Morgunblaðið - 17.10.2002, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FIMMTUDAGUR 17. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
STÓRT skref var stigið í átt til
jafnari stöðu kvenna og karla innan
íslensku þjóðkirkjunnar þegar jafn-
réttisáætlun kirkjunnar var sam-
þykkt á kirkjuþingi haustið 1998.
Ýmislegt hefur áunninst í jafnrétt-
ismálum frá því að jafnréttisáætlun-
in tók gildi í upphafi árs 1999 og hef-
ur jafnréttisnefnd kirkjunnar haft
það hlutverk að vinna að framgangi
jafnréttisáætlunar. Markmið jafn-
réttisáætlunar er „að stuðla að jafnri
stöðu kvenna og karla í íslensku
þjóðkirkjunni og jöfnum möguleik-
um kynjanna til að nýta sér það jafn-
rétti sem tryggt er að lögum.“
Ákvæði jafnréttisáætlunar taka mið
af íslenskum jafnréttislögum og
stefnumörkun stofnana og stjórn-
valda landsins. Þá hefur íslenska
kirkjan fengið ómetanlega hvatn-
ingu frá kirkjulegum alþjóðasamtök-
um sem hún á aðild að, Alkirkju-
ráðinu (World Council of Churches)
og Lútherska heimssambandinu
(Lutheran World Federation), um að
vinna að auknu jafnrétti kynjanna
innan sinna vébanda. Frá þessum
samtökum kemur t.d. viðmiðunar-
reglan um jafnt kynjahlutfall í
nefndum og stjórnum, í þá veru að
hvort kynið eigi að minnsta kosti
einn af þremur fulltrúum eða tvo af
fimm.
Staða kvenna innan kirkjunnar
hefur breyst nokkuð á síðustu ára-
tugum. Konur eru nú vaxandi hópur
á meðal vígðra sem óvígðra í kirkju-
legu starfi. Frá því að fyrsta konan
var prestsvígð árið 1974 hefur kon-
um fjölgað hægt og sígandi í presta-
stétt, en þær eru nú rétt rúmlega
fjórðungur af þjónandi prestum. Því
miður er ýmislegt sem bendir til
þess að konur hafi enn ekki sama að-
gang að embættum kirkjunnar og
karlar, þrátt fyrir tilkomu jafnrétt-
isáætlunarinnar. Fyrirferðarmesta
breytingin fram til þessa er á sam-
setningu kirkjuþings. Í kosningum
til kirkjuþings sem fram fóru í maí sl.
fjölgaði konum úr einni í sex, en í
kosningum árið 1998 hafði konum
fækkað úr þremur í eina. Sjöunda
konan hefur nú bæst í hópinn, þar
sem varamaður kemur inn sem að-
almaður. Konur eru því um þriðj-
ungur þeirra fulltrúa sem sitja starf-
andi kirkjuþing. Niðurstöður
kirkjuþingskosninganna í vor vekja
vonir um að tilkoma jafnréttisáætl-
unar og sú vinna sem unnin hefur
verið í þágu jafnréttis innan kirkj-
unnar á undanförnum árum sé að
bera árangur.
Trúverðugleiki kirkjunnar
og boðskapur Krists
En af hverju skiptir máli að keppa
að jafnrétti kynjanna innan kirkj-
unnar? Ég nefni þrjár ástæður. Í
fyrsta lagi er það í samræmi við
ákvæði jafnréttisáætlunar kirkjunn-
ar og íslensk jafnréttislög, sem og
stefnuskrá þeirra alþjóðasamtaka
sem íslenska þjóðkirkjan á aðild að.
Aðra ástæðu er að finna í upphafi 4.
kafla jafnréttisáætlunar kirkjunnar,
þar sem segir:
Þjóðkirkjan er kirkja allra og vill
að reynsla beggja kynja njóti sín við
ákvarðanir og stefnumörkun. Í því
skyni vill þjóðkirkjan vinna að því að
konur komist til aukinna áhrifa í yf-
irstjórn kirkjunnar sem annars stað-
ar á vettvangi hennar, í söfnuðum,
sóknarnefndum og héraðsnefndum
og stofnunum kirkjunnar.
Í þriðja lagi er um að ræða köllun
kirkjunnar að fylgja eftir jafnréttis-
boðskap Krists í orði og verki.
Hversu trúverðugur er annars boð-
skapur kirkjunnar um Guð sem fer
ekki í manngreinarálit, ef innan
kirkjunnar er haldið áfram að gera
upp á milli fólks eftir kynjum. Þess
vegna er jafnrétti kynjanna ekki að-
eins brýnt hagsmunamál þeirra sem
hlut eiga að máli, heldur öðru fremur
spurning um trúverðugleika og trú-
festi við boðskap Krists.
Fleiri konur, meiri áhrif
Fjöldinn einn og sér leysir ekki
allan vanda. Áhrif kvenna þurfa að
aukast að sama skapi. Það má ekki
heldur líta svo á að nú sé markinu
náð. Jafnt hlutfall kynjanna hlýtur
að vera það sem við keppum að á
kirkjuþingi sem annars staðar, í
samræmi við jafnt hlutfall kvenna og
karla á meðlimaskrá þjóðkirkjunnar.
Nú er svo komið að slíkt jafnvægi
ríkir í sóknarnefndunum, sé sam-
setning þeirra á landinu í heild skoð-
uð. Hlutfallið breytist nokkuð þegar
litið er á kynjasamsetningu í hópi
formanna sóknarnefndanna, en þar
eru karlar talsvert fleiri, eða prósent
á landsvísu. Það vekur athygli að
konur í formannshlutverki eru áber-
andi fáar á höfuðborgarsvæðinu, eða
allt niður í 6 prósent í einu prófasts-
dæmanna þar. Það er því víðar en á
kirkjuþingi sem gera þarf átak í jafn-
réttismálum. Innan kirkjunnar sem
annars staðar virðist aukin tregða til
að hleypa konum að eftir því sem of-
ar dregur í valdastiganum, eins og
dæmið um sóknarnefndarformenn
sýnir vel. Hér má líka nefna fáar
konur í hópi prófasta og fjarveru
kvenna í hópi biskupsvígðra. Það er
mikilvægt að jafnréttið nái fram að
ganga á öllum stjórnunarstigum
kirkjunnar, ekki síst í æðstu emb-
ættum hennar, þar sem konurnar
eru fæstar eða alls ekki til staðar.
Það er brýnt að fá fleiri konur inn á
kirkjuþing, en þær konur sem þang-
að fara verða líka að hafa frelsi til
þess að kynna breyttar áherslur og
nýjar víddir. Aðeins þá nær jafnrétt-
ið að virka í raun og bera tilætlaðan
árangur.
Fleiri konur í yfir-
stjórn kirkjunnar
Eftir Arnfríði
Guðmundsdóttur
„Það er mik-
ilvægt að
jafnréttið
nái fram að
ganga á öll-
um stjórnunarstigum
kirkjunnar…“
Höfundur er formaður
jafnréttisnefndar kirkjunnar og
lektor við guðfræðideild HÍ.
MATVÖRUVERÐ er nú lægra á
Íslandi en áður og jafnframt hefur
hlutfall matvörukaupa í útgjöldum
heimilanna minnkað. Fákeppni er
ekki ávísun á hátt matvöruverð.
Hagstofa Íslands upplýsir að
vægi mat- og drykkjarvöru í út-
gjöldum heimilanna hafi verið 17% í
mars 1997, 16,3% í mars sl. og
15,8% í septembermánuði á þessu
ári. Á sömu tímapunktum hækkaði
hlutfall húsnæðis í útgjaldagrunn-
inum úr 13,7% í mars 1997 í 15,7% í
mars sl. og í september á þessu ári
í 16,1%. Það er ljóst af þessu að
mikil samkeppni í matvöruverslun á
Íslandi og sú stærðarhagkvæmni
sem næst hjá þeim fyrirtækjum
sem annast þorra matvörusölunnar
hefur leitt til lækkunar þess út-
gjaldaliðar sem matvörukaup eru.
Þetta hefur m.a. gerst vegna þess
að fríverslun með landbúnaðarvör-
ur hefur aukist, einkum í grænmeti,
en þó eru enn við lýði margskonar
hömlur á eðlilegri og frjálsri versl-
un með landbúnaðarvörur. Versl-
unin hlýtur að vona að stjórnvöld
haldi áfram að aflétta þessum
hindrunum gegn frjálsum viðskipt-
um þannig að verslunin verði í
reynd frjáls ekki síðar en á 150 ára
tímamótum þess að Danir gáfu
verslun frjálsa á Íslandi hinn 1.
apríl árið 2005. Rétt er að hafa í
huga að innlenda landbúnaðarvar-
an, sem vegur a.m.k. um 40% af
veltu matvöruverslana er meira nið-
urgreidd á Íslandi en í flestum öðr-
um löndum í heiminum, en þó er
verð hennar hærra en víðast hvar
annars staðar fyrst og fremst
vegna hás innkaupsverðs frá birgj-
um. Eina raunverulega samkeppnin
sem greinanleg er á birgjamarkaði í
þessum vörum er að birgjar svína-
og fuglakjöts, sem rétt er að hafa í
huga að njóta ekki framleiðslu-
styrkja frá skattgreiðendum, stilla
heildsöluverð til samræmis við
markaðsaðstæður og hafa með því
náð ótvíræðu forskoti á niður-
greiddu kjötframleiðsluna.
Um innfluttar matvörur er það
að segja, að verðið ræðst fyrst og
fremst af magni og styrk innflytj-
andans hver sem hann er. Ljóst er
að smæð íslensks markaðar og
langar flutningaleiðir skapa óhag-
ræði sem kemur fram í hærra vöru-
verði en á mörkuðum þar sem þess-
ir þættir eru hagstæðari.
Smásölukeðjurnar þrjár sem sam-
anlagt ráða yfir 80% af smásölu-
markaði í matvöru flytja sjálfar lítið
inn eða innan við 10%. Þær reka
hins vegar vöruhótel þar sem reynt
er að nýta hagkvæmni stærðarinn-
ar í samningum við birgja, hvort
heldur um er að ræða heildsala eða
innlenda framleiðendur. Afkoma
smásölufyrirtækja í matvöruverslun
hefur verið fremur slök undanfarin
misseri ef miðað er við verslunar-
keðjur í öðrum löndum enda sam-
keppni á smásölumarkaði mjög
hörð.
Verslunin er rekin í margvísleg-
um búningi sem hver ber ákveðið
heiti sem flytur m.a. með sér skila-
boð um vöruval, þjónustu, gæði,
verð. Þetta er óháð staðsetningu og
því ljóst að ákveðnum kostnaðarlið-
um svo sem flutningskostnaði er
jafnað út á margar verslanir með
sama heiti. Samanburður á verði
einstakra vörutegunda er því aðeins
sambærilegur að þær séu seldar í
sams konar verslun því það er
framlag alls vöruframboðsins í við-
komandi verslun sem skapar fram-
legð til rekstursins, en ekki einstök
framlegð ákveðinna vörutegunda.
Jafnframt er það svo að eigin vöru-
merki eða innflutningur er sjaldan
tekinn með í verðkannanir þar
þessar vörur fást yfirleitt ekki í
öðrum verslunum. Í viðkomandi
verslun getur þetta þó verið drjúg-
ur hluti sölunnar enda verðið hag-
stætt fyrir kaupendur.
Mikið hefur að undanförnu verið
gert úr því að fákeppni í smásölu-
verslun með matvörur stuðli að háu
matvöruverði á Íslandi. Ótrúleg
vanþekking hefur m.a. birst í ræð-
um frá Alþingi um þetta efni. Það
er alrangt að sk. fákeppni leiði jafn-
an til óhagstæðs smásöluverðs. Um
þetta bera vitni þau átta lönd innan
ESB þar sem smásöluverð matvöru
er undir meðaltalsverði í ESB lönd-
unum 15, en þar sem þrír stærstu
aðilarnir í smásöluversluninni eru
samanlagt með yfir 50% markaðs-
hlutdeild. Næstódýrasta matvöru-
verð innan Evrópusambandsins er
að finna í Hollandi þar sem hinir
þrír stærstu í matvörusölu í smá-
sölu eru með 81% markaðshlut-
deild. Í Austurríki hafa hinir þrír
stærstu 65% af smásölumarkaðnum
og í Belgíu er sambærileg tala 62%.
Öll eru þessi lönd með matvöruverð
vel undir meðaltalinu í löndunum 15
sem mynda ESB. Það er því firra
að halda því fram að sk. fákeppni
þýði sama og hátt smásöluverð.
Víða í Evrópu er hlutdeild sk. lág-
vöruverðsverslana í smásölu mat-
vöru um eða innan við 20%, en á Ís-
landi er hún töluvert hærri, líklega
ekki undir 30%.
SVÞ fagna málefnalegri umræðu
um verslunina sem ræðst af einlæg-
um umbótavilja, en frábiðja sér
jafnframt hlutdeild í refskák stjórn-
málamanna vegna kosningaundir-
búnings. Skoðun á verðmyndun allt
frá framleiðanda til neytenda er af
hinu góða, en þá má heldur ekki
undanskilja neitt sölustig í þessu
ferli. Jafnframt þarf að vanda afar
vel til samanburðar verðs á milli
landa með mismunandi rekstrarum-
hverfi, t.d. skatta, mismunandi
þjónustustig og aðfangaleiðir.
Útgjöld vegna
matarinnkaupa
hafa lækkað
Eftir Sigurð
Jónsson
Höfundur er framkvæmdastjóri SVÞ
– Samtaka verslunar og þjónustu.
„Vanda þarf
afar vel sam-
anburð
verðs á milli
landa með
mismunandi rekstr-
arumhverfi.“
GEORGE Bush II og Tony Blair
gefa til kynna, að ein ástæða þess að
þeir undirbúi nú hugsanlega árás á
Írak, sé að Saddam Hussein beitti
eiturvopnum í ágúst árið 1988 sem
varð þúsundum Kúrda að bana. Á
þeim tíma var ekki gert mikið úr at-
burðinum enda var Saddam þá vinur
Bandaríkjastjórnar (George Bush I
við völd). Í dag, 14 árum síðar, er
glæpurinn hinsvegar orðinn eitt
helsta áróðurstækið í heilaþvotta-
stefnu Bush og Blair í Íraksmálinu.
Viðskiptabann var sett á Írak árið
1990, þar sem Saddam óhlýðnaðist
vopnaeftirlitsmönnum og til þess að
hann gæti ekki notað hagnað af olíu-
sölu til vopnaframleiðslu. Nú bendir
allt til þess, ef marka má forseta
Bandaríkjanna og forsætisráðherra
Bretlands, að viðskiptabannið, sem
hefur valdið ómældum þjáningum al-
mennings í Írak, hafi ekki virkað
sem skyldi.
12. maí árið 1996 sagði Madeline
Albright, þáverandi utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, í sjónvarps-
þættinum 60 minutes að efnahags-
þvinganirnar væru árangursríkar,
þ.e. komið í veg fyrir að Saddam
kæmi sér upp gjöreyðingarvopnum.
Því væri viðskiptabannið þess virði,
þrátt fyrir dauða hundraða þúsunda
óbreyttra borgara í Írak, aðallega
smábarna.
Í dag halda stríðsáróðursmenn því
fram að þvinganirnar hafi ekki dug-
að til. Saddam hafi selt olíu ólöglega
og notað milljarða dala til fram-
leiðslu gjöreyðingarvopna. Þar sem
viðskiptabannið virkaði ekki hlýtur
það að teljast einn helsti stríðsglæp-
ur okkar tíma. Eða telst það kannski
til „collateral damage“ (hugtak er
herinn notar um hliðarverkanir
stríðs)? Og fyrst þvinganirnar koma
ekki í veg fyrir hernaðaruppbygg-
ingu Íraksstjórnar en halda samt
áfram að bitna á írösku þjóðinni,
hvers vegna er þeim ekki aflétt um-
svifalaust?
Björn Bjarnason, borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins, segir í Morg-
unblaðinu 12. okt. að það reyni á trú-
verðugleika allra málsvara mann-
réttinda og mannúðar, hvort þeir
leggi málstaðnum lið (stefnu Bush og
Blair). Eitt er að taka undir olíu-
stríðsáróður Bandaríkjastjórnar
eins og Björn gerir í grein sinni, sem
honum er að sjálfsögðu frjálst, en
annað er að gefa til kynna að mál-
svarar mannréttinda séu ótrúverð-
ugir, gleypi þeir ekki við blekking-
arstarfsemi Bandaríkjastjórnar.
Það er mesti misskilningur að
Íraksmálið hafi eitthvað með mann-
réttindi og mannúð að gera. George
Bush II, valdamesti maður heims,
notar vald sitt til að rugla fólk í rím-
inu. Olíugróðinn á að verða aðalvinn-
ingurinn en ekki aukavinningur eins
og Björn Bjarnason heldur fram í
grein sinni. Þar að auki leggst Bush
svo lágt að nýta sér þjóðarsorg og
ótta bandarísks almennings eftir
hryðjuverkin 11. september til að ná
stuðningi við aðgerðirnir (t.d með
því að tala um hryðjuverk í öðru
hverju orði). Tvíburaturnarnir í New
York voru varla fallnir þegar forset-
inn fór að búa þjóð sína undir átök.
Hann lagði áherslu á að um langt
stríð yrði að ræða, en ekki stutt eins
og í Persaflóabardaganum. Enda
gerði hann stuttu síðar tilraun til að
tengja Saddam Hussein við Al
Qaeda-samtökin.
Ef kartöflur væru helsta útflutn-
ingsvara Íraks myndu ekki margir
Vesturlandabúar vita að til væri
ruddalegur einræðisherra sem héti
Saddam Hussein.
Hann er og hefur alltaf verið
hættulegur, sérstaklega þegar hann
var bandamaður Bandaríkjanna.
Það var einmitt þá þegar hans helstu
glæpir voru framdir.
Hann var hættulegri þá!
Eftir Þórdísi B.
Sigurþórsdóttur
Höfundur er viðskiptafræðingur.
„Það er
mesti mis-
skilningur
að Íraks-
málið hafi
eitthvað með mannrétt-
indi og mannúð að
gera.“