Morgunblaðið - 17.10.2002, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 17. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÞRETTÁN ár eru liðin síð-an hvalur veiddur í vís-indaskyni var síðast skor-inn í Hvalfirði.
Ljóst er að hvalveiðar í atvinnu-
skyni munu ekki hefjast hér við land
fyrr en í fyrsta lagi árið 2006 en með
aðild Íslands að Alþjóðahvalveiði-
ráðinu opnast vissulega möguleiki á
að hefja veiðar á hval í vísindaskyni.
Einar K. Guðfinnsson, formaður
sjávarútvegsnefndar, hefur látið
þau orð falla að ekkert sé því til fyr-
irstöðu að hefja vísindaveiðarnar
strax næsta sumar. Sjávarútvegs-
ráðherra segir að með aðildinni hafi
Íslendingar engu fórnað í því að
geta hafið hvalveiðar. Þetta sé að-
eins spurning um hvers konar hval-
veiðar menn muni hefja.
En til hvers ættu menn að veiða
nokkra tugi dýra í vísindaskyni?
Eru menn ekki að hættu miklu fyrir
lítið?
Erfitt er að spá um hverjar afleið-
ingar mögulegra hvalveiða yrðu, um
það eru skiptar skoðanir. En burt
séð frá þeim tekjum sem veiðarnar
myndu skila eða tekjum sem myndu
mögulega tapast vegna þeirra eru
upplýsingar sem aðeins fást með
veiðum, þótt í takmörkuðum mæli
væru, mikilvægar. Hvalir eru hluti
af fæðukeðjunni í hafinu umhverfis
landið og við gerð svokallaðra fjöl-
stofnalíkana, sem æ meiri áhersla er
lögð á, þarf að taka tillit til þeirra.
Talning er mjög gagnleg til þess að
meta stofnstærð hvala en magainni-
hald hvalanna auk erfðaupplýsinga,
sem fást aðeins með því að veiða
dýr, eru ekki síður mikilvægar.
Hvalveiðibátarnir til reiðu
Enn hefur auðvitað engin ákvörð-
un verið tekin um veiðar í vísinda-
skyni en verði það niðurstaðan
myndu veiðar ekki stranda á skipum
eða búnaði: „Það þarf auðvitað að
fara með skipin í slipp og mála þau
og yfirfara vélar og annað slíkt eins
og alltaf þarf að gera“ segir Kristján
Loftsson, eigandi Hvals. „Þannig að
það eru skip til reiðu ef ákveðið yrði
að hefja vísindaveiðar á hval. Og
tækin eru öll til staðar og hafa alltaf
verið.“
Á árunum 1948 til 1985 veiddu Ís-
lendingar að meðaltali 234 langreyð-
ar og 68 sandreyðar en veiðar á búr-
hvölum námu 82 hvölum að jafnaði
eða þar til búrhvalur var alfriðaður í
Norður-Atlantshafi frá árinu 1982.
Hrefnuveiðar voru stundaðar við
landið mestan hluta síðustu aldar en
vegna hvalveiðibannsins hefur
hrefna ekki verið veidd við Ísland
frá árinu 1985.
Sumrin 1986 til 1989 vor veiddar á
bilinu 60–80 langreyðar og 10–40
sandreyðar í vísindaskyni en þá kom
eyða í hvalveiðisöguna sem enn
stendur.
Hvalur hvert sem litið er
Sjómenn virðast almennt vera
sammála um að hvölum hafi fjölgað
verulega á undanförnum árum og
heyrst hafa fréttir af svokölluðum
„gosbrunnum“ þar sem mikið er um
hvalavöður. Einn þeirra skipstjóra
sem Morgunblaðið ræddi við sagði
vera óhemjumikið af hval og þeim
hefði fjölgað verulega á undanförn-
um árum og áberandi væri hversu
mikið væri af hnúfubaki. Þá væri
einnig óhemju mikið af smáhvelum,
menn sæju oft heilu hjarðirnar fara
hjá. En látum skipstjórann hafa orð-
ið: „Um 1970 þótti það viðburður ef
hvalur sást en nú er þetta orðið dag-
legt brauð og oft fleiri, fleiri blæstr-
ar í kringum mann í einu. Það er
hvalur hvert sem litið er og sérstak-
lega í útköntunum, þar sem heiti og
kaldi sjórinn mætast.“
Sjómenn og sérfræðinga Haf-
rannsóknarstofnunar greinir stund-
um á en greinilega ekki mikið hvað
hvalina snertir.
Gísli A. Víkingsson, sérfræðingur
á Hafrannsóknarstofnun, segir
ástand hvalstofna almennt þokka-
legt en hann telur að ef vel eigi að
vera þurfi helst hvort tveggja að
koma til, þ.e. talningar og vísinda-
veiðar. „Það var framkvæmd nokk-
uð umsvifamikil talning á hvölum í
fyrra. Hún stóð í mánaðartíma og
það voru notuð þrjú skip og flugvél
þannig að þetta var stórt og dýrt
verkefni. Það er talið er eðlilegt að
gera slíkar talningar á fimm ára
fresti til þess að fylgjast með stofn-
stærð hvala.“
Gísli segir að enn sé verið að fín-
pússa niðurstöðurnar úr þessari
talningu og þær hafi ekki enn verið
birtar í heild og það verði væntan-
lega ekki gert fyrr en á fyrri hluta
næsta árs.“
Gísli tekur þó fram að ta
á undan hafi staðfest að
þeirra stofna, sem helst séu
tengslum við veiðar, sé m
þ.e. hrefnu og langreyðar
þessum niðurstöðum höfum
til veiðar á þessum stofnu
vísbendingar eru í þá átt
sandreyðar sé einnig ster
ekki hafi verið gerð formleg
ástandi stofnsins frá ári
Venjuleg talning nær ekki
til sandreyðarinnar vegna
hún heldur sig sunnarlega o
upp að landinu seint á sum
ástand þessara stofna vi
mennt vera mjög gott.
Hnúfubakurinn í örum
Gísli segir að Hafran
stofnun myndi alls ekki m
veiðum á steypireyði. Stey
sem ekki hafi verið veidd
1960, hafi engan veginn n
strik. Gísli segir að í talning
1995 hafi hins vegar komið
að hnúfubakur, sem hefur v
aður frá því fyrir 1960, s
vexti. „ Bráðabirgðaniðurs
talningunni í fyrra stað
stofninn sé í miklum vexti
svipað komið fyrir með hn
um og steypireyðinni en þa
allt til þess að hnúfubaksst
kominn upp fyrir þá stærð s
var í fyrir upphaf hvalveiða
Gísli segir að mikið af u
um hafi fengist þegar vísin
voru stundaðar sumrin 198
og að þær hafi í raun gerb
ingu manna á hvalasto
„Ástæðan fyrir hvalveiðib
sínum tíma,“ heldur Gísl
„var einkum sú að þekkin
væri ekki nægileg mikil ti
ákveða kvóta og því var ák
banna veiðar í fjögur ár o
nota tímann til þess að afl
upplýsinga. Þannig kom þ
indastarf hér á árunum 198
til og það voru mjög miklar
ilvægar upplýsingar sem
þessi fjögur sumur. Bann H
Skyldi þeirra tími loksins vera að renna upp? Hvalveiðiskipin bundin við bryggju í Reykjavíkurhöfn í kv
Mikilvægt að
maga hvalan
Með aðild Íslands að Alþjóðahvalvei
ráðinu opnast möguleiki á vísindaveið
Talið er að fæðunám hvala við Ísland
um sex milljónum tonna á ári og að þa
sé fiskmeti um tvær milljónir tonna og
er mikilvægt að afla upplýsinga um hv
tegundir hvalirnir éta.
ENGAN SKÁLDSKAP!
Skapandi reikningsskil komust íumræðuna fyrr á þessu ári íkjölfar þess að hugmyndarík
og vægast sagt frjálsleg túlkun
nokkurra stórra bandarískra fyrir-
tækja á reikningsskilavenju var
dregin fram í dagsljósið. Í ljós kom
meðal annars að rekstrargjöld höfðu
verið færð sem tekjur í stórum stíl
og sölur settar á svið og bókfærðar
sem tekjur til að hressa upp á reikn-
inga fyrirtækjanna, m.a. í því skyni
að keyra upp gengi hlutabréfa.
Nokkur þeirra fyrirtækja sem þetta
stunduðu, m.a. Enron, WorldCom og
Tyco, róa nú lífróður og margir fyrr-
verandi stjórnendur þeirra eiga yfir
höfði sér þunga fangelsisdóma. Þessi
mál voru einnig mikið áfall fyrir
bandarísk endurskoðunarfyrirtæki,
ekki síst Arthur Andersen, en það
fyrirtæki virðist hafa gengið hvað
lengst í að aðstoða fyrirtæki við
skapandi reikningsskil.
Þessi hneykslismál drógu hins
vegar einnig úr tiltrú fjárfesta al-
mennt á ársreikninga fyrirtækja og
þar með á hlutabréf sem fjárfesting-
arkost. Hvernig áttu menn að geta
treyst því að fleiri svikamyllur
leyndust ekki á markaðnum fyrst
mörg af þekktustu stórfyrirtækjum
Bandaríkjanna höfðu orðið uppvís að
því að beita glæpsamlegum blekk-
ingum og skálda upp reikninga sína?
Í ljósi þessa er það áhyggjuefni að
margt bendir til að reglur um þessi
mál séu ófullnægjandi hér á landi.
Stefán Svavarsson, endurskoðandi
og dósent við Háskóla Íslands,
fjallaði um skapandi eða „skáldleg“
reikningsskil á fundi Félags við-
skipta- og hagfræðinga á þriðjudag.
Stefán sagði svigrúm í hinu íslenska
regluverki vera það mikið að lítil fyr-
irstaða væri við því að stunda skap-
andi reikningsskil. Þá væri eftirlit
Kauphallar Íslands í þessum efnum
nánast ekkert.
Hann nefndi sem dæmi að fyrir-
tæki gætu valið milli þriggja líkana,
verðleiðréttra reikningsskila, óverð-
leiðréttra reikningsskila eða þá haft
reikningsskil í erlendum gjaldeyri.
Þá segir hann að ársreikningalögin
íslensku, sem sett voru árið 1994,
hafi í stórum dráttum verið þýðing á
tilskipunum frá Evrópusambandinu
og ekki verið löguð að alþjóðlegri
reikningsskilavenju. Að mati Stef-
áns voru þessi lög úrelt um leið og
þau voru samþykkt. Í lögunum megi
finna rangar þýðingar, viðbætur sem
ekki eigi heima í lögunum og jafnvel
beinar rangfærslur.
Það er bráðnauðsynlegt fyrir ís-
lensk fyrirtæki og íslenskan hluta-
bréfamarkað að ráðin verði bót á
þessu sem fyrst. Ef það er rétt mat
hjá Stefáni að svigrúmið til skapandi
reikningsskila sé mikið er sú hætta
eðli málsins samkvæmt til staðar að
einhver fyrirtæki nýti sér þá stað-
reynd til að brengla myndina af af-
komu sinni. Slíkt gæti rofið það
traust, sem verður að ríkja á milli
fjárfesta og fyrirtækja, með svipuð-
um hætti og gerðist í Bandaríkjun-
um.
Stefán bendir einnig réttilega á að
skynsamlegast sé að laga íslenska
reikningsskilavenju að hinum al-
þjóðlega staðli um reikningsskila-
venju sem mótaður er af Alþjóða
reikningsskilaráðinu (IASB). ESB
hefur þegar samþykkt að fara að
þeim reglum og æskilegt er að ís-
lensk fyrirtæki geri slíkt hið sama
vegna aðildar okkar að Evrópska
efnahagssvæðinu. Það eru ekki síst
hagsmunir fyrirtækja, sem skráð
eru á markaði, að þessu sé breytt.
Þau ásamt Kauphöll Íslands og end-
urskoðunarfyrirtækjum ættu að
eiga frumkvæði að því að samræma
íslenska reikningsskilavenju alþjóð-
legum stöðlum. Jafnframt verður að
herða eftirlit með því að skáldskapur
einkenni ekki reikningsskil líkt og
gerðist í Bandaríkjunumþrátt fyrir
að þar væru skýrir staðlar um reikn-
ingsskil til staðar.
HEIÐRA SKALTU FÖÐUR
ÞINN OG MÓÐUR
Stundum vaknar sá grunur aðþingmönnum geti ekki verið al-
vara þegar þeir taka til máls á hinu
háa Alþingi. Þannig lagði Pétur H.
Blöndal til í umræðu um barnalögin
í fyrradag að sett yrði í barnalög
ákvæði um að börnum bæri að hlýða
foreldrum sínum og hlíta reglum
þeirra, enda tækju reglurnar mið af
aldri barnsins og þroska. Það vant-
aði í barnalögin skyldur á hinn að-
ilann, þ.e. barnið. Agaleysi í skólum
væri vegna þess að börn hefðu ekki
lært að hlýða og að öllum yrði til
góðs ef barnið kynni að hlýða.
Agaleysi í skólum getur vissulega
verið vandamál, en lagasetning um
að börn eigi að hlýða foreldrum sín-
um breytir engu þar um. Það yrði
aðeins skólabókardæmi um lög sem
enginn gæti framfylgt, enda er það
foreldra að kenna börnum að hlýða
en ekki þingsins. Hvert eiga for-
eldrar að snúa sér ef börnin brjóta
reglurnar og þar með lögin? Ef til
vill heldur þingmaðurinn að for-
eldrar eigi auðveldara með að aga
börn sín með því að vitna í lagabók-
stafinn? Hér áður var reynt, en kom
fyrir lítið, að fara með Grýlukvæði.
Það er gömul saga og ný. Í einu af
heilræðum Káins segir:
Farðu að sofa, blessað barnið smáa,
brúkaðu ekki minnsta fjandans þráa.
Haltu kjaftu! Hlýddu og vertu góður!
Heiðra skaltu föður þinn og móður.
Eftir sem áður er það óljóst hvort
þingmanninum hafi verið alvara
með tillögu sinni.