Morgunblaðið - 18.01.2003, Blaðsíða 29

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. JANÚAR 2003 29
NÝLEGA kom fram í fréttum að
til stæði að opna að nýju legudeild
fyrir heilabilaða á Landakoti sem
lokað var sl. haust. Þá var birt í
Mbl. stutt grein eftir undirritaðan
sem fjallaði um þessa lokun. Þar
var þessi ákvörðun stjórnar Land-
spítala gagnrýnd harðlega og full-
yrt að enginn sparnaður yrði í
rekstri spítalans en það virtist vera
markmið stjórnarinnar. Bent var á
að sjúklingar sem þyrftu vist á
Landakoti en fengju ekki, myndu
festast inni á bráðadeildum þar sem
vist þeirra yrði mun dýrari. Í sjón-
varpsviðtali fyrir nokkru staðfesti
yfirlæknir deildarinnar að þessi
væri útkoman. Ástæðuna fyrir þess-
ari röngu ákvörðun taldi undirrit-
aður vera það úrelta fjármögnunar-
kerfi sem spítalinn býr enn við.
Lokun legudeildar
Að loka legudeild er afdrifarík
ákvörðun í spítalarekstri. Ekki skal
hér fjölyrt um mannlega þáttinn,
þ.e. þann sem snertir sjúklinga og
aðstandendur þeirra. Á legudeild
myndast gjarnan sérstakt andrúms-
loft og sá hópur sem þar vinnur
verður samhentur og hefur mikinn
áhuga á starfi sínu. Þessi þróun
tekur oft langan tíma. Þegar deild-
inni hefur verið lokað dreifist þessi
hópur og það er mikið mál að byrja
starfsemina nánast frá grunni að
nýju og það mun vafalaust taka
sinn tíma. Hér er verið að tala um
vinnustað með 25–30 starfsmönn-
um, sem er opinn allan sólarhring-
inn, alla daga ársins. Árlegur rekst-
urskostnaður á svona deild er 80–90
milljónir króna.
Röng stefna
Sú stefna í rekstri heilbrigðis-
stofnana sem ríkisstjórnir undan-
farins áratugar hafa fylgt er ekki
aðeins röng heldur beinlínis skaðleg
eins og dæmið að ofan sannar. Föst
fjárlög hafa alls staðar annars stað-
ar verið lögð af enda er meginein-
kenni þeirra samdráttur í rekstri
þar sem fjárveitingar eru ekki
tengdar afköstum og framboðið því
ekki í neinum tengslum við eftir-
spurnina. Annað sem föst fjárlög
hafa í för með sér er mikil miðstýr-
ing. Sú þróun er enn í gangi hér og
er frumvarp heilbrigðisráðherra um
breytingu á lögum um heilbrigð-
isþjónustu sem nú liggur fyrir Al-
þingi til vitnis þar um. Alls staðar
annars staðar er áhersla lögð á að
auka sjálfstæði og ábyrgð stjórn-
enda heilbrigðisstofnana.
Tryggingaþáttur
Engu er líkara en að margir
stjórnmálamenn og þá einkum
Framsóknarmenn skilji hreinlega
ekki eðli heilbrigðisþjónustunnar.
Það verður því enn að ítreka að vel-
ferðin felst auðvitað í trygginga-
þætti kerfisins. Landsmenn sem
greiða skatta sína og skyldur til rík-
isins öðlast rétt til eðlilegrar þjón-
ustu sem skv. mati Ríkisendurskoð-
unar er tryggður í stjórnarskrá,
lögum um heilbrigðisþjónustu og
lögum um réttindi sjúklinga. Sá
sem fer með það vald sem þessu
fylgir hefur það auðvitað í hendi sér
að tryggja þennan rétt almennings.
Hér á landi hefur enginn komið
með tillögu um annað en að ríkið
haldi áfram að sjá um þessa hlið
málsins. Það hlýtur því að vera
skylda ríkisins að veita fé til að
koma til móts við þarfir þeirra sem
eiga réttinn. Það er engin lausn að
stinga höfðinu í sandinn, neita að
horfast í augu við veruleikann og
búa bara til biðlista, sem í sjálfu sér
kosta mikið fé sem gagnast engum.
Rekstrarþáttur
Rekstrarhlið heilbrigðisþjónust-
unnar hefur ekkert með velferð að
gera. Rekstur heilbrigðisstofnana
er í engu frábrugðinn rekstri venju-
legra fyrirtækja og lýtur því venju-
legum rekstrarlögmálum. Þar sem
fjármagn er takmarkað er mark-
miðið að nýta rekstrarfé sem best
þannig að allir sem eiga réttinn fái
þá þjónustu sem þeir þurfa. Til þess
að það náist þarf kostnaður á öllum
sviðum að vera þekktur en langt er
frá því að svo sé í dag. Það gildir
hér eins og annars staðar að stjórn-
málamenn eru ekki heppilegastir til
að stjórna rekstri.
Með kosningar fram undan er
nauðsynlegt að stjórnmálaflokkar
og kannske sérstaklega forsætis-
ráðherraefni verði krafin um skýra
stefnu í þessum mikilvæga mála-
flokki.
Opnun og lok-
un á Landakoti
Eftir Ólaf Örn
Arnarson
„Það gildir
hér eins og
annars stað-
ar að stjórn-
málamenn
eru ekki heppilegastir
til að stjórna rekstri.“
Höfundur er læknir.
ÞAÐ hefur verið eftir því tekið hve
farsællega hefur gengið hjá fram-
sóknarmönnum að raða á sína fram-
boslista til komandi alþingiskosn-
inga.
Nú á laugardag fylkja framsókn-
armenn liði, fjórða sinni, fyrir vænt-
anlegar alþingiskosningar og kjósa
efstu menn á framboðslista síns
kjördæmis, Suðurkjördæmis.
Tíu einstaklingar bjóða sig fram í
sex efstu sætin, sex karlar og fjórar
konur.
Í fyrsta og annað sætið bjóða sig
fram tveir sitjandi þingmenn flokks-
ins sem báðir eru karlar. Fimm ein-
staklingar sækjast eftir þriðja sæti,
þrjár konur og tveir karlar, annar
þeirra sitjandi þingmaður. Sama er
að segja um fjórða sætið, þrjár kon-
ur og tveir karlar sækjast eftir því.
Tveir einstaklingar, karl og kona,
bjóða sig fram í fimmta og sjötta
sætið.
Hér er um að ræða mjög fram-
bærilegan hóp karla og kvenna sem
öll eru verðugir fulltrúar að taka
sæti á framboðslista Framsóknar-
flokksins.
Mikilvægt er að framboðslistar
stjórnmálaflokkanna séu frambæri-
legir til þess að njóta trausts kjós-
enda. Til þess að framboðslisti sé
frambærilegur þarf að tryggja það
að hann sé skipaður bæði körlum og
konum á sem jafnastan hátt.
Nú er það á valdi þingfulltrúa
framsóknarmanna í Suðurkjördæmi
að sjá til þess að tryggja konum sæti
til jafns við karla á framboðslistan-
um.
Ég vil því hvetja þingfulltrúana til
að kjósa konur í þau sæti sem þær
bjóða sig fram í til að gera hlut
kynjanna sem jafnastan. Einungis á
þann hátt er hægt að stuðla að því að
hlutur kvenna á Alþingi minnki ekki
við næstu alþingiskosningar.
Tryggjum
konum góða
kosningu
Eftir Hildi Helgu
Gísladóttur
Höfundur var formaður í ráðherra-
skipaðri nefnd um aukinn hlut
kvenna í stjórnmálum.
„Mikilvægt
er að fram-
boðslistar
séu fram-
bærilegir.“
NÝLEGA skýrði ég í grein sem
birtist í Morgunblaðinu misræmi í
lífeyrisiðgjöldum. Annars vegar eru
10% iðgjöld í almenna lífeyrissjóði en
hins vegar 15,5% til Lífeyrissjóðs
starfsmanna ríkisins.
Hið háa iðgjald til LSR er ekki til
komið vegna þess að menn hafi kom-
ist að því eftir ítarlega athugun að
15,5% væri hæfilegt. Þvert á móti
réðst niðurstaðan af því hvar samn-
ingamenn ríkisins stöðvuðust eftir
langdregið skipulagslaust undan-
hald.
En hvert er hæfilegt iðgjald til líf-
eyrissjóða? Hér er átt við föst og lög-
boðin iðgjöld eins og 10% og 15,5%
iðgjöldin nú eru. Þar er að ýmsu að
hyggja.
Með greiðslum í lífeyrissjóð er
verið að flytja tekjur manna til innan
ævinnar, þ.e.a.s. hluti tekna er lagð-
ur til hliðar meðan menn eru í starfi
til þess að nota á efri árum. Það er
gott og eðlilegt. Spurningin er hve
langt á að ganga í þessu. Hér verður
því haldið fram að 15,5% iðgjald sé of
hátt en 10% nær lagi.
Það er auðskilið að ungt fólk sem
er að koma undir sig fótunum og ala
upp börn þarf á miklum tekjum að
halda. Fagfólk sem fæst við félagsleg
vandamál, eins og t.d. hjónaskilnaði
og fíkniefnaneyslu, nefnir gjarnan
meðal orsaka vandans mikið álag á
ungt fólk vegna of lágra launa miðað
við kröfurnar sem gerðar eru um
húsnæði, innbú, bíl, ferðalög o.fl.
Fólk brotnar hreinlega undan álag-
inu. Tekjur þessa fólks má ekki rýra
með iðgjöldum til lífeyrissjóða meira
en ýtrasta nauðsyn krefur.
Þegar starfsaldri lýkur og menn
komast á eftirlaun minnka útgjöldin.
Flestir eiga þá húsnæði og innbú og
einhverjar eignir aðrar og hafa ekki
lengur útgjöld vegna uppeldis barna.
Úr venjulegum lífeyrissjóði með 10%
iðgjaldi fæst gjarnan lífeyrir sem er
um 60% meðaltekna yfir starfsæv-
ina. Þar við bætist ellilífeyrir frá al-
mannatryggingum, nú tæpar 20.000
krónur á mánuði. Þetta virðist vera
nálægt því að vera hæfilegt miðað við
það sem menn hafa úr að spila fyrr á
ævinni. Skattgreiðsla dregur svo úr
muninum.
Ekki er skynsamlegt að lögbjóða
svo há iðgjöld til lífeyrissjóða að með
lífeyri úr þeim sé fullnægt ýtrustu
þörfum fyrir eyðslufé á efri árum.
Það er ekki nema heilbrigt að fólk
sjái áfram tilgang í því að spara til
elliáranna. Til slíks sparnaðar teljast
frjáls framlög til lífeyrissjóða, sem
nú eru algeng.
Lífeyrissjóðunum fylgir gríðarleg
sjóðsöfnun. Það er vafalaust gott fyr-
ir hagkerfið að vissu marki. Með 10%
iðgjöldum verða sjóðirnir á endanum
svo stórir að þeir rúmast ekki á fjár-
magnsmarkaði hér og verður að fara
með hluta þeirra til ávöxtunar í út-
löndum. Þegar vel gengur gefur það
góða raun. Ef aðrar þjóðir taka upp
sama kerfi og við í lífeyrismálum
verða sjóðir svo firnastórir að þeir
rúmast hvergi á fjármálamörkuðum
heimsins. Þá vandast málið. Lífeyr-
issjóðakerfi okkar byggist á þeirri
forsendu að sjóðir skili 3,5% raun-
vöxtum á ári. Ekki er öruggt að það
standist til langframa. Fjármagns-
markaðir eru ótraustir eins og kunn-
ugt er. Með hliðsjón af þessu ættum
við ekki að spenna bogann hærra en
nauðsyn krefur.
Hinum miklu sjóðum lífeyriskerf-
isins fylgir það að sjóðirnir eignast
smám saman stóran hlut í atvinnulífi
landsmanna. Þeir kaupa upp hluta-
félögin svo ekki verður lengur rúm
fyrir einstaklinga sem hluthafa. Það
verða nokkrir fjármagnsmógúlar á
vegum lífeyrissjóðanna sem ráða
hlutafélögunum. Eru ekki vissar
hættur fólgnar í því?
En hvernig á að jafna lífeyrisrétt-
indin og ná frambúðarlausn í því efni,
eins og Efling fer fram á. Lausnin er
einföld. Ríkið á að bjóða starfsmönn-
um sínum að lækka iðgjald til LSR
niður í 10% og hækka launin sem því
nemur. Með öðrum orðum: Það á að
færa 5,5% launa frá LSR yfir í launa-
umslagið. Erfitt mundi vera fyrir
samtök starfsmanna að hafna slíku
boði. Starfsmenn geta hver og einn
lagt féð áfram í lífeyrissjóð ef þeim
sýnist svo. Eða vilja menn ekki
gjarnan ráða því sjálfir hvernig þeir
verja fé sínu? Jafnframt ættu sam-
tök launamanna að hvetja fé-
lagsmenn til þess að kaupa verðbréf
og vinna þannig gegn ofurvaldi líf-
eyrissjóðanna. Rétt er að örva fólk til
að spara til elliáranna af frjálsum
vilja. Það hefur reyndar verið gert
undanfarin ár með skattaívilnun við
hlutabréfakaup. Frjáls sparnaður
verður heppilegri þegar til lengdar
lætur heldur en yfirdrifinn lögboðinn
sparnaður í lífeyrissjóðum.
Meira um misræmi
í lífeyrismálum
Eftir Jón Erling
Þorláksson
„Ekki er
skynsam-
legt að lög-
bjóða svo há
iðgjöld til líf-
eyrissjóða að með líf-
eyri úr þeim sé fullnægt
ýtrustu þörfum fyrir
eyðslufé á efri árum.“
Höfundur er tryggingafræðingur.
ÞEGAR hnappast saman fólk
sem hefur engin tengsl við náttúr-
una í landinu (þá er átt við mann-
inn líka) og mótmælir því að virkja
við Kárahnjúka er full þörf á því
að hinn þögli meirihluti láti eitt-
hvað frá sér fara. Meirihluti þjóð-
arinnar er fylgjandi því að virkjað
verði, byggt verði álver og næsta
framtíð þessarar þjóðar verði
tryggð.
Undirritaður er sammála því að
Kárahnjúkavirkjun er ekki besti
virkjunarkosturinn og umhverfið
mun líða eitthvað. Þessi kostur er
þó á ábyrgð umhverfisverndar-
sinna sem hrökktu ráðamenn í
þessar aðgerðir með mótmælum
við Eyjabakkavirkjun. Best hefði
verið að virkja við Eyjabakka en
lýðræðið er dýrt. Fúafenið Eyja-
bakkar sem gleypt hefur mörg
hreindýrin og er skjól fyrir örfáar
geldgæsir í sárum, gæsir sem
fundið hafa sér skjól á Auðkúlu-
heiði í skjóli Blönduvirkjunar í
mun ríkara mæli en fyrir virkjun.
Óhætt er að fullyrða að þeir sem
eru á móti þessum framkvæmdum
hafa engin tengsl við hið blákalda
(atvinnu)líf í landinu. Mótmælend-
ur hafa tekjur af því að skapa eitt-
hvað sem ríkið stendur undir, ell-
egar að skapa gerviveröld sem
gott er að gleyma sér í án þess að
gera sér grein fyrir því hvað
stendur undir þeirri veröld. Ál er
nauðsyn hverri sál hvort heldur
það er á láði, lofti eða legi. Við
gætum myndað mótmælahóp sem
legðist gegn því að styrkja hvers
konar list í landinu, við gætum
myndað mótmælahóp gegn því að
þenja út byggð á höfuðborgar-
svæðinu.
Við gætum gert hvað sem er til
að vera á móti lýðræðislegum
ákvörðunum. Til að vera á móti,
geta legið ýmsar ástæður en því
fylgir ábyrgð að vera á móti. Hvað
vill þetta fólk sem hefur allt sitt á
þurru óháð því hvernig efnahagur
þjóðarinnar þróast, leggja til mála
til að koma á móts við aukið at-
vinnuleysi, aukinn flótta á suðvest-
urhornið þar sem atvinnuleysið er
mest? Þeir sem ábyrgðina bera
hafa þá skyldu að koma með lausn-
ir, þeir sem enga ábyrgð bera geta
mótmælt án þess að leggja nokkuð
til málanna og ekið heim að mót-
mælum loknum eða flogið úr landi
í álgerðum farartækjum, tækjum
sem keypt eru til landsins fyrir
ágóða af auðlindum landsins.
Ál er nauðsyn
hverri sál
Eftir Jón
Sigurðsson
Höfundur er umboðsmaður
á Blönduósi.
„Best hefði
verið að
virkja við
Eyjabakka
en lýðræðið
er dýrt.“
Útsala - Útsala
Klapparstíg 44 - sími 562 3614