Morgunblaðið - 18.12.2002, Qupperneq 36
UMRÆÐAN
36 MIÐVIKUDAGUR 18. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞRJÚ frumvörp ríkisstjórnar-
innar um vísinda- og tækniráð og
opinberan stuðning við rannsóknir
og nýsköpun eru til umræðu á Al-
þingi. Gagngerar breytingar verða
á stuðningsumhverfi vísinda og
tækni með samþykkt frumvarp-
anna. Langur aðdragandi er að
þessum breytingum sem gera mála-
flokkinn vísindi og nýsköpun mið-
lægan í stjórnsýslunni með því að
forsætisráðherra gegnir for-
mennsku í vísinda- og tækniráði.
Nýmæli frumvarpanna felast
m.a. í því, að við undirbúning þeirra
var unnið þvert á faglega skiptingu
stjórnarráðsins til að skapa heild-
stæða umgjörð. Voru það einkum
menntamálaráðuneyti og iðnaðar-
ráðuneyti sem höfðu samráð sín á
milli með forsætisráðuneytið sem
bakhjarl. Þá var sérstök nefnd
skipuð sl. vor undir forsæti Hafliða
Péturs Gíslasonar, formanns rann-
sóknarráðs, til að yfirfara frum-
vörpin m.t.t. sjónarmiða úr vísinda-
og tæknisamfélaginu.
Vandaður undirbúningur frum-
varpanna kemur fram í því að góð
sátt ríkir um innihald þeirra sem
skiptir ekki síst mál fyrir framhald-
ið þegar ný lög koma til fram-
kvæmda.
Fagráð meta umsóknir
Þótt töluverðar breytingar verði
fyrirsjáanlega á starfsemi RANN-
ÍS verða ákveðnir mikilvægir þætt-
ir lítt breyttir. Rannsóknasjóður,
sem verður til úr tæknisjóði og vís-
indasjóði, verður rekinn á sama
grunni og fyrirrennararnir. Eftir
sem áður verða rannsóknaverkefni
styrkt að undangengnu faglegu
mati. Nýr sjóður, Tækniþróunar-
sjóður, mun styðja þróunarstarf og
tæknirannsóknir sem miða að ný-
sköpun í atvinnulífinu. Fagráð
munu leggja mat á umsóknir í
Tækniþróunarsjóð, líkt og í Rann-
sóknasjóði. Auk verkefnastyrkja er
gert ráð fyrir að Tækniþróunar-
sjóður geti átt aðild að uppbygg-
ingu sprotafyrirtækja.
Fagráð verða skipuð til tveggja
ára í senn og er það í takt við nú-
verandi fyrirkomulag sem tryggir
jafningjamat en það er viðurkennd
aðferð í vísinda- og tæknisamfélag-
inu til að meta umsóknir.
Eindreginn stuðningur
Í stað skrifstofu rannsóknarráðs
verður Rannsóknamiðstöð Íslands
stofnuð. Hlutverk hennar verður að
veita faglega aðstoð og þjónustu við
undirbúning og framkvæmd vís-
inda- og tæknistefnu vísinda- og
tækniráðs. Þar á meðal er að ann-
ast umsýslu sjóða, þjónusta fagráð,
annast gagnasöfnun og miðlun upp-
lýsinga, kynna almenningi rann-
sóknastarfsemina í landinu, sinna
alþjóðastarfi og veita ráðgjöf um
möguleika á styrkjum og samvinnu
á sviði vísinda og tækni.
Rannsóknamiðstöð Íslands verð-
ur undirstofnun menntamálaráðu-
neytisins, líkt og RANNÍS er núna,
og verða starfsmenn rannsókna-
ráðs starfsmenn Rannsóknamið-
stöðvarinnar. Í umsögn starfs-
manna um frumvörpin kom fram
eindreginn stuðningur við sam-
þykkt þeirra.
Samþykkt frumvarpanna þriggja
mun leggja grunn að heildstæðu
stuðningskerfi fyrir rannsóknir,
þróun og nýsköpun á Íslandi og
treysta þar með grunnstoðir nú-
tímasamfélags.
Góð sátt
um merkileg
nýmæli
Eftir Pál
Vilhjálmsson
„Í umsögn
starfsmanna
um frum-
vörpin kom
fram ein-
dreginn stuðningur.“
Höfundur er deildarstjóri hjá
RANNÍS.
ÉG fékk gríðarlega sterk og góð
viðbrögð eftir viðtal við mig í Kast-
ljósi miðvikudaginn 4. desember sl.
þar sem ég sagði frá útgáfu bókar
minnar. Ég fékk ógrynni símtala, net-
pósts, SMS-skilaboða, heillaóska-
skeyta og annarra kveðja. Íslending-
ar eru upp til hópa heiðarlegt og gott
fólk. Það er ljóst af viðbrögðum við
útgáfu bókarinnar að það er hrópað á
umræðu um viðskiptasiðferði í sam-
félaginu.
Húsasmiðjumálið er þannig vaxið
að mikilvægt er að fólk móti sér ekki
skoðanir um efni þess án þess að
kynna sér málið til hlítar með því að
lesa Fjandsamlega yfirtöku.
Ég átti von á því að viðbrögð Árna
Haukssonar og félaga myndu vera
með þeim hætti sem nú hefur komið í
ljós, ef þeir myndu yfir höfuð tjá sig
um málið opinberlega. Í formála bók-
ar minnar segi ég: „Þeir sem eru
gagnrýndir í þessari bók munu ef-
laust reyna að gera lítið úr því sem í
henni stendur og reyna að gera mig
ótrúverðugan. Það eru eðlileg, mann-
leg viðbrögð af hálfu þeirra sem hafa
á samviskunni að hafa svikið félaga
sína og samstarfsfólk.“
Viðbrögð Árna Haukssonar og fé-
laga hafa öll haft þann tilgang einan
að slá ryki í augu almennings og
drepa málinu á dreif:
1) Í DV fimmtudaginn 5. desember
heldur Árni Hauksson því fram að út-
gáfa bókar minnar hafi verið „per-
sónulegur harmleikur“. Í gegnum tíð-
ina hafa svo ógeðfelldar yfirlýsingar
verið gefnar opinberlega um menn
sem eru á barmi taugaáfalls og jafn-
vel veikir á geði. Þessi yfirlýsing Árna
Haukssonar segir meira um hann en
mig.
2) Í DV laugardaginn 7. desember
er eftirfarandi haft eftir Árna Hauks-
syni: „Þessi ófrægingarherferð Boga
Þórs Siguroddssonar á hendur mér
og Húsasmiðjunni kann að vera vel til
þess fallin að selja jólabækur en er
engu að síður algjörlega byggð á
sandi.“ Hér reynir Árni Hauksson að
gera bókasölu að aðalatriði málsins
og að meint ófrægingarherferð mín
sé byggð á sandi. Nokkrum dögum
síðar viðurkennir hann opinberlega
mikilvægar upplýsingar sem fram
koma í bókinni.
3) Í Morgunblaðinu þriðjudaginn
10. desember birtist yfirlýsing frá
eigendum Húsasmiðjunnar. Ég trúði
vart mínum eigin augum eftir að hafa
lesið hana. Árni Hauksson og Hall-
björn Karlsson kjósa að „víkja sér
undan efnislegri umræðu í fjölmiðl-
um“ en gera mín persónulegu fjármál
að aðalatriði Húsasmiðjumálsins. Ég
fæ ekki skilið síðasta hluta yfirlýsing-
arinnar öðruvísi en það sé verið að
hóta mér því að upplýst verði enn
frekar um mín persónulegu fjármál;
ef þeir eiga ekki aðra úrkosti. Í yf-
irlýsingu þeirra félaga er hins vegar
ekkert um mín persónulegu fjármál
sem ekki kemur fram í bók minni.
Þeir sem lesa Fjandsamlega yfirtöku
sjá að fjárhagsvandi minn var enginn
þar til Árni kaus að brjóta trúnað sinn
við mig. Í yfirlýsingu Árna og Hall-
björns er meintur fjárhagsvandi allt í
einu orðinn orsök atburðarásarinnar
en ekki afleiðing. Hvernig má skilja
þessi orð öðru vísi en svo að Árni sé að
staðfesta það að meintur fjárhags-
vandi minn hafi réttlætt svik hans við
mig?
4) Það sem mig tekur sárast í hin-
um ótrúverðuga málflutningi Árna og
Hallbjörns er að þeir reyna að gera
mig ótrúverðugan gagnvart mínu
fyrrverandi samstarfsfólki. Það er
vægast sagt ómaklegt og ég hvet
fyrrum samstarfsfólk mitt, sem ég til-
einka bók mína, að lesa hana og draga
sínar eigin ályktanir af þeim gengd-
arlausa og siðlausa áróðri sem haldið
er uppi í fyrirtækinu gegn mér.
Starfsmenn Húsasmiðjusamsteyp-
unnar mega gjarnan senda mér net-
póst í bogi@sisa.is og ég sendi Fjand-
samlega yfirtöku um hæl, þeim að
kostnaðarlausu.
Þriðjudaginn 10. desember var
frétt á Stöð 2 þar sem haft er eftir
Árna Haukssyni að hann hafi staðfest
að fundur um möguleg kaup mín og
Árna hafi verið haldinn í Kaupþingi
þriðjudaginn 4. júní, eða aðeins fjór-
um dögum fyrir undirskrift kaupa
Árna Haukssonar og Hallbjörns
Karlssonar á Húsasmiðjunni með að-
stoð Búnaðarbanka Íslands.
Árni Hauksson staðfesti ennfrem-
ur við fréttamann Stöðvar 2 að Hall-
björn Karlsson hefði verið viðstaddur
fundinn, þrátt fyrir að honum hefði
ekki verið falið verkefnið innan Kaup-
þings.
Hinn 5. desember sl. vitnaði Árni
Hauksson um „persónulegan harm-
leik“ minn í DV. Hinn 7. desember
sagði Árni Hauksson meinta ófræg-
ingarherferð mína gegn honum
byggða á sandi. Þriðjudaginn 10. des-
ember viðurkennir Árni Hauksson
opinberlega að hann hafi verið á fundi
í Kaupþingi vegna verkefnis til að
skoða möguleg kaup okkar tveggja á
félaginu. Á fundinum hafi einnig verið
Hallbjörn Karlsson sem á þessum
tíma var starfsmaður Kaupþings. Ég
bið lesendur Fjandsamlegrar yfir-
töku að meta sjálfa hvaða fullyrðing-
ar mínar séu byggðar á sandi.
Tilgáta um innherjasvik staðfest
Árni Hauksson viðurkenndi opin-
berlega, bæði í viðtali við fréttamann í
kvöldfréttum Stöðvar 2 þriðjudaginn
10. desember, og einnig í Viðskipta-
blaðinu 11.–17. desember, að hafa selt
50% hlut Húsasmiðjunnar í Natural
til félags í eigu Jóns Snorrasonar.
Eignarhluti Húsasmiðjunnar er bók-
færður á tæplega 70 milljónir, en Jón
Snorrason kaupir þennan hlut á 35
milljónir. Ég held því fram að þessi
eignarhlutur sé margfalt meira virði.
Gerður var samningur við fyrrum
stjórnarformann Húsasmiðjunnar og
einn aðaleiganda félagsins um kaup
hans á eignum úr búi félagsins sem
öðrum hluthöfum félagsins stóð ekki
til boða. Upplýsingar um þessa sölu
komu ekki fram fyrr en eftir að
Fjandsamleg yfirtaka kom út.
Kaup Árna Haukssonar og Hall-
björns Karlssonar á Húsasmiðjunni
með fulltingi Búnaðarbankans voru
ekki eingöngu fjandsamleg gagnvart
mér. Nú hefur hefur verið staðfest að
kaupin voru einnig fjandsamleg
gagnvart öðrum hluthöfum en þeim
sem seldu sinn hlut með fyrirvara um
fjármögnun, og tilkynnt var um í
Kauphöll Íslands hinn 10. júní síðast-
liðinn. E.t.v. voru kaupin einnig fjand-
samleg gagnvart einhverjum þeirra
hluthafa sem þá seldu; aðrir verða að
svara því.
Beiðni um opinbera rannsókn
Staðfestar upplýsingar um sölu á
eignarhlut Húsasmiðjunnar í Natural
eru algjör vendipunktur í þeirri sögu
sem ég segi í Fjandsamlegri yfirtöku.
Ef Húsasmiðjumálið hefur verið
einkamál mitt til þessa, þá er það það
ekki lengur.
Fjölmargir smærri hluthafar hafa
hvatt mig til að fara fram á að ég láti
kanna hvort hagsmunir minni hlut-
hafa hafi verið fyrir borð bornir, og
reglur um innherjaviðskipti brotnar,
þegar Húsasmiðjan seldi félagi í eigu
fyrrverandi stjórnarformanns félags-
ins hlut sinn í eistneska timbur-
vinnslufyrirtækinu Natural.
Ég hef ákveðið að verða við þessari
áskorun og mun á næstu dögum fara
fram á opinbera rannsókn á málinu.
HVENÆR FLAUT-
AR DÓMARINN?
Eftir Boga Þór
Siguroddsson
Höfundur er fv.
forstjóri Húsasmiðjunnar.
„Staðfestar
upplýsingar
um sölu á
eignarhlut
Húsasmiðj-
unnar í Natural eru
algjör vendipunktur.“
GENIN OKKAR. Líftæknin og
íslenskt samfélag. Steindór J. Er-
lingsson. Forlagið, 160 bls. Pétur
Hauksson ritar formála.
Margur verður af aurum api. Í
lok síðustu aldar lét fjöldi fólks
glepjast af áróðri fyrir því að finna
mætti skýringu og bót á mörgum
mannanna meinum með gena-
rannsóknum, auk þess sem í slíkum
rannsóknum væri von um skjót-
fenginn gróða. Áróðursmennirnir
notfærðu sér almennan áhuga Ís-
lendinga á ættfræði og persónu-
sögu ásamt hjálpsemi þeirra til að
smala fólki í lífsýnagjöf og til að
skapa sér einokunaraðstöðu. Marg-
ir keyptu hlutabréf á okurverði, en
fæstir aðrir en áróðursmennirnir
gerðu sér grein fyrir til hvers þetta
gæti leitt.
Nýlega kom út stutt og vel skrif-
uð bók eftir Steindór J. Erlingsson
vísindasagnfræðing sem skýrir nú-
tíma rannsóknir í erfðafræði og líf-
tækni á tiltölulega einfaldan hátt
og setur þær í nauðsynlegt sögu-
legt og pólitískt samhengi. Bókin
byggist á víðtækri þekkingu höf-
undar og mikilli heimildaleit. Í
heimildaskrá eru talsvert á annað
hundrað titlar, bækur og greinar,
sem höfundur hefur notað við
samningu bókarinnar. Því miður
kemur bókin of seint fyrir þá sem
þegar hafa brennt sig, tapað eign-
um sínum, fé og genum. En hún
getur vonandi stuðlað að því að
bjarga því sem bjargað verður.
Bókin hefst á stuttum kafla um
landnám líftækninnar á Íslandi þar
sem meðal annars er fjallað um
pólitísk tengsl og áhrif stærsta fyr-
irtækisins, kynningarstarfsemi
þess og hvernig það hafi skapað
sér aðstöðu, aflað fjár og orðið sér
úti um gögn, m.a. með kaupum.
Höfundur setur fram „rök sem
sýna að velferðarkerfinu í Vestur-
Evrópu getur stafað hætta af hug-
myndum líftækninnar og að lýð-
ræðinu stafar hætta af of nánum
tengslum líftæknifyrirtækja og
stjórnvalda“.
Næstu þrír kaflar mynda meg-
inuppistöðu bókarinnar. Í köflunum
sem heita „Átökin um erfðirnar“ og
„Vísindatrúin“ er fjallað um klass-
íska erfðafræði, sameindaerfða-
fræði og smættarhyggju í tengslum
við vísindasögu, vísindaheimspeki
og samfélagsþróun. Þar er dregið
fram hvernig rannsóknir í erfða-
fræði, sem hafa orðið æ flóknari,
hafa ekki fært okkur nær því, sem
margur trúði eftir þann áróður sem
dunið hefur á fólki, „að allt væri í
genunum“. Þvert á móti er lesand-
anum gert skiljanlegt að niðurstöð-
ur rannsóknanna hafa sýnt hversu
flókið samspil er á milli upplags og
umhverfis, og að sjúkdómar og
mannleg hegðun verða ekki end-
anlega skýrð út frá DNA í ein-
stökum litningum. Heildin er meira
en summa eindanna. Í fyrri kafl-
anum er m.a. minnt á að meg-
inmarkmið líftæknifyrirtækja sé að
finna gölluð gen og búa til próf,
sem greina einstaklinga sem bera
þau. Hins vegar hafi fyrirtækin
ekki haldið því eins á lofti að stökk-
breytingar sem búi að baki geti
verið staðbundnar. Því getur erfða-
fræðileg einangrun þjóðar valdið
því að rannsóknaniðurstöður í einu
landi hafi ekki almennt gildi. Áhugi
lyfjafyrirtækja fyrir að framleiða
sérsniðin lyf fyrir hvern sjúkling
verður því takmarkaður nema um
sé að ræða milljarðamæringa.
Þriðji kaflinn fjallar um vísinda-
trúna og tilhneigingu vísindamanna
til að vilja hafa einkarétt á að fjalla
um fræðin og þykjast aleinir vita.
Þeir vilja margir skilja hlutlægan
veruleika raunvísindanna frá hug-
lægum gildum sem stjórna daglegu
lífi okkar og frá heimi tækninnar.
Fjórði kafli bókarinnar ber tit-
ilinn Líftæknin og lýðræðið. Þar er
minnt á hvernig mendelisminn var
notaður í pólitískum tilgangi af
mannkynbótasinnum og á hættuna
sem felst í væntingum almennings
til erfðafræðinnar miðað við það
sem hún getur áorkað, og bent á
nauðsyn þess að menn sjái í gegn-
um genaýkjurnar. Dregin er at-
hygli að þeirri ógn sem lýðræðinu
stafar af pólitískum áhrifum og
tengslum í stórfyrirtækjalíftækni-
iðnaði, sérstaklega í litlum sam-
félögum þar sem þau geta haft
mikil áhrif á fjárhagsafkomu alls
samfélagsins, sbr. yfirvofandi rík-
isábyrgð. Þetta á einnig við um
önnur stórfyrirtæki þar sem fá-
keppni ríkir eins og hér á landi, en
með öðrum hætti þó. Afurðum líf-
tækninnar og lyfjaerfðamengja-
fræðinnar, sem miðast að því að
búa til lyf sem taka tillit til erfða-
breytileika, sem fundinn er með
genaprófum, verður þrýst inn á
markaðinn till þess að skapa fyr-
irtækjunum gróða. Genaprófin
munu leiða til þess að fólki verður
mismunað og hin sérsniðnu lyf
verða enn dýrari en lyf eru nú. Vel-
ferðarkerfið og samhjálpin eru í
hættu.
Í bókarlok eru orðskýringar, til-
vísanaskrá, heimildaskrá, atriðis-
orða- og nafnaskrá.
Eins og sést af framansögðu er
bókinni ætlað að vekja fólk til um-
hugsunar og umræðu áður en það
er um seinan. Hún er í raun
skyldulesning fyrir alla sem vilja
hafa áhrif á þróun samfélagsins og
fylgjast með framvindu og notkun
þekkingar.
Skyldulesning
um líftækni
Eftir Tómas
Helgason
„Bókinni
er ætlað að
vekja fólk
til umhugs-
unar og
umræðu.“
Höfundur er prófessor.
SKOÐUN