Morgunblaðið - 28.06.2002, Qupperneq 31

Morgunblaðið - 28.06.2002, Qupperneq 31
Skýrsla nefndar um úrbætur vegna kláms og vændis hefur vakið tals- verða athygli og ekki eru allir á eitt sáttir um tillögur nefndarinnar. Í viðtali við Rúnar Pálmason segir Sigríður Ingvarsdóttir, formaður nefndarinnar, frá helstu forsend- um fyrir niðurstöðunum. MÖRGUM þykja tillög-urnar róttækar og þaðgetur vel verið að þærséu það. Öðrum finnst sjálfsagt að of skammt sé gengið. Við vorum með ákveðin gögn í hönd- unum og drógum af þeim ályktanir. Þær eru ekki endilega hinar einu réttu. Þarna eru mörg vandasöm matsatriði en það sem er mikilvæg- ast er að þessi umræða fari fram hér á landi,“ segir Sigríður Ingvarsdótt- ir, héraðsdómari við Héraðsdóm Reykjavíkur, en hún var formaður nefndar sem dómsmálaráðherra fól að gera tillögur um úrbætur vegna kláms og vændis. Nefndin kynnti skýrslu sína í síð- ustu viku og lagði m.a. til að aflétta banni við að stunda vændi í fram- færsluskyni og leyfa vægt klám. „Við lögðum mjög mikið upp úr því að afla traustra upplýsinga. Við höfðum þessar tvær skýrslur, frá Rannsókn og greiningu um vændi á Íslandi og félagslegt umhverfi þess og skýrslu dómsmálaráðherra um samanburð á lagaumhverfi á Norð- urlöndunum. Við unnum út frá þess- um skýrslum en jafnframt öfluðum við mikilla og mikilsverðra viðbót- arupplýsinga. Við ræddum við fólk sem gjörþekkir þessi mál og öfluð- um skriflegra gagna frá Norður- löndunum, Bretlandi og Bandaríkj- unum. Í þessum málaflokki eru mjög mörg atriði sem miklu skiptir að tekið sé rétt á, að það séu teknar réttar ákvarðanir og fundnar raun- hæfar lausnir til úrbóta. Við töldum að það væri ekki hægt nema með því að hafa haldgóðar og traustar upp- lýsingar um ástandið,“ segir Sigríð- ur. Nefndarmenn lögðust þó ekki sjálfir í eiginlegar rannsóknir og Sigríður segir að ekki hafi verið til nægilega greinargóðar upplýsingar um ástandið að öllu leyti. Það hafi t.d. engin rannsókn verið gerð á um- fangi vændis hér á landi og hvernig sú starfsemi fer fram. Nefndin hafi einfaldlega þurft að takmarka starf sitt við þær upplýsingar sem lágu fyrir og nefndarmenn gátu aflað og miða tillögur sínar við þær. Sam- staða hafi verið í nefndinni um nið- urstöður hennar. Beðið verði með ákvarðanir í sumum málum Það hefur verið gagnrýnt að nefndin lagði ekki til að refsivert yrði að kaupa kynlífsþjónustu af ein- staklingum eldri en 18 ára. Hvers vegna var þetta ekki lagt til? „Sum mál voru þess eðlis að okk- ur þótti rétt að bíða með að taka ákvörðun, til dæmis varðandi það hvort það ætti að vera refsivert að kaupa vændi eða ekki,“ segir Sigríð- ur. Svíar séu einir Norðurlandaþjóða um að hafa lýst kaupum á vændi fullorðinna sem refsiverðu broti en lögin um það tóku gildi árið 1999. Að hennar mati er ekki komin nægjan- leg reynsla af því fyrirkomulagi til að hægt sé að draga af því víðtækar ályktanir en nefndin hafi þó rætt möguleikann á því að gera kaup á vændi refisverð. „Við töldum að það væri margt sem mælti með því. Því fylgdu hins vegar ókostir, meðal annars að með því yrði miklu erfiðara að upplýsa mál sem tengjast vændi og þar með yrði erfiðara að koma upp um þá sem gera sér að féþúfu að selja fólk í vændi. Það eru þessir milliliðir sem gjarnan hirða allan gróðann og við töldum mikilvægast að ná til þeirra,“ segir Sigríður. Af þeim upplýsingum sem liggi fyrir varðandi reynslu Svía megi ráða að með nýju lögunum hafi dregið mjög úr sýnilegu götuvændi. Hvort að það hafi einungis orðið ósýnilegt, þ.e. farið neðanjarðar, hafi ekki verið rannsakað. Þá sé sönnunarbyrði í slíkum málum afar erfið. Erfiðlegast hafi gengið að sanna að aðilar hafi samið um að kynlífsþjónusta yrði látin í té gegn endurgjaldi. Þá hafi lögin gert það að verkum að mun erfiðara sé að ná til milliliðanna. Nánast sé útilokað að fá menn til að bera vitni þar sem í flestum til- fellum er um að ræða viðskiptavini vændiskvenna. Með því að bera vitni viðurkenna þeir sitt eigið brot og eiga þar með yfir höfði sér refsingu. Sigríður segir að vændi á Íslandi sé og hafi verið neðanjarðarstarfsemi en með því að gera kaup á vændi refsiverð hafi nefndarmenn óttast að það færi enn lengra undir yfir- borðið og þar með yrði enn erfiðara að berjast gegn því og koma fólki sem það stundar til hjálpar. „Við teljum mjög mikilvægt að koma í veg fyrir vændi og skaðlegar afleiðingar þess. Vændi er skaðlegt fyrir þá einstaklinga sem eiga hlut að máli og það er skaðlegt fyrir þjóð- félagið,“ segir Sigríður. Verður að rjúfa vítahringinn Nefndin lagði til að aflétt verði banni við vændi í framfærsluskyni. Hver eru helstu rökin fyrir því? „Í fyrsta lagi er erfitt að skil- greina hvenær einhver stundar vændi í framfærsluskyni. Sam- kvæmt núgildandi lögum er vændi ekki refsivert ef það er ekki gert í framfærsluskyni. Það væri þá vænt- anlega í lagi að stunda vændi í hluta- starfi. Sönnun í slíkum málum er af- ar erfið og mér vitanlega hefur slíkt mál aldrei komið til kasta dómstóla hér á landi,“ segir Sigríður. Þá hafi rannsóknir sýnt fram á að þeir sem stunda vændi eru mjög gjarnan fórnarlömb aðstæðna, þeir séu fátækir, hafi verið misnotaðir kynferðilega í æsku eða séu háðir fíkniefnum. „Það er mjög brýnt að þessum einstaklingum sé hjálpað út úr þessum vítahring. Það er hins vegar ekki hægt að rjúfa vítahring- inn ef fólkið á yfir höfði sér refsingu ef það leitar sér hjálpar, hvort sem það er til læknis eða lögreglu,“ segir Sigríður. Þar að auki sé fólk sjaldn- ast tilbúið til að bera vitni ef það fell- ir þar með sök á sjálft sig og þar með verði erfiðara að koma lögum yfir vændismiðlarana. Nefndin lagði einnig til að bannað væri að bjóða kynlífsþjónustu á al- mannafæri. Rúna Jónsdóttir, fræðslu- og kynningarfulltrúi Stíga- móta, hefur sagt að þessi tillaga, auk þeirra takmarkana sem lagðar eru til varðandi staðsetningu nektar- staða, beri þess merki að nefndin telji slíka starfsemi í lagi svo lengi sem hún sé ekki sýnileg. Vilja nefnd- armenn fela vændi og nektarstaði? „Tillagan um bann við að bjóða kynlífsþjónustu á almannafæri lýtur ekki að því að gera vændi ósýnilegt. Það er alls ekki vilji nefndarinnar. Við viljum einmitt að vændisstarf- semin komi upp á yfirborðið því að- eins þannig er hægt að berjast gegn henni. Þetta varðar almenn velsæm- ismörk og hjá nágrannalöndum okk- ar eru víðast sambærileg ákvæði í lögum,“ segir Sigríður. Varðandi nektarstaðina þá sé tilgangurinn með tillögum sá að koma í veg fyrir að nektarstaðir eyðileggi ásýnd heilu hverfanna. Því hafi verið lagt til að þeir standi ekki of nálægt hvorum öðrum, verði ekki of nálægt miðbæjum, kirkjum, skólum eða öðrum opinberum byggingum. Sig- ríður bendir á að mörgum þyki ásýnd nektarstaðanna vera óaðlað- andi og sú menning sem þeir standa fyrir óæskileg. Nefndin hafi þó ekki viljað ganga svo langt að leggja til að nektarstaðir yrðu bannaðir með öllu því þá væri hætta á að starfsemin færi neðanjarðar. Nefndin lagði hins vegar til að einkadans verði bann- aður og gestir megi ekki snerta dansara. „Mér finnst ekki ganga að leyfa einkadans vegna þess að það er ekkert eftirlit með honum og dansararnir geta verið í mikilli hættu á að verða fyrir ofbeldi eða misnotkun,“ segir Sigríður. Þá sé engin ástæða til þess að gestirnir snerti dansarana enda kalli dans- sýningar sjaldnast á snertingu. Klámið verður sífellt grófara Tillaga nefndarinnar um að af- létta banni við vægu klámi en banna áfram gróft klám hefur vakið at- hygli. Rúna Jónsdóttir hefur m.a. gagnrýnt nefndina fyrir að taka ekki tillit til þess að klám sé skaðlegt fyr- ir þá sem eru notaðir við framleiðslu á klámi. „Skýrslan um vændi á Íslandi fjallaði ekki um þetta. Við höfðum engar sérstakar upplýsingar um þetta og við einbeittum okkur að þeim verkefnum sem okkur voru fengin í hendur. Áhrif kláms á þá sem eru notaðir við framleiðslu var ekki í verkahring nefndarinnar. Það hefði verið hægt að færa út verksvið nefndarinnar á ýmsa vegu en þá hefði vinnu hennar seint eða aldrei lokið og tillögurnar ekki litið dagsins ljós,“ segir Sigíður. „Það hefur ekki tekist að sýna fram á bein tengsl milli þess að fólk hafi klám undir höndum og að það fremji ofbeldisbrot eða kynferðis- brot. Hins vegar voru nefndarmenn mjög meðvitaðir um að bæði klám og vændi hafi óbein áhrif sem felast til dæmis í því að fólk, ekki síst ungt fólk, fær brenglaða mynd af sam- skiptum kynjanna. Aðgangur að klámi verður sífell greiðari og klám- ið verður ofbeldisfyllra. Um leið virðist sem þeir sem hafa það á boð- stólum þurfi alltaf að ganga lengra og lengra. Sennilega er þetta til að koma til móts við markaðinn en af- leiðingin er m.a. sú að klámið verður víðar á boðstólum þannig að fleiri eigi aðgang að því, meðal annars börn. Þessu fylgir aukið umburðar- lyndi og siðferðisvitundin sljóvgast. Það verður að sporna gegn þessari þróun,“ segir Sigríður. Aukið framboð af klámi og mark- aðsvæðing kynlífs setji börn í hættu. „Þeim hefur í auknum mæli verið stillt upp sem eins konar kynferð- isverum eða klædd í tískufatnað sem leggur áherslu á kynferði þeirra. Þá styttist í að þau verði notuð í barna- klám eða misnotuð kynferðislega. Þetta er hinn þjóðfélagslegi skaði af auknu klámi, ofbeldisfyllra klámi og grófu klámi,“ segir Sigríður. „Það er búið að fjalla mikið um þetta og ég heyri að fólk hefur ýms- ar skoðanir á þessu. Það er grund- vallarregla að hefta ekki tjáningar- frelsið. Ef einhver vill verða sér úti um klámblöð eða klámmyndir þá á ekki að hefta frelsi hans til þess nema það séu góð og gild rök fyrir því. Við teljum fulla ástæðu til að banna algjörlega grófa klámið, það er að segja ofbeldisfullt klám, barnaklám og dýraklám. Annað klám sem maður myndi ætla að væri algjörlega hættulaust verði ekki bannað en það megi aldrei hafa það á boðstólum fyrir börn og það verði ekki til sýnis þar sem þau geta séð það, eða aðrir sem kæra sig ekki um að sjá það,“ segir hún. Nefndin hafi ekki talið það í sínum verkahring að setja nákvæmar reglur um flokkun á klámi eða hvar það megi vera til sölu. Lögin álitin tímaskekkja Sigríður segir að veruleikinn sé sá að umræða um kynlíf sé orðin mun meiri en hún var fyrir nokkrum ár- um og miklu meira efni á boðstólum þar sem er fjallað um kynlíf á ýmsan hátt. Erfitt geti verið að greina á milli fræðslu og kláms en eins og lögin og tíðarandinn séu núna eigi dómstólar stundum erfitt með að flokka eða greina hvað teljist eðlileg umfjöllun um kynlíf og hvað sé klám. „Dómstólar og lögregla hafa margt þarfara að gera en að vinna eftir lögum sem að flestra áliti eru tímaskekkja.“ Sigríður leggur áherslu á að um- fjöllun um klám og vændi ljúki ekki með gerð skýrslunnar. „Þetta er verkefni sem þarf sífellt að vinna. Það berast stöðugt nýjar upplýsing- ar um þennan heim sem breytist í sí- fellu,“ segir hún. Þá verði að gæta þess að tillögur nefndarinnar um lagabreytingar eru aðeins tillögur. Það verði Al- þingis að ákveða hverjar þeirra verði að veruleika. Aðrar tillögur nefndarinnar sem fjalla um forvarn- ir, samstarf og að samhæfa krafta, þekkingu og reynslu eru háðar því að við þeim verði brugðist af þeim sem hafa með þau mál að gera. Formaður nefndar sem falið var að smíða tillögur um úrbætur vegna kláms „Tillögur nefndarinnar eru ekki endilega þær einu réttu og það er Alþingis að ákveða hverjar verða að veruleika,“ segir Sigríður Ingvarsdóttir héraðsdómari. Nauðsynlegt að ræða um klám og vændi runarp@mbl.is Morgunblaðið/Sverrir MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. JÚNÍ 2002 31 ig greint nauðsyn- markaðs- breyta í að óháður markaðs- að stjórn etta mat l af því að stofnfjár- uni af því etið sem eiri hluta- a í spari- var með stjórnar ð því er tofnfé í til ðar rið skiln- en í um- fram að afhenda nhverjum ættu ekki rt fram í og spari- eiga ein- nborguðu tilkall til isjóðsins. arpinu.“ varpaði rri spurn- tabréf og þeirrar til yrði r sagðist ann hefði m enginn naður og nna hefði jög háum agt verið og spari- fi búið til u,“ sagði hrifinn af ari lausn. a þess að tterí sem gra hefði endur að áreigend- gert væri eir ráði í sem til ingu, og an spari- verið að eigendur hefðu fengið þetta hreint og beint, eða um 1⁄3 af sparisjóðnum en af- ganginum yrði síðan skipt á milli skuldara og sparifjáreigenda sjóð- anna. Lögðust ekki gegn hlutafjárvæðingu Steingrímur J. Sigfússon, vinstri grænum, benti á að ekki væri um það að ræða að aðkallandi vandamál eða bág staða sparisjóðanna kölluðu á breytingar á lögunum. „Þarf ekki einmitt,“ sagði Steingrímur, „að fara varlega og gera engar þær breytingar á starfsumhverfi spari- sjóðanna sem veikt gætu þann grundvöll sem hefur nýst þeim svo vel.“ Steingrímur tók þó fram að hann legðist ekki gegn því að stærstu sparisjóðirnir breyttu sér í hluta- félög. Margrét Frímannsdóttir, Sam- fylkingunni, sagði m.a. vera mikil- vægt að aðeins væri um heimild að ræða en ekki væri verið að neyða sparisjóðina í hlutafjárvæðingu. Hún sagði Samfylkinguna vera hlynnta því að að sparisjóðirnir fengju heimild til þess að breyta rekstrarformi sínu: „Við erum hlynnt því og við teljum að þeir sem hafa farið með stjórn séu best færir til að segja okkur hvaða leið sé best til þess fallin.“ Nokkrir þingmenn gagnrýndu það mikla vald sem verið væri að veita fáum, og í sumum tilvikum ör- fáum stofnfjáreigendum, með því að þeir réðu alfarið sjálfseignarstofnun sem til yrði við hlutafélagsvæðingu sparisjóða. Guðmundur Árni Stefánsson, Samfylkingunni, benti til að mynda á að í sumum tilvikum hafi fáir ein- staklingar í krafti nokkurra tugþús- unda króna, sem þeir lögðu til, vald á gífurlegum fjármunum. Og vera má að Guðmund hafi rennt í grun um að önnur félög eða fjársterkir aðilar myndu renna hýru auga til sparisjóðanna: „Maður veltir því dá- lítið fyrir sér hvort það sé ekki ein- mitt ígildi þessa valds yfir fjármun- um sem skapi síðan andlag að ákveðnu eignarhaldi og hvort þessir stofnfjárhlutir, ef þeir ganga kaup- um og sölum, hvort sem það er uppi á borðum eða undir borðum, séu ekki ígildi verulegra fjárhæða og verði ekki eftirsóttir meðal þeirra sem hafa fjármuni undir höndum. Til að segja það bara eins og er þá er hættan sú að fjársterkir aðilar taki ákvörðun um það að kaupa völd og áhrif með einhverjum tilteknum peningum.“ Um þetta vald sagðist ráðherra ekki sjá aðra aðila en stofnfjáreig- endur sem hefðu meiri ástæðu til að koma að stjórn sjálfseignarstofnun- ar. Þá minnti hún á að eftirlit verði með virkum eignarhlutum í spari- sjóðunum og það sé því ekki eins og stjórn eða stofnfjáreigendur geti ráðskast með viðkomandi sparisjóði án tillits til laga og eftirlits. ða við ðingu lega eyt- Arn- ggjaf- ifjar ngi. Morgunblaðið/Brynjar Gauti arnorg@mbl.is

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.