Morgunblaðið - 25.08.2002, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 25. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
I.
Fyrri hluti ársins 1942 hafði verið
viðburðaríkur í lífi mínu. Þreytti
gagnfræðapróf frá Gagnfræðaskóla
Reykvíkinga um vorið eftir mikla
baráttu við námsbækur og ónýta húð,
þar sem psoriasis var oft að því kom-
inn að buga mig, á svo háu stigi var
þessi húðsjúkdómur minn þá. En
með hvatningu fjölskyldu minnar
tókst mér að ná 1. sæti í 2. bekk A, en
vinur minn Þorvarður Örnólfsson frá
Súgandafirði (f. 1927) varð efstur yfir
báða bekkina, 2. A og 2. B. Síðan var
farið í gagnfræðaferð austur að
Kirkjubæjarklaustri, tjaldað þar og
sögustaðir kynntir fyrir okkur af okk-
ar ágæta sögukennara, sr. Knúti
Arngrímssyni (1903–1945). Þessi vika
var fljót að líða, klifinn Systrastapi og
brotist upp á Klausturheiði, þar sem
útsýni getur orðið einna fegurst á Ís-
landi, þegar Öræfajökull tjaldar öllu
sínu í órofa tign. Við gistum í tjöldum,
en halli var nokkur í brekkunni, svo
sumir vöknuðu utan tjalds að morgni.
En þetta sakaði ekki, sól og blíða var
alla daga og eru þessir dagar mér
ávallt ógleymanlegir.
II.
En einhverja bót þurfti ég að fá á
húðkvilla mínum, ólæknandi sjúk-
dómi og læknar kunnu engin ráð.
Ákvað ég því að reyna lækningu í
Grjótagjá í landi Voga í Mývatns-
sveit, þar sem ég hafði dvalið und-
anfarin sex sumur og kynnst Grjóta-
gjá. Vatnshiti þar var 41–43°, laugin
skolaði sig sjálf, en enskir stúdentar
frá Oxford-háskóla höfðu fyrst
kynnst þessari heilsulind sumarið
1939. Dvaldi ég í Vogum í 5 vikur og
fékk allgóðan bata. Nú berast mér
skilaboð frá foreldrum mínum að
hitta þau í Húsmæðraskólanum á
Blönduósi, þar sem Óli Ísfeld (1905–
1996) réð ríkjum og einna bestur
matur þótti á íslensku sumarhóteli í
þá daga. Tek ég áætlunarbílinn frá
BSA til Akureyrar, gisti á Hótel Ak-
ureyri, en hafði tryggt mér farseðil
kvöldið áður. Þar var við afgreiðslu
hjá BSA „Hæi“ (Hagi) nokkur (Har-
aldur Karlsson, 1917–1969), þá orð-
inn þjóðsagnapersóna í lifanda lífi,
orðinn „laufléttur“ um þetta leyti
dags og orðinn forframaður í ensk-
unni, því bærinn var hernuminn af
Bretum
1940. Ávarp-
aði hann mig
með þessum
orðum: „Er
það straight
through?“,
en ég svar-
aði neitandi
og sagðist
aðeins ætla
til Blöndu-
óss. Næsta
morgun var
svo haldið af
stað og
fyrsti viðkomustaður Bakkasel í
Öxnadal og þar snæddur hinn kjarn-
besti morgunverður. Á Blönduósi
urðu fagnaðarfundir, er ég hitti for-
eldra mína ásamt einkabílstjóra
þeirra, Guðmundi Ólafssyni (1911–
1979), en bíll föður míns var nýr Ford
Mercury árgerð 1942 frá Bifreiða-
einkasölu ríkisins, kostaði kr. 14.000
og bar einkennisnúmerið R–2294.
Fimm árum síðar kom út kvæðabók
Davíðs Stefánssonar, „Ný kvæða-
bók“, 1947, þar sem stendur í kvæð-
inu Vagnar: „Það er annað að kveðja í
Kotum, en komast í Bakkasel“, ljóð-
línur sem eru sígildar í víðtækri
merkingu.
III.
Næsta morgun var ferðinni heitið
að Melstað í Miðfirði, þar sem við
hittum Harald bróður minn (f. 1925),
sem kominn var í veg fyrir okkur frá
Efra-Núpi, þar sem hann var kaupa-
maður hjá þeim heiðurshjónum Ingi-
björgu Guðmundsdóttur (1907–1993)
og Benedikt H. Líndal (1897–1967).
Sr. Jóhann K. Briem (1882–1959) var
þá prestur á Melstað, kvæntur Ingi-
björgu J. Ísaksdóttur frá Eyrar-
bakka (1889–1979). Þessi heiðurshjón
tóku okkur með kostum og kynjum
og nutum við þar bestu veitinga,
skoðuðum kirkjuna og grafskrift
Arngríms lærða Jónssonar (1568–
1648) en hann hafði sjálfur ráðið
áletruninni á hana og sparaði ekki lof-
ið. Ferðinni lauk svo með heimsókn
til Sveins bróður (f. 1924), sem var þá
kaupamaður að Kýrunnarstöðum á
Fellsströnd, kallaður Sveinn á Kýr.
Hefi ég áður lýst þeirri heimsókn í
„Dalabréfi“, í Mbl. 20. ágúst 2000.
IV.
Nú var komið fram í ágústmánuð,
svo mér fannst tími til kominn að fá
mér vinnu eins og margir skólafélaga
minna og bað föður minn að hafa tal
af Jóni Rögnvaldssyni (1891–1966)
yfirverkstjóra hjá Eimskip. Eitthvað
hefur föður mínum ekki líkað við-
brögð Jóns, en ég hlustaði á samtalið.
Aldrei fékk ég að vita, hvað Jón sagði,
en hefi reiknað viðbrögð hans út, eitt-
hvað á þessa leið: „Er þetta ekki sami
letinginn og aðrir pabbadrengir?“ Þá
miða ég við svip föður míns, en hann
þyngdist mjög við svarið hinum meg-
in á línunni. Þó varð það að ráði, að ég
mætti vestur í Hagaskemmum Eim-
skips í býtið næsta morgun. En eitt-
hvað hefur svar Jóns setið í föður
mínum, því þegar ég hugðist hjóla
vestur í Haga, sagði faðir minn: „Þú
ferð inn í Völund, þar hefi ég fundið
starf handa þér, þar til þú hefur nám-
ið í MR.“ Fyrsta verk mitt var að
stafla plönkum á handvagn til rist-
unar inni í verksmiðjuhúsinu. Með
mér í verki var Ágúst Einarsson frá
Eyrarbakka (1887–1967), gamall og
traustur starfsmaður. Frásagnar-
máti Gústa var afar sérstæður og
lifðu snilliyrði hans lengi í Völundi,
þótt látinn væri. „Það var ljótt með
hann Manga gamla, þegar hann
vaknaði í morgun og ætlaði í vinnuna,
þá var hann bara steindauður.“ Þann-
ig lýsti hann andláti vinnufélaga síns.
„Kemur einn helvítis kúnninn enn og
hún að verða fimm“, lifði líka lengi.
Til að hlífa vinnufötum okkar höfðum
við ávallt seglasvuntu framan á okkur
við viðarburðinn, en þær voru gerðar
úr gömlum yfirbreiðslum, sem mikið
voru notaðar í Völundi til þess að hlífa
viðnum fyrir regni. Einn samstarfs-
manna minna hét Páll Friðriksson
(1874–1956) og varð mér mjög minn-
isstæður. Hann bjó að Grettisgötu
33A og þannig lýsti hann húsbygg-
ingunni: „Ég hélt húsinu á kreppu-
tímunum með 9 börn, þegar aðrir
misstu sambærileg hús með aðeins
einn krakka“. Ég var aðeins 15 ára
þetta sumar, en mjög stór eftir aldri,
svo menn héldu mig ávallt eldri en ég
var. Því segir Páll við mig: „Þú ert
bara með seglasvuntu framan á þér
eins og ég, gastu ekkert lært?“
V.
Breska hernámsliðið hafði hertek-
ið hluta af timburgeymslu Völundar,
en var horfið í ágúst 1942. Í Austur-
húsinu og Bátastöðinni, sem voru
austast á Völundarlóðinni, voru þó
ennþá nokkur merki um veru þeirra
þar. Þar var um að ræða áletranir á
bitum húsanna gerðar með krít, t.d.:
„The never a dull moment corner“,
„cozy corner“ og „spit and polish“, og
annað í þeim dúr. Því miður held ég,
að Reykjavíkurborg, sem keypti hús
og lóðir Völundar, hafi ekki hirt um
að láta Borgarminjasafnið vita af
þessu og mynda, þótt e.t.v. eigi slíkt
betur heima á Stríðsárasafninu á
Reyðarfirði. Mikið féll til af spónum
frá vélum verksmiðjunnar og man ég
eftir sex manna flokki, er bar spóna-
poka yfir Skúlagötuna daglangt og
öllu hellt í sjóinn norðan Skúlagötu.
Slíkt þætti ekki umhverfisvænt í dag,
enda voru þá svo fáir hestar í Reykja-
vík, að markaður væri fyrir spæni í
Gastu ekkert lært?
Það voru engin aldurstakmörk í Völundi, menn
máttu vinna á meðan þeir treystu sér til. Veik-
indadagar hjá þeim voru engir, þeir tóku sér að
lokum hálfs mánaðar frí til þess að fara heim og
deyja. Leifur Sveinsson rekur minningar úr gagn-
fræðaferð frá 1942 og úr Völundarportinu frá
sama tíma. Þar segir frá skondnum karakterum.
Ljósmynd/Ljósmyndasafn Reykjavíkur, Magnús Ólafsson
Gagnfræðaskóli Reykvíkinga, Lækjargötu 14a, nú Safnaðarheimili Dómkirkj-
unnar.
Gagnfræðaferð 1942, bíll frá BSÍ. Bílstjóri Gísli. Talið frá hægri, efri röð: Björn Sveinbjörnson, síðar verkfræðingur í Ofna-
smiðjunni, látinn, Ólafur H. Jónsson, síðar skipaverkfræðingur (með hattinn), látinn, Þórunn Theódórsdóttir, Stefanía
Gísladóttir, Helga Jónasdóttir, Ingibjörg Sigurlinnadóttir, látin, Inga Johansen. Í aftasta glugga bílsins er Sveinn Björns-
son iðnverkfræðingur, látinn. Neðri röð frá vinstri: Magnús Ásmundsson læknir, Edda Eiríksdóttir, Elín Jóna Jóhanns-
dóttir, Gerður Guðnadóttir, Ingibjörg M. Blöndal, tveir fætur, eigandi ókunnur, Gunnar Biering læknir, Hólmfríður Kristjáns-
dóttir, stendur með myndavél, snýr baki í myndasmiðinn.
Úr vélasal Völundar hf. Úr bók Bjarna frá Vogi, bls. 49. Verksmiðjan á 1. hæð.
Ljósmynd/Ljósmyndasafn Reykjavíkur, Magnús Ólafsson
Völundarlóðin á fyrstu tugum 20. aldar. Pálsbær á miðri lóð.
Leifur Sveinsson
Ljósmynd/Leifur Sveinsson