Morgunblaðið - 25.08.2002, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. ÁGÚST 2002 11
VÍKINGSLÆKJARÆTT
7. bindi Víkingslækjarættar
(niðjar Guðmundar Brynjólfssonar á
Keldum á Rangárvöllum og fyrstu konu
hans, Ingiríðar Árnadóttur)
er væntanlegt í haust.
Þeir sem gerast áskrifendur
fyrir 20. september nk. fá bókina
með 30% afslætti.
Grensásvegi 14 • 108 Reykjavík • Sími 588-2400 • Fax: 588 8994
BÓKAÚTGÁFA
Guðmundur Brynjólfsson
Áskriftarsími: 588 2400
Fax: 588 8994
Tölvupóstfang: skjaldborg@skjaldborg.is
undirfataverslun
Síðumúla 3-5 - Sími 553 7355
Opið mánudaga-föstudaga kl. 11-18, laugardaga kl. 11-15.
Nýtt frá
„Minimizer“
Skálastærðir
C,D,DD,E 34-44
Litir: Svart, kremað
PÓSTSENDUM
ættingi vera að rata af réttri braut,“
sagði hann og viðurkenndi að hann
velti því stundum fyrir sér hvort að
nægilega mikið hefði verið gert gert
af því að hafa upp á börnum í
áhættuhópum. „Við höfum verið dá-
lítið upptekin af almennri fræðslu –
ef til vill á kostnað markvissara
átaks til að ná börnum í áhættuhóp-
um. Allt of oft lendum við í því að
hafa fyrstu afskipti af ungum af-
brotamönnum í fíkniefnaneyslu þeg-
ar þeir eru orðnir djúpt sokknir í
neyslu og farnir að nálgast hóp for-
hertustu síbrotamannanna – sem
erfiðast er að hjálpa.“
„Ekkert umburðarlyndi“
Ein þeirra leiða sem þykja hafa
gefið góða raun í baráttunni við sí-
brotamenn í Bandaríkjunum er svo-
kölluð „zero-tolerance“ (ekkert um-
burðarlyndi) stefna, þ.e. að taka
hart á minniháttar brotum.
Sólveig Pétursdóttir dómsmála-
ráðherra staðfesti að „zero-toler-
ance“ stefnan hefði gefið góða raun í
stórborgum eins og New York þar
sem fjöldi alvarlegra glæpa væri
mikill. „Við eigum sem betur fer
ekki við slík vandamál að glíma á Ís-
landi,“ sagði hún og vék máli sínu
sérstaklega að yngri afbrotamönn-
um. „Þegar málefni ungra afbrota-
manna hafa verið skoðuð í ná-
grannalöndum okkar hefur mun
frekar verið horft til þess að aðstoða
og leiðbeina ungu fólki sem villist af
leið með meðferðarúrræðum, skil-
orðsbundinni frestun ákæru og skil-
orðsdómum og öðrum slíkum að-
ferðum. Þá má nefna í þessu
sambandi tilraunaverkefni lögregl-
unnar í Reykjavík og félagsþjónust-
unnar í Reykjavík í Grafarvogi sem
nefnist Hringurinn. Það starf bygg-
ist á samvinnu gerenda, þolenda og
samfélagsins í afbrotamálum ósak-
hæfra barna í Grafarvogi. Ekki er
komin mikil reynsla á það verkefni
en það virðist ganga mjög vel og
skila árangri. Efling grenndarlög-
gæslu, meðferðarrúrræða og sam-
vinnu lögreglu, barnaverndaryfir-
valda og fangelsisyfirvalda eru
úrræði sem við beitum og hafa skil-
að okkur árangri. Starf á þeim nót-
um er í samræmi við tillögur nefnd-
ar um unga afbrotamenn og þá
stefnu sem rekin er í nágrannalönd-
um okkar.“
Ekki rætt um fljótvirkari leið
Seinagangur í kerfinu hefur verið
gagnrýndur, þ.e. að síbrotamenn nái
að fremja tugi brota áður en tekið sé
á kærunum með viðeigandi hætti.
Björgvin Björgvinsson sagði að eins
og allir vissu væri ekki í verkahring
lögreglunnar að setja lög. „Okkar
hlutverk er að framfylgja gildandi
lögum. Engu að síður held ég að
bæði lögreglan og borgararnir séu
sammála um að full ástæða sé til að
skoða hvort hægt sé að skapa fljót-
virkari þvingunarúrræði fyrir lög-
regluna, þ.e. til að koma síbrota-
mönnum út úr þessum vítahring.“
Egill Stephensen, saksóknari hjá
Lögreglunni í Reykjavík, kannast
ekki við að rætt hafi verið sérstak-
lega um að þörf sé fyrir skjótvirkara
kerfi til að ná síbrotamönnum af
götunni. Algengt er að síbrotamenn
séu hnepptir í gæsluvarðhald á
grundvelli 103. greinar laga um
meðferð opinberra mála. Lögin gera
ráð fyrir að hægt sé að úrskurða
sakborning eldri en 15 ára í gæslu-
varðhald liggi fyrir rökstuddur
grunur um að hann hafi framið
verknað er varði fangelsisrefsingu
og eitt fjögurra skilyrða greinarinn-
ar sé uppfyllt. Eitt skilyrðanna er:
„...að ætla megi að hann muni halda
áfram brotum meðan máli hans er
ekki lokið.“
„Þessi framgangsmáti þarf ekki
að taka langan tíma,“ tekur Egill
fram. „Hann á við þegar rökstuddur
grunur er um að maður hafi framið
nokkur brot á skömmum tíma, t.d. 5
til 10 brot á einum til tveimur mán-
uðum, og líklegt sé að hann muni
ekki láta af þessari háttsemi. Lög-
reglan hefur í þessum tilvikum
heimild til að handtaka manninn og
fara fram á gæsluvarðhald yfir hon-
um á meðan ákæra vegna mála hans
er undirbúin. Venjulega líða aðeins
nokkrir klukkutímar þar til úrskurð-
ur dómara liggur fyrir. Ef orðið er
við kröfu um gæsluvarðhald er
reynt að flýta útgáfu ákæru vegna
brotanna. Algengt er að nokkrum
brotum sé safnað saman í eina
ákæru. Gæsluvarðhaldið er oft dreg-
ið frá refsingunni í endanlegum
dómi.“
Egill var spurður að því hvort
menn fengju alla jafna vægari refs-
ingu þegar gefin væri út ein ákæra
vegna fleiri brota. „Sú regla gildir
hér á landi að menn fá ekki há-
marksrefsingu fyrir hvert brot þeg-
ar gefin er út ein ákæra fyrir nokkur
brot. Hér er um að ræða svokallaða
takmarkaða samsteypu refsinga.
Dómarar taka mið af því að verið er
að dæma fyrir brotahrinu, t.d. brot
framin í sömu vikunni. Metin er
heildarrefsing fyrir öll brotin en
ekki ákvörðuð refsing fyrir hvert
brot fyrir sig. Með þessu móti verð-
ur refsingin yfirleitt vægari heldur
en ef hvert brot yrði metið og refs-
ingarnar lagðar saman.“
Guðjón Magnússon, lögfræðingur
hjá lögreglunni í Reykjavík, var
spurður að því af hverju skilorðs-
dómar væri ekki alltaf teknir upp
þegar nýtt brot væri framið á skil-
orðstímanum. „Algengast er við
skilorðsrof að eldri skilorðsdómur sé
tekinn upp og sakborningi ákvörðuð
refsing í einu lagi fyrir eldri brotin
(skilorðið) og þau nýju sem rufu
skilorðið,“ svaraði hann „Þetta er
langalgengast ef sams konar refs-
ing, oftast fangelsisrefsing, liggur
við brotum í báðum tilvikum. Heim-
ilt er að hafa þann dóm skilorðs-
bundinn og í raun kemur það ekki
sjaldan fyrir. Í einstaka tilvikum má
láta eldra skilorð haldast en dæma
refsingu einungis fyrir nýja brotið
(brotin) án skilorðs. Þess eru dæmi
að dómstólar taki ekki upp skilorð.
Ástæður þess geta t.d. verið að
nýrra brotið sé ekki framið af ásetn-
ingi og/eða varði aðeins sektum, þ.e.
brot sé annars eðlis en eldri brotin.
Skilorðsdómar eru á langflestum til-
vikum teknir upp við skilorðsrof.“
Egill Stephensen sagði að um-
ræða um hvort ungum síbrotamönn-
um væri refsað nógu harkalega væri
í sjálfu sér neikvæð. „Langalgengast
er að um sé að ræða unga karla. Við
ákvörðun refsingar er tekið tillit til
ungs aldurs þeirra. Önnur úrræði en
fangelsisvist geta hentað betur fyrir
þennan hóp, t.d. einhvers konar
meðferð, samfélagsþjónusta eða eft-
irlit. Helsta hlutverk lögreglu og
ákæruvalds í þessu sambandi er að
stöðva brotastarfsemina og sjá til
þess að mönnum sé refsað fyrir brot
sín. En ekki má heldur gleyma mik-
ilvægi þess að huga jafnframt að
öðrum úrræðum en fangelsisrefs-
ingu, sérstaklega fyrir þennan ald-
urshóp, og reyna að laða fram já-
kvæðustu þættina í fari þessara
ungmenna til þess að koma þeim á
farsælli braut í lífinu.“
Skortur á milliúrræðum
Þegar Bryndís Guðmundsdóttir
var spurð að því hvort hún teldi að
nægilega mikið væri gert til að sýna
ungum afbrotamönnum fram á að
samfélagið liði ekki hegðun þeirra,
nefndi hún að liðið gæti langur tími
frá því ungur afbrotamaður fremdi
brot þar til hann tæki út refsingu
sína fyrir brotið. „Ég veit að dóm-
urum þykir sérstaklega erfitt að
dæma unga afbrotamenn til fangels-
isvistar af því að á Íslandi er ekkert
barnafangelsi. Að vista unga af-
brotamenn með fullorðnum getur
haft afar neikvæðar afleiðingar í för
með sér fyrir utan að slíkt stríðir
gegn Barnasáttmála Sameinuðu
þjóðanna. Eftir að komið er inn í
fangelsið hafa börnin stigið yfir
ákveðinn þröskuld, kynnst nýjum
heimi og sætta sig jafnvel við hann.
Sum fá á tilfinninguna að þau í
fyrsta skipti tilheyri einhverjum
ákveðnum hóp. Auðvitað er erfitt að
standa alltaf fyrir utan og geta
kannski ekki uppfyllt þær kröfur
sem samfélagið gerir, t.d. í skóla –
vera alltaf þjakaður af minnimátt-
arkennd í hópi fólks.“
Bryndís segir að af þessum sökum
sé oft reynt að fresta afplánun ungra
afbrotamanna, t.d. með skilorði.
„Gallinn er að stundum átta ungu af-
brotamennirnir sig ekki á alvarleika
málsins. Við þyrftum að geta dæmt
þá fyrr í einhvers konar milliúrræði,
t.d. til meðferðar, samfélagsþjón-
’ Við höfum verið dálítið upptekin af al-mennri fræðslu – ef til vill á kostnað markviss-
ara átaks til að ná börnum í áhættuhópum.
Allt of oft lendum við í því að hafa fyrstu af-
skipti af ungum afbrotamönnum í fíkniefna-
neyslu þegar þeir eru orðnir djúpt sokknir í
neyslu og farnir að nálgast hóp forhertustu sí-
brotamannanna – sem erfiðast er að hjálpa. ‘
’ Við þyrftum að geta dæmt þá fyrr í einhverskonar milliúrræði, t.d. til meðferðar, samfélags-
þjónustu eða einhvers konar vinnu undir
ströngu eftirliti. Með því móti væri ungum af-
brotamönnum send skýrari skilboð um hvaða
gildi ríktu í samfélaginu um leið og reynt væri
að hjálpa þeim að komast á réttu brautina. ‘
’ Fjöldi ungra fanga, þ.e. fanga á aldrinum 16til 20 ára, er um og undir 10% af heildarfjölda
fanga er ljúka afplánun ár hvert. Því eru frekar
fáir svo ungir einstaklingar að afplána fangels-
isrefsingu hverju sinni og afar óheppilegt er að
hópa þeim saman á eina deild, oft óstýrilátustu
og erfiðustu föngunum, og sömuleiðis eru
vandkvæði á að veita þeim sérstaka endurhæf-
ingaraðstöðu eða meðferð. ‘
samfélagið
Morgunblaðið/Arnaldur