Morgunblaðið - 25.08.2002, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 25. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÓHÆTT er að segja aðgróf ofbeldisverk ogalda innbrota hafi vak-ið óhug meðal almenn-ings í sumar. Sem
dæmi um faraldur innbrota bárust
lögreglunni í Reykjavík tilkynningar
um 198 innbrot í fyrirtæki, heima-
hús, bíla og verslanir í júlí, miðað við
142 í sama mánuði á síðasta ári.
Lögreglan álítur að ákveðnum há-
punkti hafi verið náð þó óttast sé að
fleiri innbrot verði framin á næstu
mánuðum heldur en sömu mánuði í
fyrra.
Auðgunarbrotin eru gjarnan
framin af svokölluðum síbrotamönn-
um og haldast gjarnan í hendur við
vímuefnaneyslu og ofbeldisverk af
ýmsum toga. Skemmst er að minn-
ast hrottafenginnar árásar hinna
svokölluðu Skeljagrandabræðra og
föður þeirra á tvítugan mann 2.
ágúst síðastliðinn. Enda þótt bræð-
urnir séu aðeins 20 og 21 árs gamlir
eiga þeir rétt eins og faðir þeirra
langan brotaferil að baki, t.d hefur
komið fram í fréttum í tengslum við
árás þeirra á unga móður að 11 og
12 ára gamlir hafi þeir þegar alloft
komið við sögu lögreglunnar. Brota-
ferill þeirra hefur verið nær óslitinn
síðan og kennir þar ýmissa grasa,
m.a. þjófnaða, innbrota og ofbeld-
isverka. Sem dæmi má nefna að alls
bárust lögreglunni sex kærur vegna
annars eða beggja bræðranna í
tengslum við innbrot, önnur auðg-
unar- og ofbeldisbrot í apríl og fimm
í maí sl.
Dómsmálaráðherra leggur sér-
staka áherslu á að unnið sé í mál-
efnum ungra fanga og telur að
leggja beri meðferðarstefnu til
grundvallar til fullnustu refsingar
þar sem ungir afbrotamenn eigi í
hlut.
Lítil inni í sér
Eins og dæmin sanna er ekki óal-
gengt að síbrotamenn hefji feril sinn
á unga aldri. Oft kemur því fyrst til
kasta barnaverndaryfirvalda þegar
langur afbrotaferill er annars vegar.
Bryndís Guðmundsdóttir, deildar-
sérfræðingur á meðferðardeild
Barnaverndarstofu, segir að fyrstu
afskipti barnaverndaryfirvalda af
ungum afbrotamönnum felist jafnan
í því að lögregla geri barnavernd-
arnefndum viðvart um að barn undir
lögaldri hafi gerst brotlegt við lög.
„Lögreglan lætur alltaf barnavernd-
arnefndir vita af því að barn undir
lögaldri hafi framið afbrot og venju-
lega eru einhverjir starfsmenn
nefndarinnar viðstaddir skýrslutök-
una. Með því móti reynum við að
koma því til skila til barnsins að
hegðun þess sé ekki liðin,“ segir hún
og tekur fram að strax við fyrsta
brot sé barnið fært á skrá hjá barna-
verndaryfirvöldum.
„Ef barnið heldur áfram upptekn-
um hætti þarf nefndin að kanna
frekar hvað er að gerast hjá
barninu. Ef slík rannsókn leiðir í ljós
að tilefni er til að veita barninu frek-
ari aðstoð er því boðið að taka þátt í
uppbyggjandi starfi á vegum Fé-
lagsþjónustunnar, þ.e. til að koma
því á rétta braut. Tölfræðin segir
okkur að langflestir unglingar sem
fremja afbrot gera það sjaldan og
aðeins á stuttu tímabili ævi sinnar –
jafnvel þó ekkert sé að gert.
Enda þótt góður árangur hafi
hlotist af starfi Félagsþjónustunnar
er því ekki að neita að sumir heltast
úr lestinni og halda jafnvel áfram
uppteknum hætti. En þá er oftar en
ekki um að ræða fjölþætt vandamál,
s.s. vímuefnaneyslu, félagslega erf-
iðleika og skólaerfiðleika.
Oft taka því við meðferðarheimili
á vegum Barnaverndarstofu,“ segir
hún. „Við höfum reynt að sérhæfa
heimilin eftir fremsta megni þó að
slíkt sé erfitt í jafn litlu landi og Ís-
landi. Meðferðin felst síðan í því að
byggja börnin upp með jákvæðum
hætti innan afar agaðs ramma. Ferl-
ið getur tekið talsvert langan tíma.
Stundum hefur vandinn grafið um
sig á löngum tíma og er orðinn afar
djúpstæður. Sum börn sem beita of-
beldi hafa vanist því að bregðast við
öllu utanaðkomandi áreiti með því
að kreppa hnefann. Oftar en ekki
eru þau mjög lítil inni í sér, minnsta
truflun getur valdið því að þeim
finnst þeim ógnað og þau snúast til
varnar á þennan afgerandi hátt sem
beiting ofbeldis er. Með þessu eru
þau að reyna að ná valdi á aðstæðum
sínum.“
Í væntanlegri Ársskýrslu Barna-
verndarstofu fyrir árið 2001 kemur
fram að sótt var um greiningu eða
meðferð fyrir 191 barn til Barna-
verndarstofu. Vandi þeirra er yfir-
leitt fjölþættur, t.d. hegðunarerfið-
leikar, afbrot, ofbeldi, útigangur,
fjarvistir úr skóla og vímuefna-
neysla. Eins og fram kemur í yfirliti
yfir tilefni fyrir því að óskað er eftir
aðstoð Barnaverndarstofu áttu 82%
barnanna við hegðunarvanda að
etja, 43% höfðu framið afbrot, 23%
höfðu sýnt af sér ofbeldishegðun og
60% stríddu við vímuefnavanda.
Með sama hætti vekur athygli að að-
eins lítill hluti barnanna eða 21,5%
bjó hjá báðum kynforeldrum. Lítið
eitt hærra hlutfall eða 23,6% bjó hjá
móður og stjúpa og 43% bjuggu hjá
móður.
Afplánun í meðferð
Samkvæmt íslenskum lögum eru
börn talin sakhæf 15 ára gömul.
Bryndís segir að heimild sé fyrir því
að bjóða afbrotamönnum á aldrinum
15 til 18 ára að taka út refsingu sína
á meðferðarheimili á vegum Barna-
verndarstofu. „Þá lætur Fangelsis-
málastofnun okkur vita að ungur af-
brotamaður hafi hlotið dóm, t.d.
tveggja mánaða fangelsisvist eins og
algengt er fyrir smærri brot. Barna-
verndarnefndir taka síðan að sér að
komast að því hvort hann vilji taka
út refsinguna í meðferð. Eina skil-
yrðið er að hann sé í meðferðinni í að
lágmarki 6 mánuði óháð því hvað
fangelsisdómurinn er langur. Ungur
afbrotamaður með tveggja mánaða
fangelsisdóm á bakinu gæti því valið
að sitja hann af sér á tveimur mán-
uðum í fangelsi eða farið í sex mán-
aða meðferð á meðferðarheimili sem
er þá afplánun um leið,“ segir Bryn-
dís og tekur fram að brjóti ungi af-
brotamaðurinn meðferðarrammann
sé honum umsvifalaust vísað í fang-
elsi. „Nokkrir ungir brotamenn hafa
afplánað dóma sína í meðferð og ár-
angurinn af því hefur verið afar góð-
ur. Á hinn bóginn eru líka dæmi um
hitt, t.d. að viðkomandi hafi gefist
upp eftir þrjá daga eða farið út fyrir
meðferðarrammann á ferlinu. Enn
aðrir hafa kosið að taka út refsingu
sína í fangelsi.“
Stundum hefur verið talað um að
síbrotamenn á Reykjavíkursvæðinu
væru um 30 talsins. Þegar Björgvin
Björgvinsson, lögreglufulltrúi hjá
auðgunarbrotadeild Lögreglunnar í
Reykjavík, var spurður að því hvort
sú tala væri nærri lagi, svaraði hann
því til að afar erfitt væri að segja til
um nákvæman fjölda. Aðeins væri
hægt að fullyrða að hópur síbrota-
manna færi vaxandi með aukinni
fíkniefnaneyslu. „Fjöldinn gengur
dálítið í bylgjum. Einn hópur er
áberandi á ákveðnu tímabili. Eftir
að hann hefur náð sér út úr þessu
lífsmynstri tekur annar hópur við og
svo framvegis. Hugsanlegt er að tal-
an 30 eigi við í hæstu toppunum. Við
erum greinilega í ákveðnum há-
punkti núna eins og endurspeglast í
fjölda innbrota í heimahús. Venju-
lega erum við að tala um nokkra
mánuði, þ.e. meðan málin eru í rann-
sóknarferli og síðan í dómskerfinu.“
Björgvin segir að enn sé meiri-
hluti síbrotamanna karlar. Þó hafi
það aukist að konur hafi gerst sekar
um auðgunar- og fíkniefnabrot á síð-
ustu árum. Ofbeldisbrot séu enn
töluvert minna áberandi hjá konum
en körlum. Margir hafi alist upp við
erfiðar félagslegar aðstæður þó
dæmi séu um hið gagnstæða. „Lang-
oftast eru fíkniefni, innbrot og of-
beldi samhangandi þættir í lífi sí-
brotamanna. Við höfum þó orðið vör
við nýjan hóp á síðustu tveimur til
þremur árum. Sá hópur virðist
hreinlega vera rekinn áfram af
tómri græðgi því hann er ekki háður
fíkniefnum eins og hinir síbrota-
mennirnir,“ sagði hann og vill engu
spá um hvort síðarnefndi hópurinn
haldi áfram að stækka.
Björgvin telur samverkandi þætti
valda ört vaxandi hópi síbrota-
manna. „Ég er þeirrar skoðunar að
þarna haldist í hendur minnkandi
aðhald í foreldrahúsum og þverrandi
burðir félagslega kerfisins til að
ráða við vaxandi vanda samfara aga-
leysi og peningaþörf ungra afbrota-
manna. Hömluleysið í þjóðfélaginu
fer einfaldlega vaxandi og erfitt er
að benda á einhverja einfalda lausn
á vandamálinu. Við þurfum raun-
verulega öll að horfast í augu við
hvað er að gerast og reyna að taka á
vandanum í okkar eigin umhverfi.
Óneitanlega ber hæst aðstæður
barna inni á heimilunum.“
Björgvin segist þekkja nokkuð
mörg dæmi um að tekist hafi að
beina síbrotamönnum aftur á rétta
braut. „Algengt er að menn leiðist út
í afbrot á ákveðnu tímabili en snúi
síðan við blaðinu. Oft lýkur brota-
ferlinum í framhaldi af áfengis- eða
fíkniefnameðferð í kjölfar fangelsis-
vistar. Sú leið virðist mér vera ár-
angursrík. Eftir meðferðina hafa
menn svo fengið stuðning til að kom-
ast aftur út í samfélagið og standa á
eigin fótum.“
Rjúfa þarf vítahringinn
Hörður Jóhannsson yfirlögreglu-
þjónn tekur undir með Björgvini um
að árangursríkasta leiðin til að rjúfa
vítahring síbrotamanna sé með ein-
hvers konar meðferð. „Allt of al-
gengt er að síbrotamenn séu fastir í
ákveðnu ferli. Þeir eru háðir fíkni-
efnum, fremja afbrot til að fjár-
magna fíkniefnakaupin, lenda í fang-
elsi og er aftur sleppt út til að
endurtaka sama leikinn. Stóra
spurningin hlýtur að felast í því
hvort hægt sé að rjúfa þennan víta-
hring á meðan á afplánun stendur
með einhvers konar meðferð til að
lækna fíknina og koma síbrotamönn-
unum á réttan kjöl.“
Hörður lagði áherslu á að síbrota-
menn væru alls ekki einsleitur hóp-
ur. „Einna mikilvægast er að hafa
uppi á og reyna að hjálpa yngsta
aldurshópnum. Þjóðfélagið allt verð-
ur að sýna ákveðið aðhald. Við verð-
um að vera með augun opin og láta
vita af því ef okkur sýnist vinur eða
Síbrotamenn og
Miðað við tíð innbrot lítur
út fyrir að óvenjumargir
síbrotamenn hafi verið á
ferli á götum borgarinnar í
sumar. Anna G. Ólafsdóttir
leitaði svara við því hvaða
aðferðir væru árangurs-
ríkastar í baráttunni gegn
afbrotum og hlýddi á
frásögn ungs fyrrverandi
síbrotamanns og fíkils.