haft er í huga að ámóta hluti landsmanna býr í
Reykjavík einni og í öllum þeim 119 sveitarfélög-
um á Íslandi sem hafa innan við tíu þúsund íbúa er
það í raun mun stærra mál,“ segir Gunnar Helgi.
Þetta eru merkilegar niðurstöður og tillögur og
full ástæða til að taka þær til umræðu í kosninga-
baráttunni fyrir borgarstjórnarkosningarnar í
maí. Morgunblaðið hefur til þessa verið á þeirri
skoðun að sameina ætti sveitarfélög, ekki bara úti
um land heldur einnig á höfuðborgarsvæðinu.
Fyrir nokkrum árum lagði blaðið til að Seltjarn-
arnes, Kópavogur, Kjalarnes og Mosfellsbær
sameinuðust Reykjavík en Garðabær og Bessa-
staðahreppur sameinuðust Hafnarfirði. Blaðið
hefur talið bæði efnisleg rök og tilfinningaleg fyr-
ir þessari skiptingu. Hafnarfjörður, Garðabær og
Bessastaðahreppur eiga saman sterk söguleg
tengsl og Kópavogur er jafnmikill hluti af Reykja-
vík og t.d. Breiðholtið eða Grafarvogurinn í skipu-
lagslegu tilliti. Rök Morgunblaðsins hafa aukin-
heldur verið þau að upp undir tugur
sveitarstjórnarapparata á þessu svæði, sem er
meira og minna runnið saman í eina borg, væri
einfaldlega alltof dýr. Þá yrðu skipulagsmál alls
svæðisins auðveldari viðfangs með færri sveitar-
félögum.
Það kann hins vegar jafnframt að vera ástæða
til að velta fyrir sér svipuðum hugmyndum og
Gunnar Helgi nefnir; að auka a.m.k. sjálfræði
hverfa í Reykjavík í ýmsum málum eða gera þau
jafnvel að sjálfstæðum sveitarfélögum, en taka
jafnframt upp eins konar stórborgarstjórn sem
yfirtæki sum af núverandi verkefnum sveitarfé-
laganna. Það er þó hreint ekki víst að það yrði
auðvelt í framkvæmd að skipta Reykjavík upp í
smærri sveitarfélög og alls ekki öruggt að íbúar
borgarinnar samþykktu það. Þótt Reykvíkingar
þarfnist meiri nálægðar við stjórn sveitarfé-
lagsins, eru þeir sér jafnframt meðvitandi um sér-
stöðu sína sem höfuðborgarbúa og það er ekki
víst að þeir vildu veikja Reykjavík með því að
skipta henni upp. Þá er „hverfisvitund“ fólks
áreiðanlega misjafnlega þróuð í Reykjavík. Þó
eru vísbendingar um að í stórum úthverfum á
borð við Grafarvog, Árbæ og Breiðholt ríki nokk-
urs konar bæjarstemmning.
Í viðtali Morgunblaðsins við Ingibjörgu Sól-
rúnu Gísladóttur borgarstjóra 10. febrúar sl. kom
fram að hún hefur velt fyrir sér hugmyndum í
þessa veru: „Ég sé vissulega verulega kosti í sam-
starfi sveitarfélaganna [á höfuðborgarsvæðinu],
því mér finnst mikið fara í súginn í landnotkun og
skipulagi á þessu svæði vegna þessara tilbúnu
hreppamarka. Hins vegar geri ég mér grein fyrir
að eitt sveitarfélag á höfuðborgarsvæðinu yrði
alltof stórt í samanburði við önnur sveitarfélög
landsins. Á tímabili var ég höll undir þá hugsun að
sameina ætti öll sveitarfélögin hérna, en ég hef al-
veg gefið hana frá mér. Ég hef hins vegar varpað
fram þeirri hugmynd að hérna yrðu nokkuð mörg
sveitarfélög og hvert um sig með 20–30 þúsund
íbúa. Þau gætu séð um alla nærþjónustu, t.d. leik-
skóla, grunnskóla, félagsþjónustu, heilsugæslu,
þjónustu við aldraða, gatnahreinsun og umhirðu
grænna svæða. Þannig gætum við tryggt kosti
nálægðarinnar milli íbúa og stjórnvalds. Til að
nýta hagkvæmni og styrk stærðarinnar væri svo
hægt að koma á skuldbindandi samstarfi á milli
þessara sveitarfélaga í einni höfuðborgarstjórn.
Þar væri tekið á málum eins og heildarskipulagi,
landnotkun, umferðarkerfi, hafnarstarfsemi, veit-
um og lögnum. Ég játa fúslega að ég hef ekki mót-
að þessa hugmynd neitt endanlega en ég er þeirr-
ar skoðunar að við eigum að halda umræðu um
þetta opinni, án hrepparígs og fordóma.“
Ljóst er að sjálfstæðismenn í borgarstjórn hafa
líka gefið gaum þeim vandamálum, sem hljótast
af skorti á nálægð stjórnkerfisins við borgarana í
Reykjavík. Í viðtali Morgunblaðsins við Björn
Bjarnason, borgarstjóraefni Sjálfstæðisflokksins,
3. febrúar sl. kom fram að hann teldi ýmsa kosti
vænlega, ef til einhverrar sameiningar sveitarfé-
laga á höfuðborgarsvæðinu kæmi, en ákvarðanir
um það yrðu að ráðast af vilja íbúanna og því um-
boði, sem þeir veita. „Hvert sveitarfélag hefur
sinn svip og það er hollt, að þau keppi sín á milli,
þótt í ýmsum málum eins og skipulagsmálum sé
litið á allt svæðið, en ekki afmörkuð hverfi eða
sveitarfélög. Ég held að íbúar á þessu svæði kæri
sig ekki um að boðleiðir verði of langar. Stjórn-
völd sveitarfélaganna verða að vera nærri íbúun-
um,“ sagði Björn.
Svipaðar áherzlur komu fram hjá honum er
hann kynnti meginatriði stefnu D-listans í
menntamálum fyrr í vikunni. Björn lagði aðal-
áherzlu á að færa grunnskólann nær fólkinu og
stytta boðleiðir. Reykjavíkurborg hefði ekki nýtt
þau tækifæri sem fólust í flutningi grunnskólans
til sveitarfélaganna. Björn sagði greinilegt að
smærri sveitarfélög drægju til sín ungt fólk vegna
þess að það teldi sig standa nær skólanum en
fengist í Reykjavík með því miðstýrða kerfi, sem
þar ríkti. Meðal tillagna sjálfstæðismanna til úr-
bóta er að skipta borginni upp í skólahverfi.
Beint lýðræði
gegn ókostum
stærðarinnar?
Gera verður ráð fyrir
að forysta beggja
meginfylkinga í borg-
arstjórnarkosningun-
um móti frekar hug-
myndir sínar í þessum
efnum á næstunni og verður fróðlegt að sjá hvaða
afstöðu framboðin taka.
Líklegt má telja að í komandi kosningabaráttu
verði jafnframt talsvert rætt um það hvernig
megi gera lýðræðið virkara og beinna, t.d. með
reglulegum skoðanakönnunum og almennum at-
kvæðagreiðslum um málefni sveitarfélaga. Jafn-
framt hafa verið gerðar nýlegar tilraunir með að
halda íbúaþing í einstökum sveitarfélögum og
hverfum innan stærri sveitarfélaga og að nýta
kosti upplýsingatækninnar til að greiða fyrir upp-
lýsingastreymi milli sveitarstjórna og íbúa.
Morgunblaðið hefur mjög talað fyrir því að
beint lýðræði verði tekið upp í auknum mæli og að
jafnt landstjórnin og sveitarfélög sýni frumkvæði
að því að leita beint eftir sjónarmiðum kjósend-
anna. Slíkir stjórnunarhættir ættu líka að geta
stuðlað að því að draga úr ókostum stærðarinnar
og skorti á nálægð milli stjórnvalda og borgar-
anna. Breytingar í þá veru eru raunar nærtækari
og fyrirhafnarminni en stór breyting á skipan
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu og sennilegt
að kjósendur kalli mjög eftir afstöðu framboð-
anna til slíkra hugmynda.
Morgunblaðið/Sverrir
Horft yfir höfuðborgina.
„Hins vegar hljóta
niðurstöður Gunn-
ars Helga Krist-
inssonar varðandi
stöðu Reykjavíkur,
langstærsta sveitar-
félagsins, að vekja
athygli. Hann telur
að Reykjavík sé í
rauninni orðin of
stór og þegar svo sé
komið hætti sveitar-
félag að ná þeim
tilgangi sem sveit-
arfélögum er
ætlaður, að færa
starfsemi hins
opinbera nær
íbúunum.“
Laugardagur 16. marz