Morgunblaðið - 21.12.2002, Qupperneq 57

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 2002 57
FYRIR sveitarstjórnarkosning-
arnar sl. vor var borgarstjórinn í
Reykjavík, Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir, spurð að því, hvort hún ætl-
aði í framboð til Alþingis næsta
vor. Hún svaraði spurningunni
neitandi og án fyrirvara um að
slíkt framboð gæti komið til greina
ef aðstæður breyttust. Ástæða
þess að fréttamenn spurðu um
þetta hefur vafalaust verið sú, að
þeir töldu svarið geta skipt ein-
hverja kjósendur máli í kosning-
unum. Kannski hafa einhverjir
kosið R-listann vegna svarsins.
Nú nokkrum mánuðum síðar
segist borgarstjórinn ætla í þetta
framboð. Skýringin sem hún gefur
er, að aðstæður hafi breyst. Hún
ætlar sem sagt ekki að standa við
loforðið sem hún gaf kjósendum
sínum fyrir kosningarnar.
Málatilbúnaður borgarstjórans
um að aðstæður hafi breyst er svo
sem illskiljanlegur venjulegu fólki.
Hann sýnist vera hreinn fyrirslátt-
ur. Þetta er þó ekki það sem mestu
máli skiptir, heldur hið einfalda og
augljósa, að þessi stjórnmálamað-
ur hyggst ekki standa við orð sín.
Á bak við orðræðuna núna virðist
birtast sú hugsun, að stjórnmála-
menn þurfi ekki að standa við orð
sín. Allir megi búast við að slík orð
séu marklaus. Þessu ber að mót-
mæla. Sá stjórnmálamaður sem
lofar kjósendum sínum einu en
gerir annað er ekki að afnema al-
mennt gildi orða í stjórnmálum.
Hann er aðeins að lækka sjálfan
sig í verði.
Jón Steinar Gunnlaugsson
Að lækka sjálf-
an sig í verði
Höfundur er prófessor við
Háskólann í Reykjavík.
FÓLKI með ólæknandi sjúkdóm,
sem kallaður hefur verið því frumlega
nafni „vanvirkni í skjaldkirtli“ á ís-
lensku, og á líf sitt og heilsu undir því
að fá rétt lyf, hefur undanfarna mán-
uði verið meinaður aðgangur að
skaldkirtilslyfinu Thyroxin-Natrium,
og það jafnvel þótt það lyf hafi haldið
fólki á góðu og sæmilegu róli og á lífi
árum saman. Í staðinn er því gert að
taka lyfið Euthyrox, sem í mörgum
tilfellum hefur valdið verri og verri
líðan og síauknum einkennum skjald-
kirtilssjúkdómsins.
– Ég sem skrifa þessi orð er fyrir
þó nokkru farin að velta því fyrir mér
hvort ég tóri fram að jólum, svo hratt
hefur mér farið aftur þá mánuði sem
ég hef þurft að taka þetta nýja lyf.
Engin læknisfræðileg úttekt eða
forsenda á neinn hátt til að breyta um
lyf?
Ég spurði innkirtlalækni minn,
hvort nýja lyfið væri kannski eitthvað
fullkomnara og betra en gamla Thyr-
oxin Natrium. Nei, ekki taldi hann
það. Og hann gat heldur ekki sagt
mér, hvers vegna við fengjum ekki
lengur að taka gamla lyfið.
Eru sérfræðingar að ganga í lið
með einhverjum hagsmunaaðilum
gegn betri vitund?
Ég var svo óheppin að minn gamli
og góði sérfræðilæknir í skjaldkirt-
ilsmálum hætti að praktísera rétt áð-
ur en ég fór á nýja lyfið. Ég var búin
að taka það í hálfan mánuð þegar ég
fór að setja eitthvað sem ég hélt að að
væri flensa í samband við lyfjaskipt-
in. En einkennin urðu fljótt mjög erf-
ið og ég vissi eiginlega ekkert hvaðan
á mig stóð veðrið. Ég hafði verið and-
varalaus varðandi lyfjaskiptin og
ekkert hugsað fyrir að komast að hjá
nýjum sérfræðingi fyrr en ég var orð-
in mjög veik. Var því búin að vera á
nýja lyfinu í tíu og hálfa viku, þegar
ég loksins komst að hjá nýjum lækni,
25. nóvember sl. Hann ráðlagði mér
að halda út í 6 vikur í viðbót í stað
þess að sækja um undanþágu fyrir
mig til Lyfjastofnunar. Taldi mig
ekki vera komna með raunhæfa
reynslu fyrr. Fjóra mánuði alls!
En hvað lætur maður ekki segja
sér þegar þekkingarvitarnir tala?
Vongóð hélt ég áfram að þreyja fram
á jólaföstu. En þegar vikurnar liðu og
ekkert bólaði á batanum hætti mér að
lítast á blikuna.
Ég fór inn á vefinn hjá Lyfjastofn-
un. Þar var heillöng grein til varnar
nýja lyfinu.
Þar er sagt að það taki 3–4 vikur að
ná jafnvægi eftir svona breytingu. –
Ekki 4 mánuði eins og innkirtlalækn-
irinn hafði sagt við mig. Þar er líka
sagt að meðalaðgengi (hvað sem það
nú þýðir) sé 80%.
Ég er að hugsa um að gefa mér það
að aðgengi þýði í þessu tilfelli
möguleiki lyfs til að gagnast
sjúklingi. Sé það rétt hjá mér lítur út
fyrir að 20% fólks með vanvirkni í
skjaldkirtli geti ekki notað sér þetta
nýja lyf.
– Af hverju láta þá bæði læknar og
lyfjafyrirtæki eins og þessi 20% séu
ekki til?
Svo er manni sagt undir rós að
þetta sé ímyndun eða hysteria!
Já, af hverju eru sérfræðingar
svona til í að leggja á fólk í fullri vinnu
og góðum gír pínslir og örkuml?
Það liggur við að það hvarfli að
manni að þeir séu komnir á mála hjá
þessum fínu lyfjafyrirtækjum.
Eða þá Lyfjastofnun! Af hverju
gengur hún eins hart fram og raun
ber vitni í að þrælpína fólk sem ekki
þolir nýja lyfið til að taka það samt?
Af hverju taka hún og heilbrigð-
isyfirvöld yfirleitt í mál að hafa bara
eitt lyf við vanvirkni í skjaldkirtli á
markaðinum, þegar það er í ofanálag
vitað að það gagnast bara 80% þeirra
sem þurfa á lyfi við sínum sjúkdómi
að halda?
Var ekki búið að afnema einokun-
arverslun á Íslandi fyrir um 200 ár-
um?
Hvað getur þetta verið annað en
einokun?
Varla er það þjóðhagslega hag-
kvæmt að gera nýta þjóðfélagsþegna
að sveitarómögum?
Ja, kannski á bara að fórna öllu!
Kannski borgar sig ekki að hafa neitt
viðskiptasiðgæði. Þeir hæfustu lifa!
Markaðslögmálið og náttúruúrvalið
má bara hirða hina. Þó til sé nóg af
ódýrum og góðum lyfjum í heiminum
til halda í þeim fínasta lífi á því Herr-
ans- eða Mammonsári 2002.
Læknar hafa sagt mér að Lyfja-
stofnun sé svo treg til að veita und-
anþágu fyrir gamla thyroxininu, að
það sé t.d. engan veginn nóg að segja
í umsókn, að sjúklingi líði illa á því
nýja jafnvel þótt liðinn sé aðlögunar-
tíminn uppgefni. Það þurfi að útskýra
á sérstakan fræðilegan hátt, af hverju
sjúklingi líði svona illa. Hafi ég skilið
læknana rétt, getur það hreinlega
vafist fyrir þeim sjálfum að vera nógu
fræðilegir í umsókn sinni þrátt fyrir
óyggjandi þjáningar sjúklinganna.
Í mínu tilfelli er málið a.m.k það al-
varlegt, að ég get oft ekki bjargað
mér með nauðþurftir. Er algerlega
óvinnufær og hef orðið að aflýsa öll-
um skuldbindingum sem ég hafði
gert frá því í septemberlok til dagsins
í dag og sér ekki fyrir endann á því
með þessu áframhaldi. – Og vel að
merkja:
Jafnvel þó ég fái thyroxinið mitt á
morgun, tekur það a.m..k. tvær vikur
fyrir mig að komast í samt lag aftur –
jafnvel fjóra mánuði – ef sama gildir
um það og nýja lyfið, Euthyrox, sbr.
orð innkirtlasérfræðingsins um að-
lögunartíma þess. (Það hefur tekið
mig margar vikur að nudda þessari
grein saman, svo erfitt hef ég átt með
vinnu.)
Skyldi ég tóra til jóla?
Eftir Sigrúnu
Björnsdóttur
„Varla er
það þjóð-
hagslega
hagkvæmt
að gera nýta
þjóðfélagsþegna að
sveitarómögum?“
Höfundur er skólastjóri Nýja
tónlistarskólans.
Í MORGUNBLAÐINU 10. des-
ember sl. er frétt á bls. 6. Þar segir:
„Dæmi eru um 34% hækkun leigu á
íbúðum í eigu Félagsbústaða vegna
jöfnunar leigu 1. desember sl. og
12% hækkunar vegna vaxtahækkana
Íbúðalánasjóðs 1. mars 2003. Jöfnun
leigu hafði það í för með sér að sum-
ar íbúðir hækkuðu umtalsvert og
aðrar lækkuðu. Fyrir einstakling
sem greiddi 22. 914 kr. í leigu fyrir 1.
desember verður leigan 30.860 kr. að
meðtalinni leigujöfnun og 12%
hækkuninni. Þýðir þetta að nálega
helmingur heimilistekna viðkomandi
einstaklings fer í húsaleigu. Björk
Vilhelmsdóttir, formaður félags-
málaráðs Reykjavíkurborgar, segist
ekki þekkja dæmi um jafnmikla
hækkun og hér um ræðir, en viður-
kennir að dæmi kunni að vera um
þetta. Til að mæta þessum miklu
hækkunum eigi þeir leigjendur, sem
verst verða úti, rétt á að leita sex
mánaða fjárhagsaðstoðar hjá Fé-
lagsþjónustunni.“
Það kemur á óvart að Björk Vil-
helmsdóttir skuli ekki vita um hækk-
un húsaleigu upp á 34% því hún er
formaður Félagsmálaráðs Reykja-
víkurborgar sem samþykkti báðar
áðurgreindar hækkanir. Staðreynd-
in er sú að ekki finnast aðeins
„dæmi“ um 34% húsaleiguhækkun
hjá Félagsbústöðum heldur eru þess
fjölmörg dæmi. Íbúðir í heilu blokk-
unum hækka um og yfir 30%.
Sagt er að tilgangurinn með „jöfn-
uninni“ í desember sé sá að eyða því
óréttlæti er fólst í mishárri greiðslu
fyrir sams konar íbúðir Félagsbú-
staða eftir aldri þeirra. En með því
að rétta hlut eins hóps með því að
skerða hag annars hóps, sem enga
ábyrgð ber á upphaflega ranglætinu,
er skapað nýtt ranglæti, hálfu verra
en það sem fyrir var. Það sem skiptir
mestu máli er auðvitað fjárhagsleg
geta fólks til standa í skilum með
leiguna. „Við gerum okkur grein fyr-
ir því að við erum að hækka leigu á
hópum sem hafa verið verst settir í
samfélaginu,“ segir Björk Vilhelms-
dóttir í Morgunblaðinu 18. október.
Samt er það gert.
Í frétt Morgunblaðsins 18. októ-
ber sl. segir: „Samhliða breytingun-
um veitir félagsmálaráð Félagsþjón-
ustunni heimild til að skoða
aðstæður þeirra sem breytingarnar
bitna verst á og mæta þörfum þeirra
tímabundið.“ Hvað þýðir þetta í raun
og veru? Það merkir að ýmsir leigj-
endur Félagsbústaða sem hingað til
hafa náð endum saman verða bók-
staflega neyddir til þess að leita til
Félagsþjónustunnar eftir aðstoð.
Þar verða þeir að væntanlega að
gera nákvæma grein fyrir högum
sínum. Auðmýking þeirra verður
takmarkalaus. Svona er farið að því
að brjóta fólk niður, jafnt hópa sem
einstaklinga. Það gengur glæpi næst
að borgaryfirvöld skuli markvisst
stuðla að því að hrinda fólki úr þeirri
stöðu að hafa úr litlu að spila en vera
þó sjálfbjarga út í þá niðurlægingu
að verða að leita opinberrar aðstoð-
ar. Húsaleiguhækkunin verður svo
auðvitað varanleg en „hjálpin“ að-
eins bundin við hálft ár. Hún er
málamyndakák til þess að gera þess-
ar aðfarir ofurlítið mildari ásýndar í
bili. Síðan er treyst á varnarleysi
þeirra sem fyrir verða. Annaðhvort
borga leigjendur Félagsbústaða það
sem upp er sett eða þeir missa hús-
næðið. Leigjendum eru þannig settir
afarkostir. Í Morgunblaðsgrein á al-
þjóðlega mannréttindadeginum 10.
desember sl. er áréttað að þegar fólk
búi við fátækt sé brotið á mannrétt-
indum þess. Í því ljósi eru húsaleigu-
hækkanir Félagsbústaða, sem bitna
á efnaminnsta fólki borgarinnar, al-
varlegt mannréttindabrot á þeim
sem fyrir verða. Þeir eru sviptir
möguleikunum á öllu sem líkist
mannsæmandi lífi sem er auðvitað
óhugsandi þegar fólk á eftir kringum
30 þúsund krónur á mánuði þegar
það hefur greitt húsaleigu.
Þær íbúðir Félagsbústaða sem
hækka í leigu eru kringum 900. Þrátt
fyrir tilraunir til að afla upplýsinga
frá Félagsbústöðum og Félagsmála-
stjóra um félagslega stöðu þessara
900 leigjenda hefur það engan ár-
angur borið. Líklega eru þeir lang-
flestir öryrkjar af ýmsum ástæðum.
Allir sem vita eitthvað um samspil
lífskjara og heilsufars ættu að geta
sagt sér það sjálfir að þegar þrengt
er svona harkalega að fólki, sem er
efnalítið fyrir, muni það mjög líklega
hafa heilsupillandi áhrif. Þeir er
verða fyrir þessari kjaraskerðingu
eru svo margir að það má alveg bú-
ast við því að greina megi, þegar
tímar líða, tölfræðilega aukningu á
t.d. geðröskunum og jafnvel sjálfs-
vígum í Reykjavík. Það er auðvitað
óskaplegt að segja svona í Morgun-
blaðinu en það er enn óskaplegra að
þegja yfir því. Félagsbústaðir og
borgaryfirvöld verða að gera sér
grein fyrir raunveruleikanum í sam-
félaginu og afleiðingum gerða sinna.
Það er svo tímanna tákn um mis-
kunnarleysi samfélagsins að leigj-
endur Félagsbústaða, sem verða fyr-
ir þessum þungu búsifjum, virðast
ekki eiga sér neina málsvara. Hvers
vegna í ósköpunum heyrist t.d. ekki
aukatekið orð frá Öryrkjabandalag-
inu um þessa stórkostlegu árás á lífs-
kjör fjölda öryrkja í Reykjavík?
Það er ekki hægt að bjóða fólki
upp á þetta grimmilega ranglæti ef
ekki mannréttindabrot í ljósi nú-
tímaviðhorfa um það að efnahagsleg
grunnréttindi teljist mannréttindi.
Ranglæti og jafnvel
mannréttindabrot
Eftir Sigurð Þór
Guðjónsson
Höfundur er rithöfundur.
„Það er ekki
hægt að
bjóða fólki
upp á þetta
grimmilega
ranglæti.“