Morgunblaðið - 17.10.2002, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 17. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Kringlunni, sími 568 5757
Nýjar
vörur
ÞAÐ hlýtur að vera gaman að fá
að setja saman sitt eigið tón-
leikaprógramm, – gera Sinfón-
íuhljómsveit Íslands að sínu prívat
djúkboxi með því að fá að raða
uppáhaldsverkunum saman í al-
vöru tónleikadagskrá. Þetta fær
maður bara ef maður er hvort
tveggja píanóleikari og hljómsveit-
arstjóri og heitir Gerrit Schuil; – í
það minnsta í þetta sinn. „Uppá-
haldslagið þitt“ er einmitt yf-
irskrift tónleika Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands í kvöld og annað
kvöld, og sá sem réð mestu um efn-
isvalið var Gerrit, sem ætlar bæði
að stjórna hljómsveitinni og leika
einleik í píanókonsert eftir Mozart
nr. 20 í d-moll. „Þegar ég var beð-
inn að setja saman prógramm af
þessu tagi sendi ég hljómsveitinni
hugmyndir að verkum sem ég
hafði áhuga á að flytja og þetta er
útkoman. Það var líka ánægjulegt
að það skyldi tekið svona vel í að
ég léki sjálfur Mozart-konsertinn
með hljómsveitinni. Þetta gerir
maður ekki á hverjum degi, og ég
hef bara einu sinni áður spilað og
stjórnað á sömu tónleikunum, þeg-
ar ég spilaði þriðja konsert
Beethovens fyrir tuttugu árum. En
allt eru þetta vel þekkt verk. Ross-
ini-forleikurinn, Ítalska stúlkan í
Alsír, upphefst með miklum húmor
og sindrandi gleði. Mozart-
konsertinn fer dýpra, og er mjög
áhugaverður bæði fyrir mikla
dramatík og yndislega lýrík. Ég
ákvað að hafa allan seinni hlutann
helgaðan Tsjaíkovskíj, ekki síst til
að sýna fólki ólíkar hliðar á tón-
skáldinu. Tónlistina úr Svanavatn-
inu þekkja allir og hún er kannski
léttari, en Fantasíuforleikurinn
um Rómeó og Júlíu er allt öðruvísi.
Það er mikilvægt að áheyrendur
geti stundum heyrt á einum tón-
leikum hvað tónlist eins tónskálds
getur verið fjölbreytt og verk þess
ólík. Allir elska Tsjaíkovskíj og í
mörgum tilfellum hefur hann ein-
mitt verið það tónskáld sem hefur
laðað fólk að klassískri tónlist.“
Djúp hugsun í konsert Mozarts
Mozartkonsertinn sem Gerrit
Schuil leikur á tónleikunum er
einn fyrsti Mozartkonsertinn sem
hann kynntist; – fyrir þrjátíu og
fimm árum. „Hann er einn af
fyrstu píanókonsertunum sem ég
lék með hljómsveit, og þá var ég
enn í skóla. Af öllum 27 píanókons-
ertum Mozarts er hann í hvað
mestu uppáhaldi hjá mér. Mozart
lagði djúpa hugsun í hann, og það
er mikið yndi að spila hæga þátt-
inn, sem er svo ljóðrænn og fal-
legur. Svo brýst dramatíkin út aft-
ur í miklum hamförum. Ég held að
þessi konsert sé svolítið öðruvísi
en sú ímynd margra að tónlist
Mozarts sé öll létt, heiðrík og auð-
melt. Það er svo margt í þessu
verki; rómantík, lýrík og léttleiki
en líka mikil dramatík og þess
vegna finnst mér þetta verk
dásamlegt. En ætli það sé þó ekki
með þetta verk eins og önnur, –
það sem maður er að fást við
hverju sinni er í mestu uppáhaldi
þá stundina. En það að spila verk
og stjórna því um leið getur haft
bæði kosti og galla. Maður getur
auðvitað ekki mikið verið að baða
út höndum meðan maður er að
spila. Hljómsveitin hefur engan
stjórnanda í púltinu, og ég get
mesta lagi gefið visbendingar með
því að nikka til hennar höfðinu.
Þess vegna hefði ég aldrei tekið að
mér að spila þetta nema vegna
þess að ég veit að ég get treyst
hljómsveitinni fullkomlega. Þetta
er ekki auðvelt fyrir hljómsveitina,
en Sinfóníuhljómsveit Íslands ger-
ir þetta mjög vel.“
Þegar talið berst að því hvernig
klassíkinni reiðir af í hörðum
heimi neyslumenningarinnar er
Gerrit Schuil ekki spar á gagn-
rýni. Klassísk tónlist, jafnvel perl-
ur eins og þær sem fluttar verða á
tónleikunum í kvöld og annað
kvöld, á undir högg að sækja.
„Tímarnir breytast hratt, og því
miður ekki alltaf á betri veg. Síð-
ustu árin hef ég verið mikið á
ferðalögum og verð var við þróun
sem mér líkar ekki. Það er eins og
öllum sé sama um allt, og að engan
varði um það sem aðrir gera. Í
markaðsvæðingu menningarinnar
er tvennt mikilvægt; popptónlist
og fótbolti, og um það virðist
heimurinn snúast. Það er talað um
menningu og list sem einn og sama
hlutinn. Fótbolti og popptónlist til-
heyra menningu okkar, en menn-
ing þarf ekki að þýða það sama og
list. Þegar ég var lítill hét ráðu-
neyti þessara mála í Hollandi ráðu-
neyti menntunar, lista og vísinda.
Á áttunda áratugnum var nafninu
breytt í ráðuneyti menningar, tóm-
stunda og félagsstarfs. Þetta dæmi
lýsir vel þeirri breytingu sem er að
verða á hugmyndum um listina.
Stjórnmálamenn leggja gríðarlega
áherslu á markaðsvæðingu, og að
allt verði að borga sig, og þess
vegna hefur sú tilhneiging menn-
ingarstofnana að setja sig á sölu-
vænlegra plan aukist til muna.
Þýski menntamálaráðherrann var
staðinn að því að segja að það
hefði enga þýðingu lengur að
kenna börnum að þekkja Bach og
Beethoven; það væri nær að upp-
lýsa þau um Rolling Stones og Ma-
donnu! Þessi þróun er innflutt til
Evrópu frá Ameríku. Allt á að vera
markaðsvætt. Mig tekur það sárt
að sjá hljómsveitir eins og Sinfón-
íuhljómsveit Lundúna púla við að
æfa eitthvert slagaraprógramm,
bara af því að það er söluvænlegra
en það sem hljómveitin gerir þó
miklu betur. Það er ástæða til að
hafa áhyggjur af þessu. Ég skil vel
að hljómsveitir þurfi að vinna að
því að afla hlustenda, en oftar en
ekki er gengið allt of langt í þá
hættulegu gildru. List kostar pen-
inga, en skapar þá ekki. En hvar
væri heimurinn án hennar? Hann
væri miklu fátæklegri.“ Það verða
þó skærar perlur úr ríkidæmi
klassískrar tónlistar sem Gerrit
flytur með Sinfóníuhljómsveitinni í
kvöld og annað kvöld kl. 19.30.
Morgunblaðið/Golli
Einleikari kvöldsins hjá Sinfóníuhljómsveit Íslands og stjórnandi, Gerrit Schuil.
Uppáhaldsverk Gerrits
ALÞJÓÐLEG ráðstefna um hnatt-
væðingu á vegum Háskóla Íslands
verður sett á morgun, föstudag, kl.
13.00 í Hátíðarsal Háskóla Íslands.
Á ráðstefnunni verða níu málstofur
þar sem leitast er við að nálgast við-
fangsefnið frá ólíkum sjónarhornum.
Í málstofu sem ber yfirskriftina
„Conflicts, Cultures, and Comm-
unication“ verða þýðingar í for-
grunni en þær eru í raun „lykilhug-
tak hnattvæðingar því með
þýðingum er hnattvæðing, sem virð-
ir menningarlega sérstöðu, fyrst
hugsanleg,“ segir Gauti Kristmanns-
son þýðingarfræðingur og stjórn-
andi málstofunnar. Gauti segir Ís-
lendingum tamt að hugsa sér það
sem birtist á ensku sem „alþjóðlegt“
og gleyma síðan því sem eftir er af
menningu heimsins. Þessi menning-
arlega þröngsýni er verst okkur
sjálfum, segir hann, því hún virðist
einnig hafa í för með sér „þýðinga-
blindu“ svo notað sé hugtak Ástráðs
Eysteinssonar, blindu á þátt þýðinga
í allri menningu og menningarsam-
skiptum. Gauti segir okkur vita æ
minna um heiminn utan hins enska
málsvæðis og þar með minna um
okkur sjálf, sem eigum djúpar rætur
í evrópskri menningu, ekki síst í
gegnum þýðing-
ar. Samtímis virð-
umst við vera að
glata þessum
tengslum með því
að gleyma að
þýða, eða þýða
fátt annað en fá-
nýti úr hinum
enskumælandi
heimi, heimi sem
sjálfur hefur upp
á miklu meira að bjóða en það. „Við
þurfum að gera okkur ljóst að við er-
um í raun miklu fremur menning-
arleg afurð þýðinga á ýmsum sviðum
heldur en nokkurn tíma fullkomlega
sjálfbær og upprunaleg þjóð. Við
getum aðeins orðið það með tilstilli
þýðinga á þeirri menningu heimsins
sem nærir okkar menningu til fram-
búðar.“
Meðal fyrirlesara í málstofunni er
Hans J. Vermeer prófessor við há-
skólann í Heidelberg. Hann er í hópi
kunnustu þýðingafræðinga samtím-
ans og olli bók hans og Katharinu
Reiss, Grundlegung einer allgemein-
en Translationstheorie (1984)
straumhvörfum í fræðunum. Þessi
bók, sem telst vera lykilverk hlut-
verksstefnunnar svokölluðu í þýð-
ingafræðum, byggist að miklu leyti á
svonefndri Skopos-kenningu Ver-
meers. Höfundar bókarinnar ganga
út frá þremur lykilatriðum í þýðing-
um: í fyrsta lagi að þýðingar séu
menningarleg tilfærsla; í öðru lagi að
hver texti (í víðustu merkingu þess
orðs), sem þýddur er, sé upplýsinga-
tilboð sem yfirfæra skuli í samræmi
við þau markmið sem þýðingunni
eru gefin og loks að það sem stýri öll-
um þýðingum sé tilgangur þýðing-
arinnar.
Þessi kenning varð mjög umdeild
þegar í stað og hefur í raun verið bit-
bein þýðingafræðinga undanfarna
tvo áratugi.
Hans J. Vermeer hefur einnig rit-
stýrt tímaritinu TEXTconTEXT frá
árinu 1986 sem er eitt af mikilvæg-
ustu tímaritum á sviði þýðingafræða
og auk þess hefur hann gefið út
fjölda bóka, þ. á m. um þýðingar á
miðöldum og í endurreisninni.
Altvater og Zygmunt Bauman,
prófessor við háskólana í Leeds og
Varsjá, munu halda inngangsfyrir-
lestra í hátíðarsal Háskólans við
setningu ráðstefnunnar.
Aðgangur að ráðstefnunni er
ókeypis. Nánari upplýsingar um
málstofur á slóðinni www.hi.is.
Alþjóðleg ráðstefna
um hnattvæðingu
Gauti
Kristmannsson
BÓK Guðrúnar Helgadóttur Ekkert
að þakka! er komin út í Danmörku
fyrir almennan markað hjá bókafor-
laginu Klim. Þá hefur útgáfufyrir-
tækið Lindhardt og Ringhof tryggt
sér réttinn á bók-
inni fyrir barna-
bókaklúbb sinn
þar sem hún
verður bók mán-
aðarins.
Bækur Guð-
rúnar Helgadótt-
ur hafa ferðast
víða um lönd á
liðnum árum.
Þær hafa komið
út í Bandaríkjun-
um, Japan, Þýskalandi, Hollandi,
Danmörku, Svíþjóð, Noregi og Fær-
eyjum. Þá er Ástarsaga úr fjöllunum
væntanleg í Kóreu og Ítalíu á næstu
mánuðum.
Sögð á þróttmikinn hátt
Gagnrýnandi Politiken, Steffen
Larsen, sagði m.a. í umsögn sinni að
ólíkt öðrum barnabókum væri ekki
verið að prédika yfir börnunum
ákveðinn siðferðisboðskap í Ekkert
að þakka! Þá segir hann um stíl Guð-
rúnar í bókinni: „Hún skrifar af ró-
semd og varfærni. Ásamt með fín-
gerðri og skilningsríkri kímni. En
verður aldrei ósiðsamleg. Og Eva og
Ari Sveinn [aðalpersónur bókarinn-
ar] hafa auk þess lært svolítið í lokin
en kannski ekki alveg það sem for-
eldrar þeirra halda.“ Í riti sem gefið
er út fyrir bókasöfn í Danmörku til
leiðbeiningar við innkaup birtist um-
sögn um Ekkert að þakka! eftir
Torben Bråe Olesen. Hann vísar í
káputexta bókarinnar þar sem segir
að þetta sé sannkölluð jólasaga „og
hún er það en nútímaleg og með
mjög ákveðin einkenni glæpasögu.
… Þetta er yndislega útsmogin saga
sögð á þróttmikinn og einfaldan
hátt.“
Ekkert að marka! væntanleg
Klim hefur á undanförnum árum
gefið út bækur Guðrúnar í Dan-
mörku. Þannig er sagan Litlu greyin
nýkomin út á vegum forlagsins og
þar á undan gaf það út Undan ill-
gresinu, en fyrir þá bók hlaut Guð-
rún Helgadóttir Norrænu barna-
bókaverðlaunin 1992. Þá er Ekkert
að marka! væntanleg hjá Klim.
Ekkert að
þakka! í
Danmörku
Guðrún
Helgadóttir