Morgunblaðið - 25.08.2002, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 25. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
25. ágúst 1982: „Ríkisstjórnin
naut mikils byrs þegar hún
var mynduð. Efnahags-
aðgerðir hennar í ársbyrjun
1981 nutu einnig skilnings
meðal almennings. Hvorugt
tækifærið hefur ráðherr-
unum þó auðnast að nýta til
að skapa sér varanlega tiltrú.
Nú eru þeir rúnir öllu trausti
eins og gleggst kemur fram í
viðbrögðunum við síðustu
bráðabirgðaúrræðum þeirra.
Er einsdæmi að á jafn
skömmum tíma hafi stjórn-
málamenn spillt eigin áliti
jafn rækilega og nú sannast.
Geir Hallgrímsson, for-
maður Sjálfstæðisflokksins,
bendir á það hér í blaðinu í
gær, að síðustu tvö ár hafi
verið mjög gjöful. Geir segir:
„Menn hljóta að spyrja: Hvað
hefur orðið um hin miklu,
auknu verðmæti, sem þjóðin
hefur skapað á þeim tíma sem
þessi ríkisstjórn hefur setið?
Þau hafa ekki bætt hag laun-
þega. Þau hafa ekki styrkt
stöðu atvinnuveganna. Þau
hafa brunnið á verðbólgubál-
inu eða botnlaus ríkishítin
hefur gleypt þau.“ Jón Helga-
son, formaður verkalýðs-
félagsins Einingar á Ak-
ureyri, segir í Morgunblaðinu
í gær, eftir að hann hefur lýst
því, að þjóðarskútan sé fyrir
löngu komin á hliðina: „En
það hlaut auðvitað að fara
svona, þegar öllu er skipt upp
í góðærum og meiru til, það
er ekkert til, til að taka við
nokkrum áföllum.“
Þetta er kjarni málsins
þegar metið er í hvert óefni er
komið undir þeirri ríkisstjórn
sem nú situr.“
. . . . . . . . . .
25. ágúst 1982: „Eggert
Haukdal, alþingismaður, lýsti
skoðun sinni á ríkisstjórninni
afdráttarlaust í viðtali við
Morgunblaðið í gær. „Ég styð
ekki lengur þessa ríkisstjórn,
ég get ekki varið það lengur
fyrir sjálfum mér og kjós-
endum mínum. Ég tek undir
þá kröfu að Alþingi verði kall-
að saman, ríkisstjórnin fari
frá og efnt verði til nýrra
kosninga.“ Þessi yfirlýsing
þýðir, að ríkisstjórn Gunnars
Thoroddsens hefur ekki leng-
ur öruggan, starfhæfan
meirihluta á Alþingi.“
. . . . . . . . . .
25. ágúst 1992: „Gjörbreyttir
atvinnu- og þjóðlífshættir
hafa raskað byggð í landinu,
einkum frá lyktum síðari
heimsstyrjaldarinnar. Tækni-
bylting í atvinnulífinu olli því
að hægt var að framleiða
meira og meira í landbúnaði
og sjávarútvegi með færri og
færri starfsmönnum. Árið
1940 störfuðu um þrjátíu og
tveir af hverjum hundrað
vinnandi Íslendingum við
landbúnað og rúmlega fjórtán
við fiskveiðar, eða 46 af
hundraði við frumframleiðslu.
Nú er öldin önnur. Fólk hefur
flykkst af landsbyggðinni, frá
frumframleiðslunni, til höf-
uðborgarsvæðisins og þjón-
ustustarfanna.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
BATNANDI AFKOMA
FLUGLEIÐA
Einhverjar beztu fréttir, semborizt hafa af vettvangi ís-lenzks viðskiptalífs um langt
skeið, eru þær upplýsingar, sem nú
liggja fyrir um afkomu Flugleiða á
fyrstu sex mánuðum þessa árs. Fé-
lagið skilaði 50 milljóna króna hagn-
aði eftir skatta á þessu tímabili,
samanborið við tæplega 1.600 millj-
ón króna tap á sama tíma á síðasta
ári. Veltufé frá rekstri nam tæplega
1.800 milljónum króna en var í mín-
us upp á tæplega 1.200 milljónir á
sama tíma á síðasta ári. Þegar þess-
ar tölur eru skoðaðar ber að hafa í
huga að júlí og ágúst eru ekki inni í
þessum tölum en þeir tveir mánuðir
skila félaginu að jafnaði langmestu.
Á sama tíma og Flugleiðir senda
frá sér þessar afkomutölur berast
fréttir um að flugfélög í Bandaríkj-
unum eru ýmist að fara í gjaldþrot
eða tilkynna greiðslustöðvun. Miklir
erfiðleikar eru í rekstri sumra flug-
félaga í Evrópu þótt önnur gangi
vel. Má í því sambandi minna á
hrakninga Svissneska flugfélagsins,
sem fram að þeim tíma var áreið-
anlega talið eitt traustasta fyrirtæki
í heimi bæði fjárhagslega og í þjón-
ustu við farþega.
Afkomutölur Flugleiða nú sýna að
afrek hefur verið unnið í að end-
urskipuleggja rekstur félagsins eftir
mikil áföll undanfarinna ára. Það af-
rek byggist ekki sízt á því, að þeir
menn, sem stjórna Flugleiðum, búa
yfir gífurlegri og dýrmætri þekk-
ingu í flugrekstri. Þeir gjörþekkja
rekstur félagsins eftir langan
starfstíma hjá því. Það á ekki sízt
við um Sigurð Helgason forstjóra og
nánustu samstarfsmenn hans og
Hörð Sigurgestsson, stjórnarfor-
mann Flugleiða, sem var einn af
æðstu stjórnendum þess í upphafi.
Félagið byggir einnig mjög á
traustu starfsfólki, sem í sumum til-
vikum hefur unnið áratugum saman
að rekstri þess. Samansöfnuð
reynsla og þekking starfsmanna og
stjórnenda er nú að skila sér með
glæsilegum hætti.
Starfsemi Flugleiða er mikilvæg-
ari fyrir Íslendinga en flest annað.
Þetta einkafyrirtæki tryggir lands-
mönnum greiðar og tíðar sam-
göngur við önnur lönd. Ef félagið
yrði fyrir alvarlegum hnekki í
rekstri, sem ekki hefur verið hægt
að útiloka á undanförnum árum að
gæti gerzt, er fráleitt að ætla, að er-
lend flugfélög mundu tryggja lands-
mönnum þá þjónustu, sem Flugleið-
ir hafa veitt í samgöngum.
Það er þess vegna rík ástæða til
að fagna afkomutölum Flugleiða nú.
Þær sýna að stjórnendur félagsins
hafa náð tökum á rekstri þess og því
er tilefni til bjartsýni um framhald-
ið.
Rekstur flugfélaga er sviptinga-
samur og háður veðri og vindum ef
svo má að orði komast. Eldsneyt-
isverð getur ráðið úrslitum um af-
komuna. Umræðurnar einar um
hugsanlega árás Bandaríkjamanna á
Írak geta ýtt undir hækkun á verði
eldsneytis og þar með haft neikvæð
áhrif á rekstur flugfélaganna.
Sveiflur í gengi helztu gjaldmiðla
geta haft sömu áhrif. Allt getur
þetta líka haft áhrif á verð flugvéla.
Að sumu leyti má þess vegna segja
að grundvallarþættir í rekstri flug-
félaga geti verið utan áhrifasvæðis
stjórnenda félaganna, þótt þeir geti
ýmislegt gert til að draga úr áhrif-
um þessara sveiflna.
Vel heppnaður rekstur flugfélaga
byggist því ekki sízt á yfirgripsmik-
illi þekkingu og reynslu. Það er dýr-
mætt að sú þekking skuli vera til
staðar hér á Íslandi.
H
ERMANN Pálsson, fyrr-
verandi prófessor við Ed-
inborgarháskóla, lést 11.
ágúst síðastliðinn í Búlg-
aríu, 81 árs að aldri. Her-
mann var einn afkasta-
mesti og áhrifamesti
fræðimaður Íslendinga á
sviði miðaldafræða, auk þess að vera atorkumik-
ill þýðandi íslenskra fornbókmennta á enska
tungu. Hann nam íslensk fræði við Háskóla Ís-
lands og lauk þaðan kandídatsprófi árið 1947 og
stundaði síðan í tvö ár nám í keltneskum fræðum
við Háskóla Írlands í Dyflinni. Árið 1950 réðst
hann sem kennari til Edinborgarháskóla þar
sem hann var síðan prófessor til loka starfsævi
sinnar árið 1988. Eftir starfslok hélt Hermann
rannsóknum áfram af óvenjulegri elju og má til
merkis um það nefna að tvö rit eftir hann koma
út á þessu ári. Um þessar mundir er að koma út
hjá bókaforlaginu Þrös ritið Sólarljóð og vitranir
annarlegra heima en þar leitast Hermann við að
skýra Sólarljóð í ljósi annarra fornrita. Í næsta
mánuði er svo væntanlegt rit hjá bókaútgáfunni
Hofi sem nefnist Grettis saga og íslensk sið-
menning. Í henni sýnir Hermann fram á skyld-
leika Grettis sögu við ýmis eldri rit sem lærðir
menn á Íslandi þekktu á ritunartíma hennar.
Þegar Hermann lést hafði hann að auki nýlokið
við grein um þjóðsögur í rit sem væntanlegt er
hjá Máli og menningu í haust.
Hermann var á meðal þeirra fræðimanna sem
gerðu uppreisn gegn þjóðernisrómantíkinni sem
hafði haft mikil áhrif á túlkun íslenskra forn-
bókmennta og ekki síður hugmyndir um upp-
runa þeirra. Óhætt er að segja að Hermann hafi
rutt brautina í þessum efnum ásamt sænska
fræðimanninum Lars Lönnroth á sjöunda og átt-
unda áratug síðustu aldar. Hermann lagði
áherslu á að íslensk ritmenning væri sprottin úr
jarðvegi kirkjunnar og evrópsks lærdóms og
þetta ætti ekki aðeins við um kirkjuleg rit og
lærð heldur og Íslendinga sögur sem fræðimenn
höfðu fram að því talið vera sprottnar úr íslensk-
um jarðvegi alfarið.
Þessar hugmyndir setti Hermann fram í ritum
sínum um Hrafnkels sögu, svo sem Siðfræði
Hrafnkels sögu (1966), Art and Ethics in Hrafn-
kel’s saga (1971) og Mannfræði Hrafnkels sögu
og frumþættir (1988), en þær hafa veitt nýja og
víðari sýn á fornsagnir Íslendinga og haft mikil
áhrif á yngri fræðimenn.
Hermann var einnig ákaflega afkastamikill
þýðandi og átti stóran þátt í að kynna íslenskar
fornbókmenntir fyrir hinum enskumælandi
heimi. Hermann hóf þýðingaferilinn á því að
þýða írskar fornsögur á íslensku árið 1953 en ár-
ið 1960 kom út Njáls saga í enskri þýðingu hans
og Magnúsar Magnússonar sem var annar
helstu samstarfsmanna hans á þessum vett-
vangi. Saman þýddu þeir meðal annars Laxdæla
sögu (1969) og Vínlands sögur, Grænlendinga
sögu og Eiríks sögu (1965). Hermann þýddi
einnig Hrafnkels sögu og átti auk þess þátt í að
koma á enska tungu Eyrbyggja sögu, Grettis
sögu, Egils sögu, Orkneyinga sögu, Landnáma-
bók og Hávamálum, svo nokkur dæmi séu nefnd.
Í flestar þessara útgáfna ritaði Hermann inn-
gang og í sumar skýringar. Hefðu þýðingar Her-
manns einar þótt nægt æviverk en það kynning-
arstarf sem unnið var með þeim verður seint
ofmetið.
Hermann átti langa samleið með Morgun-
blaðinu en hann birti geysilegan fjölda greina í
Lesbók. Sú fyrsta birtist í byrjun áttunda ára-
tugarins og sú síðasta í júlímánuði á síðasta ári
undir heitinu Vínlensk vandamál. Ennfremur
birti Hermann kveðskap í Lesbók. Morgunblaðið
þakkar Hermanni samfylgdina og sendir eftirlif-
andi eiginkonu hans, Guðrúnu Þorvarðardóttur,
dóttur og dótturdóttur samúðarkveðjur.
Fundurinn í
Jóhannesarborg
Næstkomandi mánu-
dag hefst ráðstefna
Sameinuðu þjóðanna
um sjálfbæra þróun í
Jóhannesarborg í Suður-Afríku. Áætlað er að
um 60.000 manns sæki ráðstefnuna og viðburði
henni tengda. Þar á meðal eru á annað hundrað
þjóðarleiðtogar. Þetta er þriðji leiðtogafundur
samtakanna um umhverfismál á þrjátíu árum.
Árið 1972 komu leiðtogar aðildarríkjanna saman
í Stokkhólmi á fyrstu alþjóðlegu ráðstefnunni
um umhverfismál, þar sem m.a. var lagður
grunnur að Umhverfisstofnun SÞ og athyglinni
beint að ýmsum umhverfisvanda, sem þá var að
verða augljós í iðnríkjunum. Á tuttugu ára af-
mæli Stokkhólmsfundarins árið 1992 var ráð-
stefnan mikla um þróun og umhverfi haldin í Ríó
de Janeiro í Brazilíu. Með Ríó-ráðstefnunni var
hugtakið sjálfbær þróun sett rækilega á dagskrá
umræðna um umhverfismál, en það hefur verið
skilgreint sem þróun sem mætir þörfum dagsins
í dag án þess að ganga á möguleika komandi
kynslóða til að mæta sínum þörfum.
Á Ríó-ráðstefnuna mættu 116 þjóðarleiðtogar,
fleiri en áður höfðu hitzt á einum fundi í sögunni.
Ráðstefnan samþykkti Ríó-yfirlýsinguna, sem
hefur að geyma grundvallarreglur í umhverfis-
málum, og framkvæmdaáætlunina Dagskrá 21
(Agenda 21), en hvort tveggja eru lykilplögg í
umfjöllun um umhverfismál á alþjóðlegum vett-
vangi. Í Ríó var jafnframt skrifað undir tvo
grundvallarsamninga, loftslagssamninginn og
samning um líffræðilega fjölbreytni. Loftslags-
samningnum var ætlað að koma böndum á stöð-
ugan vöxt svokallaðra gróðurhúsalofttegunda í
andrúmsloftinu. Samkvæmt samningnum skuld-
bundu iðnvædd ríki sem heild sig til að grípa til
aðgerða, sem miðuðu að því að reyna að auka
ekki útblástur gróðurhúsalofttegunda, þannig að
hann yrði ekki meiri árið 2000 en 1990.
Ríó-samningurinn var hins vegar ekki bind-
andi fyrir aðildarríkin og tilgreindi ekki ákveðin
losunarmörk fyrir einstök ríki. Fljótlega eftir að
hann tók gildi varð ljóst að ákvæði hans nægðu
ekki til að ná raunverulegum árangri í barátt-
unni við gróðurhúsaáhrifin. Því var ákveðið að
setja í bókun við rammasamninginn, sem kennd
hefur verið við Kyoto, töluleg markmið um að
draga úr útstreymi gróðurhúsalofttegunda í iðn-
ríkjunum í áföngum til ársins 2020.
Orð eru til
alls fyrst
Ráðstefnan í Jóhann-
esarborg er haldin á
tíu ára afmæli Ríóráð-
stefnunnar. Markmið-
ið er ekki sízt að fara yfir stöðu mála og skoða
hvernig miðað hefur í átt að þeim markmiðum
sem sett voru í Ríó. Eins og fram kom í frétta-
skýringu hér í blaðinu 15. ágúst sl. er ljóst að
markmiðin hafa ekki öll náðst. Í Jóhannesarborg
á að endurmeta stöðuna, setja ný markmið og
ákveða nýjar tímasetningar um það hvenær
þeim skuli náð. Margir telja að reynslan af lofts-
lagssamningnum hafi einmitt sýnt að almennt
orðuð markmið geri ekki gagn; það þurfi ná-
kvæm, töluleg og skuldbindandi markmið ef ár-
angur eigi að nást. Verkefni Jóhannesarborg-
arfundarins er hins vegar harla víðtækt eins og
bent var á í áðurnefndri fréttaskýringu; þar
verður m.a. fjallað um fátækt í heiminum, að-
gang að hreinu vatni, aðgang að grundvallar-
hreinlætisaðstöðu, aðgang að heilbrigðisþjón-
ustu, orkumál, loftslagsmál, ástand skóga
heimsins og áhrif fátæktar á umhverfi.
Fyrir fundinum liggur m.a. nýleg skýrsla
Sameinuðu þjóðanna um áhrif efnahagsframþró-
unar á lífsgæði og náttúruauðlindir, verði ekkert
að gert. Í skýrslunni kemur m.a. fram að tveir
fimmtu hlutar mannkyns búa við vatnsskort og
einn milljarður hefur ekki aðgang að hreinu og
öruggu drykkjarvatni, sjávarstaða fer víða
hækkandi, að öllum líkindum vegna hlýnunar
loftslags, margar plöntu- og dýrategundir eru í
útrýmingarhættu, 2,4% skóga heimsins eyddust
á síðasta áratug 20. aldarinnar og að á ári hverju
er talið að þrjár milljónir manna látist úr sjúk-
dómum sem tengjast loftmengun. Verkefnin eru
með öðrum orðum ærin og sumir hafa miklar
væntingar til að niðurstaða fundarins verði til
þess að umhverfismálin verði tekin fastari tök-
um.
Enginn skortur er hins vegar á gagnrýnis-
röddum í umfjöllun um Jóhannesarborgarfund-
inn í ræðu og riti. Það er algengt viðhorf að al-
þjóðlegar ráðstefnur af þessu tagi séu
gagnslitlar; of þungar í vöfum, mikið talað en ár-
angurinn lítill, ekki sízt þar sem allir verði að
vera sammála um niðurstöðuna.
Auðvitað er sitthvað til í þessari gagnrýni, en
það má ekki gleyma því að stórar ráðstefnur á
vegum Sameinuðu þjóðanna hafa oft gegnt mik-
ilvægu hlutverki og haft mikil áhrif. Það er til
dæmis engin leið að mæla á móti því að Ríó-
ráðstefnan hafði mikil áhrif á umræður um
umhverfismál í heiminum. Þótt markmiðin hafi
kannski ekki náðst er enginn vafi á því að Ríó-
ráðstefnan stuðlaði að því að koma af stað um-
ræðum um sjálfbæra þróun og vekja stjórnvöld
og almenning í ríkjum heims til vitundar um
þann umhverfisvanda, sem við blasir ef ekkert er
að gert. Þannig voru umræður um hlýnun lofts-
lags vegna gróðurhúsaáhrifanna takmarkaðar
fyrir Ríó-fundinn en hann stuðlaði að því að mál-
ið fékk þá athygli, sem það verðskuldaði. Á þeim
áratug sem liðinn er frá ráðstefnunni hefur orðið
mikil breyting í umræðum um umhverfismál og
þær yfirlýsingar og samningar sem samþykkt
voru í Ríó hafa a.m.k. orðið viðmiðunarpunktar í
umræðunni þótt þar hafi margt ekki gengið eftir.
Bara sú staðreynd að 116 þjóðarleiðtogar skyldu