Morgunblaðið - 18.01.2003, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. JANÚAR 2003 31
umræðu
um að upp-
En upplýst
gt að tala
emja sig frá
Það er ekk-
lýsa sig
fyrir ágall-
bæði óheið-
að semja sig
unar, sem
yrir forsæt-
öðuna til
u sögðust
þeim for-
ið væri lík-
du þó að
purt var
ns bætti
a bæta
31% tók
fnt kosti við
. 61% gat
eina ókosti.
m þeim for-
fiskveiða,
t til Brussel
rsendum að
u aukast á
d.
rsendum að
gir millj-
SB.
rsendum að
vinnuleysi
ðir hvort
þeir teldu að lítið eða mikið svigrúm væri fyrir Ísland til
að semja um sérkjör við inngöngu í ESB sögðust 57%
telja svigrúmið lítið en 18% að svigrúmið væri mikið.
x x x
Eftir að þessi niðurstaða lá fyrir eða hinn 9. maí 2002
fór forsætisráðuneytið þess á leit við Hagfræðistofnun
Háskóla Íslands að sérfræðingar hennar endurreiknuðu
og uppfærðu mat á hreinum framlögum Íslands til Evr-
ópusambandsins, sem stofnunin reiknaði árið 1994 að
beiðni utanríkisráðuneytisins og birtist í skýrslu fjögurra
stofnana Háskóla Íslands til ríkisstjórnar Íslands árið
1995. Auk þess var Hagfræðistofnun beðin að leggja mat
á hvað hrein framlög Íslands til ESB gætu breyst við fyr-
irhugaða stækkun bandalagsins til austurs.
Niðurstaða Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands birtist
hér í Morgunblaðinu 5. júní 2002 og þar sagði meðal ann-
ars:
„Heildarniðurstaðan er sú að hreint framlag Íslands
myndi væntanlega ríflega tvöfaldast við fulla stækkun
ESB, eða frá því að vera um 3,7 til 5,6 milljarðar á ári fyrir
stækkun í 8,3 til 10,1 milljarð á ári eftir stækkun. Hér er
auðvitað um gróft mat að ræða en stuðst er við sambæri-
lega útreikninga frá ýmsum ESB-löndum, s.s. Danmörku,
Þýskalandi, Ítalíu og Austurríki og samtöl við starfsmenn
sænska fjármálaráðuneytisins.“
Ýmsir drógu þessar tölur í efa. Halldór Ásgrímsson ut-
anríkisráðherra ákvað að fela ráðgjafa- og endurskoðun-
arfyrirtækinu Deloitte & Touche að kanna þessar kostn-
aðartölur á vegum ráðuneytis síns. Hefur verið sagt frá
því í fréttum, að skýrsla þess sé nú á lokastigi og verði birt
innan skamms.
x x x
Í Fréttablaðinu miðvikudaginn 15. janúar 2003 er birt
niðurstaða í nýrri könnun blaðsins á viðhorfi Íslendinga til
aðildar að ESB. 600 voru spurðir: Ertu fylgjandi eða and-
víg(ur) því að Íslendingar sæki um aðild að Evrópusam-
bandinu?
25,5% sögðust fylgjandi aðildarumsókn, 44,5% voru
andvíg umsókn, 27,3% voru óákveðin og 2,7% neituðu að
svara.
x x x
Kannanirnar á síðasta ári voru gerðar í öðru andrúms-
lofti en nú ríkir, þegar athygli beinist að samskiptum Ís-
lands og Evrópusambandsins vegna raunhæfra úrlausn-
arefna. Viðfangsefnið er, hvernig Evrópusambandið
ætlar að standa að því að efna skuldbindingu sína sam-
kvæmt 128 gr. samningsins um evrópska efnahagssvæðið
um að nýjum ESB-ríkjum beri að gerast aðilar að EES-
samningnum. Viðbrögð ESB eru ekki þau að líta á þetta
sem samningsbundið og þar með tæknilegt mál heldur
krefst sambandið hárra fjárgreiðslna af Íslendingum og
Norðmönnum fyrir að efna þessa skyldu sína.
Hinar háu fjárkröfur samningamanna Evrópusam-
bandsins eiga sér enga stoð í EES-samningnum. Þær
sýna Íslendingum hins vegar svart á hvítu, að ESB metur
öll samskipti við þá til fjár, jafnvel eigin skyldu til að fara
að EES-samningnum. Fjárhagslega mælistikan og aðild
ESB-ríkja að auðlindum sjávar við Ísland yrðu einnig efst
á baugi, ef til aðildarviðræðna kæmi. Það þarf engar til-
raunir í samningatækni til að átta sig á þeirri staðreynd.
Síðastliðið þriðjudagskvöld hittust þeir Jacques Chirac
Frakklandsforseti og Gerhard Schröder Þýskalands-
kanslari í kvöldverði í París. Þeir komu sér saman um, að
eftir stækkun ESB skyldi Evrópusambandsþingið kjósa
forseta framkvæmdastjórnar ESB og ráðherraráð Evr-
ópusambandsins skyldi kjósa einskonar forseta ESB sem
yrði pólitískur talsmaður og leiðtogi. Kynntu þeir þessa
niðurstöðu svo að segja sem orðinn hlut við lausn á for-
ystuvanda ESB. Hún gengur þvert á hagsmuni smáríkja
innan ESB og staðfestir enn, að pólitísk áhrif þeirra eru
ekki meiri en evrópsku stórveldin leyfa. Á næstunni mun
reyna verulega á áhrifamátt smáríkjanna við afgreiðslu
þessarar kvöldverðartillögu frá París.
Í hinni losaralegu og marklitlu umræðu hér á vegum
þeirra, sem vilja aðild að ESB, er dæmigert að heyra Öss-
ur Skarphéðinsson, formann (?) Samfylkingarinnar, slá
því fram gagnvart ósanngjörnum kröfum ESB vegna
stækkunar EES, að við eigum bara að sækja um aðild!
Skyldi Samfylkingin breyta um stefnu í ESB-málum eftir
síðustu könnun Fréttablaðsins?
uviðhorfum
bjorn@centrum.is
egt eftirlit eigi að heyra sögunni til.
tæðum þess að stjórnmálamönnum
ki hugnast aukið sjálfstæði eftirlits-
er að þeir óttast, af gildri ástæðu, að
ar ríkisstofnanir geti orðið að fjórðu
isvaldsins sem ekki verði hægt að
il á.
er einkum álitið áhyggjuefni hvað
eftirlitsstofnanir fjármálamarkað-
anna. Í öllum iðnríkjum heims gegnir fjár-
málageirinn mjög mikilvægu hlutverki og eft-
irlitsstofnanir hans hafa meiri völd en flestar
aðrar eftirlitsstofnanir. Þegar þær hafa af-
skipti af fjármálastofnunum eða ógilda starfs-
leyfi er þeim heimilt að beita þvingunarvaldi
ríkisins gegn borgurum og fjármagni. Til að
koma í veg fyrir að þær misnoti þessi miklu
völd þarf venjubundin ábyrgð gagnvart
kjörnum fulltrúum að fylgja beitingu vald-
anna.
Þessum eiginleikum eftirlitsstofnana –
sjálfstæði og ábyrgð gagnvart kjörnum
fulltrúum – er oft lýst þannig að ætla mætti
að aukist annar þeirra þá minnki hinn. Þetta
er alrangt. Sjálfstæði gerir ekki markaðseft-
irlitið áhrifameira nema því fylgi ábyrgð.
Seðlabankar átta sig æ betur á því að þótt
lagalegt sjálfstæði þeirra sé mikið er gagnsæ
stefna í peningamálum og virk tjáskipti við
stjórnmálamenn og almenning nauðsynleg til
að tryggja trúverðugleika meðal fjárfesta.
Ábyrgð á að hafa í för með sér viðeigandi
lagastoð, skýr markmið, vel skilgreind tengsl
milli framkvæmdavaldsins, löggjafarvaldsins
og dómsvaldsins, skýrar reglur um skipun og
brottrekstur yfirmanna, reglur um ábyrgð
vegna fjárhagsáætlana og reglur til að stuðla
að gagnsæi.
Jafnvel eftir fjármálakreppurnar á síðasta
áratug er stofnanaskipulagið enn þannig í
mörgum ríkjum að það fullnægir ekki þessum
skilyrðum. Enn fremur er sjálfstæði banka-
eftirlitsstofnana yfirleitt minna en sjálfstæði
seðlabanka og reglurnar um aðra fjármála-
þjónustu, einkum tryggingar, eru oft enn
veikari. Sú tilhneiging í mörgum löndum að
sameina eftirlitsstofnanir ætti að teljast kjör-
ið tækifæri til að bæta tilhögun eftirlitsins
með öllum fjármálageirunum ekki síður en að
samræma það.
Stjórnmálaaðstæðurnar almennt þurfa
einnig að stuðla að áhrifamiklu sjálfstæði.
Sjálfstæði seðlabanka og eftirlitsstofnana er
oft aðeins á pappírnum. Pólitískir hagsmunir
ráða enn miklu í fjármálakerfi margra heims-
hluta og pólitísku afleiðingarnar af því að
hunsa eftirlitsstofnanirnar eru enn tiltölulega
litlar.
Meðan þessu verður háttað þannig munu
ríkin líta á fjármálastöðugleika sem auka-
hagsmuni – rétt eins og litið var á verðbólg-
una þegar stefnan í peningamálum var háð
beinum afskiptum stjórnmálamanna. Til
lengri tíma litið krefst fjármálastöðugleiki,
ekki síður en verðstöðugleiki, sjálfstæðra og
ábyrgra eftirlitsstofnana.
stofnanirnar
Reuters
ækjanna og fjármálaeftirlitsins hafa mikið verið til umræðu í Bandaríkjunum.
Marc Quintyn og Michael Taylor eru
hagfræðingar við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
(IMF).
A
ð undanförnu hafa
athyglisverð skoð-
anaskipti átt sér
stað um mennta-
kerfið og þá sér í
lagi um stöðu háskólanna.
Þessi umræða sýnir hversu
metnaðarfullir við Íslendingar
erum, við viljum vera áfram í
fremstu röð á sviði menntunar
og vísinda og viljum leita allra
leiða til að sú framþróun sem
orðið hefur á liðnum miss-
erum haldi áfram. Mikil
gróska hefur einkennt há-
skólasamfélagið en í ljósi
þeirrar fjölbreytni og sam-
keppni sem þar er nú, blasa
við ný viðfangsefni sem ber að
leysa. Þau viðfangsefni gera
kröfu til þess að hugað verði
enn betur að frelsi allra há-
skólanna, sjálfstæði þeirra og
tengingu við atvinnulífið. Við
eigum að reyna að forðast
þann vanda sem margar Evr-
ópuþjóðir standa frammi fyrir
nú vegna fjárskorts háskól-
anna. En þessi vakning há-
skólastigsins hér á landi hefur
haft það í för með sér að
menn leiða nú einnig hugann
að því hvort og hvernig mögu-
legt sé að auka valkosti og
fjölbreytni á fyrstu þrepum
skólagöngunnar.
Á Íslandi hefur alla tíð ver-
ið breið samstaða um að halda
uppi öflugu menntakerfi þar
sem einstaklingarnir hafi jöfn
tækifæri til að nýta þá hæfi-
leika sem búa í hverjum og
einum. Þrátt fyrir ágætt
skólakerfi eigum við að vera
óhrædd við að leita nýrra
leiða með það að markmiði að
efla skólana enn frekar og
fjölga valkostum foreldra. Í
þessu samhengi er rétt að
geta um þróun og endurbætur
sem gerðar hafa verið á
fyrstu stigum skólakerfa
tveggja annarra Evrópulanda.
Í Hollandi er hefð fyrir því
að hið opinbera fjármagni
skólastarf en aðilum, óháðum
ríkinu, eru jafnframt gefin
tækifæri til að veita þjón-
ustuna sjálfa, þ.e. að reka
skólana. Í áratugi hafa 70%
hollenskra barna gengið í
einkarekna eða sjálfstæða
skóla eins og margir kalla þá
en um 30% (hollenskra barna)
ganga í hefðbundna rík-
isrekna skóla. Foreldrar hafa
val um það í hvaða skóla
barnið fer. Sjálfstæðu skól-
arnir þurfa að sjálfsögðu að
uppfylla viss lágmarksskilyrði
til að fá fjárstuðning frá rík-
inu, þeir þurfa að uppfylla
námskrá, eru háðir opinberu
eftirliti og framkvæma sam-
ræmd próf. Mun þetta hafa
tryggt fjölbreytni á meðal hol-
lensku skólanna auk þess sem
samkeppnin hefur gert að
verkum að forsvarsmenn
þeirra leggja sig fram um að
halda nemendum og því fjár-
magni sem fylgir þeim. Í er-
lendri skýrslu um þessi mál,
sem Morgunblaðið gerði m.a.
góð skil sl. sumar, bendir
skýrsluhöfundur á að hið víð-
tæka valfrelsi foreldra og fjöl-
breytt rekstrarform hafi ekki
leitt til stéttaskiptingar og
ójafns aðgangs að bestu skól-
unum. Í raun auki hollenska
kerfið á jafnrétti til náms því
ekkert hindri börn efnaminni
einstaklinga í að komast í
góða skóla en rétt er að geta
þess að sjálfstæðu skólarnir
hafa staðið sig betur en rík-
isskólar ef miðað er við ár-
angur nemenda á samræmd-
um prófum.
Í Svíþjóð hafa ákveðnar
breytingar verið gerðar á
skólakerfinu en skólamál eru
að meginhluta til undir hatti
sveitarfélaganna. Þar hefur
sveitarfélögum verið
gert að greiða 75% af
reiknuðum meðalkostn-
aði á nemanda til þess
skóla sem foreldrarnir
hafa valið að senda börn-
in sín í. Skólarnir, líkt
og í Hollandi, þurfa að
uppfylla ákveðin skilyrði
til að fjármagnið fylgi
börnum sem þá sækja en
engin skólagjöld eru
greidd. Þetta hefur nú þegar
leitt til aukinnar fjölbreytni í
sænska skólakerfinu og
hvatningar til skólanna að
gera enn betur.
Hér á Íslandi virðist oft og
tíðum sem umræða um að
skoða nýjar leiðir á fyrstu
skólastigunum rati beint ofan
í gamalkunnar skotgrafir. Því
miður hendir það suma
stjórnmálamenn og fleiri aðila
í okkar ágæta samfélagi að
grípa til ómerkilegs hræðslu-
áróðurs í stað þess að sýna
einlægan vilja til að kanna
leiðir sem líklega geta leitt til
öflugra menntakerfis.
Einkaskólar á grunn-
skólastigi eins og Ísaksskóli
og Landakotsskóli hafa báðir
staðið sig vel og er almenn
ánægja með þau störf sem
þar eru unnin. Þessir skólar
eru ákveðinn valkostur fyrir
þá sem reiðubúnir eru að
greiða skólagjöld. Þeir for-
eldrar sem á hinn bóginn vilja
ekki gera það hafa engan val-
kost þar sem hið opinbera
treystir eingöngu sjálfu sér til
að reka þessar mikilvægu
menntastofnanir. Reynsla
Hollendinga og Svía sýnir
hins vegar svo ekki verður um
villst, að þar hafa verið gerðar
framsæknar endurbætur á
skólakerfinu með þátttöku
annarra en hins opinbera og
án þess að kostnaður foreldra
hafi aukist. Þar standa ein-
staklingarnir ekki einvörð-
ungu frammi fyrir jöfnum
heldur einnig fjölbreyttari
tækifærum en einstaklingar í
sömu stöðu hér á landi. Því er
eðlilegt að spyrja hvort ekki
sé rétt að við Íslendingar
skoðum fleiri kosti til að efla
skólakerfið enn frekar í stað
þess að láta klisjur og oft og
tíðum fordóma ráða ferð?
Fleiri
valkostir –
sterkara
skólastarf
Eftir Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur
’ Hér á Íslandi virðistoft og tíðum sem um-
ræða um að skoða nýj-
ar leiðir á fyrstu skóla-
stigunum rati beint
ofan í gamalkunnar
skotgrafir. ‘
Höfundur er alþingismaður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn.