Morgunblaðið - 18.01.2003, Blaðsíða 42

MINNINGAR
42 LAUGARDAGUR 18. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Þorgerður Ein-arsdóttir fæddist
á Reyni í Mýrdal
28.3. 1901. Hún and-
aðist á Landspítalan-
um í Fossvogi hinn 7.
janúar síðastliðinn.
Hún var dóttir
hjónanna Einars
Brandssonar bónda
á Reyni, f. 18.3. 1858,
d. 28.2. 1933, og Sig-
ríðar Brynjólfsdótt-
ur, f. 15.11. 1857, d.
1.4. 1933. Þorgerður
var yngst af átta
systkinum. Þau voru:
Sigríður, f. 10.2. 1887, Kristín, f.
20.4. 1888, Brandur, f 8.8. 1889,
Brynjólfur, f. 2.8. 1890, Einar, f.
18.1. 1892, Sveinn, f. 11.3. 1895, og
Margrét, f. 4.9. 1896. Þau eru öll
látin.
Þorgerður giftist 20.11. 1921
Kjartani Einarssyni, f. 27.8. 1893,
d. 28.7. 1970, bónda í Þórisholti.
Þau eignuðust sjö börn. Þau eru: 1)
Borghildur, f. 23.9. 1922, gift Ólafi
Jóhannessyni. Þau eiga þrjú börn,
a. Unni, f. 9.6. 1954, gift Pálma
Matthíassyni og eiga þau eina dótt-
ur, b. Kjartan Jóhannes, f. 5.2.
1956, kvæntur Báru Björgvins-
dóttur og eiga þau einn son. c. Þór,
f. 15.10. 1961, kvæntur Lindu Þor-
gilsdóttur og eiga þau þrjú börn.
Ólafur á dóttur frá fyrra hjóna-
bandi, Sjöfn, f. 11.11. 1944. 2) Ein-
ar Sigurð, f. 3.3. 1925, d. 18.12.
1970, kvæntur Halldóru Sigurjóns-
dóttur sem er látin. Þau áttu tvær
dætur: a. Guðrúnu, f. 10.1. 1957,
var gift Jóni Erling Einarssyni.
Þau skildu. Þau áttu tvær dætur
og tvö barnabörn. Sambýlismaður
Guðrúnar er Emil Sæmundsson og
átti Sædís Íva eina dóttur. e. Vil-
borg, f. 31.12. 1967, gift Pétri Pét-
urssyni og eiga þau þrjú börn. f.
Sigrún Lilja, f. 9.4. 1974. Fyrrver-
andi sambýlismaður Ívar Páll
Bjartmarsson og eiga þau eina
dóttur. 5) Sigurgeir, f. 7.3. 1938,
kvæntur Höllu Sigurjóns. Hún er
látin. Þau eiga tvö börn: a. Aðal-
stein, f. 12.6. 1962, kvæntur Stein-
unni Geirsdóttur og eiga þau þrjú
börn. b. Elínu, f. 9.2. 1967, gift
Kristjáni Hallvarðssyni og eiga
þau þrjár dætur. 6) Kristinn, f.
28.11. 1942, kvæntur Guðrúnu
Helgadóttur. Þau eiga þrjú börn:
a. Steinar Þór, f. 28.2. 1966, maki
Sigrún Stefánsdóttir og eiga þau
þrjú börn. Fyrir átti Steinar Þór
eina dóttur. b. Sigríði, f. 11.8. 1968,
gift Halldóri Bárðarsyni og eiga
þau tvö börn. c. Kristínu Björgu, f.
19.8. 1974, maki David Hedin og
eiga þau eina dóttur en fyrir átti
Kristín Björg eina dóttur og David
tvö börn. 7) Kjartan, f. 1.11. 1944,
kvæntur Öldu Guðlaugu Ólafsdótt-
ur. Þau eiga þrjú börn: a. Sigríði
Sveinbjörgu, f. 9.11. 1970, maki
Sævar Kristjánsson og eiga þau
eina dóttur. b. Einar Kjartan, f.
3.3. 1972, kvæntur Hrafnhildi
Gunnarsdóttur og eiga þau tvö
börn. c. Bjarki Þórir, f. 5.3. 1979,
kvæntur Karen Guðfinnu Guð-
mundsdóttur og eiga þau einn son.
Þorgerður og Kjartan bjuggu
allan sinn búskap í Þórisholti, fyrst
með Einari Finnbogasyni, föður
Kjartans, síðan ásamt bræðrum
Kjartans fram til 1946 og síðan ein
meðan heilsa entist eða til 1954 er
Einar og Sigurbjörg tóku við búi.
Hjá þeim voru þau áfram; Kjartan
til dauðadags og Þorgerður þar til
þau brugðu búi og fluttu til Víkur
1995 en þá flutti Þorgerður á dval-
arheimili aldraðra, Hjallatún í Vík,
þar sem hún bjó alla tíð síðan.
Útför Þorgerðar fer fram frá
Reyniskirkju í Mýrdal í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
á hann fjórar dætur
og einn son. b. Þor-
gerði, f. 24.10. 1961,
gift Jóhanni G. Gunn-
arssyni. Þau eiga fjög-
ur börn. Halldóra átti
áður dóttur, Rúnu
Jónsdóttur, f. 25.9.
1948. 3) Ingveldur
Guðríður, f. 2.8. 1929,
d. 9.9. 1999, gift Sig-
urði Ágústi Hafsteini
Jónssyni. Þau áttu
fimm börn: a. Þórdísi
Gerði, f. 18.2. 1949,
giftist Kristni Páls-
syni, sem er látinn.
Þau áttu tvö börn og eitt barna-
barn. Eiginmaður Gerðar er Björn
Snorrason. b. Sigrúnu, f. 30.11.
1951, giftist Jóni Páli Andréssyni,
þau skildu. Þau eiga tvo syni. Eig-
inmaður Sigrúnar er Jónatan
Ólafsson. Þau eiga einn son og fyr-
ir átti Jónatan eina dóttur. c. Jón
Hafstein, f. 5.12. 1961, kvæntur
Margréti Thorsteinson og eiga þau
einn son. d. Kjartan, f. 6.1. 1966,
kvæntur Guðrúnu Gyðu Ólafsdótt-
ur. Þau eiga tvær dætur. Fyrir átti
Kjartan einn son. e. Vilborgu Þór-
unni, gift Guðmundi Heimi Einars-
syni. Þau eiga tvö börn. Fyrir átti
Guðmundur Heimir eina dóttur. 4)
Einar, f. 3.12. 1930, kvæntur Sig-
urbjörgu Pálsdóttur. Þau eiga sex
börn: a. Kjartan Pál, f. 16.4. 1956,
kvæntur Dagnýju Þórisdóttur og
eiga þau þrjár dætur. b. Guðna, f.
9.8. 1957, kvæntur Höllu Ólafs-
dóttur og eiga þau fjögur börn. c.
Þorgerði, f. 30.6. 1960, gift Guð-
mundi Pétri Guðgeirssyni og eiga
þau þrjú börn. d. Grétar, f. 30.4.
1963, kvæntur Sædísi Ívu Elías-
dóttur og eiga þau tvo syni en fyrir
Látin er elskuleg tengdamóðir mín
og mikil heiðurskona, Þorgerður Ein-
arsdóttir, fyrrum húsfreyja í Þóris-
holti í Mýrdal, tæplega hundrað og
tveggja ára. Hún varð fyrir því óláni
hinn 13. desember að detta með þeim
afleiðingum að hún beinbrotnaði og
varð það henni að aldurtila.
Þorgerður og eiginmaður hennar,
Kjartan Einarsson, hófu búskap í
Þórisholti árið 1921 og stunduðu þau
sjálfstæðan búskap til ársins 1954 er
Einar sonur þeirra og Sigurbjörg
kona hans tóku við búinu, en Þorgerð-
ur og maður hennar voru þar í góðu
skjóli þeirra um sinn. Vorið 1995 flutti
Þorgerður inn á Hjallatún, dvalar-
heimili aldraðra í Vík. Mér er enn í
fersku minni er ég sá Þorgerði í fyrsta
sinn sumarið 1947. Þá var ég sjúkling-
ur á Vífilsstöðum og þá var þar líka
Borghildur dóttir hennar sem síðar
varð eiginkona mín. Svo vildi til að ég
var staddur inni á sjúkrastofu Borg-
hildar þegar móðir hennar snaraðist
inn úr dyrunum með sitt ljósgullna
hár, sem fellur mér ekki úr minni.
Þorgerður hafði yndi af ferðalög-
um, en átti ekki oft kost á slíku meðan
þau hjón stunduðu búskap og ólu upp
sjö börn, en er þau voru hætt búskap
rættist úr þessu. Sumarið 1961 buð-
um við Borghildur þeim í nokkurra
daga ferð um Norðurland, en á þessar
slóðir höfðu þau aldrei komið.
Þegar Þorgerður var orðin ekkja
brá hún sér til Bandaríkjanna þar
sem Sigurgeir sonur hennar og Halla
kona hans voru bæði við nám í lækn-
isfræði og árið 1989 fóru hún og Borg-
hildur í vikuferðalag til Bergen þar
sem sonur okkar var við nám. Í Nor-
egi heimsótti Þorgerður einnig syst-
urdóttur sína sem var húsfreyja á eyj-
unni Bremanger nokkru norðar en
Bergen. Þorgerður hafði mikla
ánægju af þessum ferðum.
Þorgerður hafði mikla unun af
söng, hafði fallega söngrödd og söng í
mörg ár í Reyniskirkju. Hún var
kirkjurækin, sótti iðulega messu í
heimabyggð sinni og eins þegar hún
kom í heimsókn til Reykjavíkur. Hún
var mikil trúkona og efaðist ekki um
að nýtt líf tæki við þegar hinu jarð-
neska lyki. Hún var heilsteypt kona,
hreinlynd og hjálpfús. Ættingjar
hennar og vinir kveðja hana með
djúpum söknuði.
Ólafur Jóhannesson.
Já, amma, ég sagði þér það og vissi
það að þú yrðir a.m.k. hundrað ára
gömul. Og svo kom á daginn – þú
varst furðu spræk og hress þar til síð-
ustu tvo mánuði og alltaf varstu með á
nótunum til hinstu stundar.
Þegar ég hugsa til baka finnst mér
eins og það hafi verið í gær að við
deildum sama herbergi og oftar en
ekki svaf ég til fóta hjá þér. Vissulega
þurfti ég að fara snemma í háttinn,
því þú sagðir að börn yrðu að folöld-
um ef þau myndu vaka lengi fram eft-
ir. Þessu trúði ég lengi. Þú varst vön
að lesa fyrir mig, kenndir mér að lesa
þegar ég var aðeins fimm ára og smit-
aðir mig svo af lestrarbakteríunni að
mér hefur verið sagt að ég hafi lesið
bækur af ýmsu tagi. Alltaf tókst þú
þér bók í hönd áður en þú fórst að sofa
og gerðir það lengi framanaf, á meðan
þú gast. Oft gátum við setið tímunum
saman og spilað ólsen ólsen og
tveggja manna vist. Reglurnar voru
oftar en ekki frjálslegar en það var
nokkurs konar þegjandi samkomulag
okkar á milli.
Þú varst óþreytandi í að segja mér
sögur frá því í gamla daga, af afa og
öllum þeim sem voru þér samtíða en
voru horfnir yfir móðuna miklu.
Sérstaklega hafði ég gaman af sög-
unum sem þú sagðir mér um álfana
og huldufólkið sem þú kynntist í
draumi en þú varst þess heiðurs að-
njótandi að vera sótt sem yfirsetu-
kona hjá álfunum í Hnjúknum og áttir
þér vinkonu í Bjöllunum. Einnig
sagðir þú mér af draugaganginum í
gömlu Brydesverslun þar sem þú
varst vinnukona hjá Þorsteini kaup-
manni Kötluveturinn 1918. Oft sagðir
þú að þú hefðir lítinn áhuga á því að
upplifa annað Kötlugos, enda voru
drunurnar, eldingarnar og hávaðinn
frá eldstöðinni ógnvekjandi. Verst
fannst þér þó vera gjóskufallið, sem
olli svo mikilli dimmu um hábjartan
dag að ef fólk rétti út handlegginn, þá
sá það ekki fingurna á sér.
Alltaf hlustaði ég með andakt –
mér fannst þetta fólk og þessar að-
stæður sem þú lýstir verða ljóslifandi
í hugskoti mínu og óskaði þess oft að
ég gæti farið aftur í tímann, upplifað
samfélagið eins og það var og hitt
mína ættingja sem voru látnir áður en
ég fæddist – sérstaklega afa Kjartan
og Sigga frænda sem þú talaðir svo
oft og vel um. Það hlýtur að hafa verið
erfiður tími fyrir þig, sem og alla fjöl-
skylduna, þegar þú misstir þá báða
með svo stuttu millibili og eflaust hafa
þau sár vart gróið.
Oft dreymdi þig fyrir daglátum og
þú hittir afa oft í draumi og fannst
jafnvel fyrir honum milli svefns og
vöku. Hið dulræna heillaði þig mikið,
enda trúðir þú því að þú myndir hitta
afa, foreldra þína og systkin þegar
þinn dagur rynni upp. Mér er minn-
isstæður draumurinn sem þú sagðir
mér frá þegar þú sást afa, foreldra
þína, systkini og fleiri. Þau voru stödd
uppi á Reyni, þar sem þú ert fædd, og
voru í glerhúsi. Þú vildir fara til þeirra
en þau sögðu: „Nei, þú kemur ekki
strax.“ Þinn tími var einfaldlega ekki
kominn – ekki fyrr en núna. Allt þetta
vakti mikinn áhuga minn á ýmiss kon-
ar dulrænu, fornum fræðum og sögu
og á ég það fyrst og fremst þér að
þakka. Þú hafðir mikil áhrif á mig og
aðra í kringum þig á svo margan hátt.
Sem ólæknandi söngfíkill varstu sí-
syngjandi, sérstaklega með útvarps-
messunni á sunnudögum. Þú hafðir
fallega söngrödd þegar þú varst ung,
mikið músíkölsk og gast sungið bæði
sópran og alt. Herra Sigurgeir biskup
sagði við þig þegar hann vísiteraði
Reyniskirkju þegar þú varst ung að
þú hefðir góð hljóð og örugg. Það var
mikið sungið á þínu æskuheimili og
þið systkinin flest með tónlistina í
blóðinu. Á þínum efri árum tókstu
undir með altröddinni þegar sungnir
voru sálmar í útvarpsmessum og ein-
hvern veginn virðist það hafa síast inn
ÞORGERÐUR
EINARSDÓTTIR
Hann Þórður Halldórsson er far-
inn yfir landamærin miklu. Hvernig á
að minnast svo margbreytilegs per-
sónuleika? Hvar skal byrja og hvers
skal minnast? Þórður ólst upp hjá for-
eldrum sínum og vandist við sveita-
störf þeirrar tíðar en snemma kom í
ljós veiðigleði hans og hann var ekki
gamall þegar hann byrjaði að fara
með byssu og færi. Innan við tvítugt
fór hann á vetrarvertíðir ,,syðra“ en
vann heimilinu á sumrum. 1925 ræð-
ur hann sig í fyrsta skipti á togara;
ÞÓRÐUR
HALLDÓRSSON
✝ Þórður Halldór-son fæddist í
Bjarnafosskoti í
Staðarsveit á Snæ-
fellsnesi 25. nóvem-
ber 1905. Hann lést á
Dvalarheimilinu Hlíð
10. janúar síðastlið-
inn. Hann var sonur
hjónanna Ingiríðar
Bjarnadóttur og
Halldórs Jónssonar,
bónda þar og síðar
að Tröðum í sömu
sveit, en við þann bæ
var Halldór löngum
kenndur. Þau hjón
eignuðust tvö börn, Þórð og
Helgu, sem giftist Hallgrími
Ólafssyni, en þau reistu bú á Dag-
verðará og eignuðust sjö börn.
Þórður var alla tíð einhleypur og
barnlaus.
Útför Þórðar verður gerð frá
Hellnakirkju á Snæfellsnesi í dag
og hefst athöfnin klukkan 14.
sem hjálparkokk á
togarann Egil Skalla-
grímsson. Og eldskírn
þessa nýbakaða togara-
manns í fyrsta túr var
Halaveðrið mikla, en
frá þeim veiðitúr hefur
skipstjórinn, Snæbjörn
Stefánsson, sagt í rit-
uðu máli. Ekki fældi þó
þessi reynsla piltinn frá
sjómennsku, því eftir
þetta stundaði hann sjó-
mennsku á togurum á
vetrarvertíð í áratugi,
lengst þó á Garðari frá
Hafnarfirði með Sigur-
jóni Einarssyni, þeim kunna skip-
stjóra, og með honum sigldi hann á
stríðsárunum allt þar til Garðar var
sigldur niður við Bretland 1943.
Breyting varð á högum fjölskyld-
unnar 1928, því þá festu þau systkin
og Hallgrímur kaup á eyðijörðinni
Dagverðará í Breiðuvíkurhreppi og
byggðu þar upp. Þau Helga og Hall-
grímur reistu þar bú og Halldór og
Ingiríður settust að hjá þeim og Þórð-
ur varð þar heimilismaður. Nú fór
það svo, að þótt Þórður dveldist þar
sjaldnast langdvölum þá kenndi hann
sig jafnan við þann bæ og varð raunar
landskunnur sem Þórður frá Dag-
verðará. Hann hætti sjómennsku
1954 eftir alvarlegt sjóslys og sneri
sér að öðru. Hann var þá þegar kunn
refaskytta og veiðimaður á landi en
gerðist nú rithöfundur og afkasta-
mikill listmálari og hélt fjölda mál-
verkasýninga. Hann gaf út ljóðabæk-
urnar „Er allt sem sýnist“ (1954) og
„Ennþá dugar rímað stefið“ (1991).
Ásamt Lofti Guðmundssyni sendir
hann frá sér bækurnar „Mannleg
náttúra undir Jökli“ (1973) og „Nátt-
úran er söm við sig undir Jökli“
(1974). 1989 kemur svo bókin „Setið á
Svalþúfu – handbók fyrir veiðiþjófa“ í
samvinnu Harald Inga Haraldsson.
Hið dulræna var ekki fjarlægt Þórði
og 1962 tókst vinátta með þeim Mar-
gréti frá Öxnafelli sem hélst meðan
bæði lifðu – og helst trúlega enn – en
hún lést 1989. 1981 settist Þórður að á
Akureyri og dvaldi þar það sem hann
átti ólifað. Síðustu árin í skjóli syst-
ursonar síns Halldórs Hallgrímsson-
ar og konu hans Gígju Möller en nú
allra síðast að Dvalarheimilinu Hlíð
og þar lést hann föstudaginn 10. jan-
úar sl. 97 ára að aldri.
Í bernsku gekk mér illa að henda
reiður á þessum frænda mínum. Eig-
inlega fannst mér hann helst vera
eins og sumardagurinn fyrsti eða
páskarnir ellegar þá jólin. Svona eins
og eitthvað sem var von á og maður
beið eftir og var svo allt í einu komið
en svo bara horfið aftur áður en mað-
ur vissi af. Eins og til dæmis þegar
allt er sem bjartast og blíðast og lítill
strákur er önnum kafinn við að reyna
að veiða fiskiflugur og leita að randa-
flugum milli sóleyjanna, þá er þar allt
í einu kominn einn ógnar risi dökkur
á brún og brá með bros í auga, sem
segir: „Hvað segirðu í dag, frændi?“
og grípur strákinn í fangið, hendir
honum upp í loftið og grípur hann aft-
ur, einu sinni, tvisvar, þrisvar og skil-
ar honum svo aftur milli sóleyjanna,
þá vissi ég að Doddi frændi var kom-
inn. Og svo eftir einn dag, tvo eða
þrjá, þegar ég hef leitað um allt hús
og spyr svo hvar Doddi sé er mér sagt
að hann sé farinn. Farinn? Hvert?
„Til sjós,“ er svarið, en því tek ég nú
mátulega, því úr eldhúsglugganum sé
ég út um allan sjó, sem nú er hvítur af
logni, og þar er engan Þórð að sjá.
En svo kannske löngu, löngu
seinna þegar næstum alltaf er dimmt
og ég er búinn að bíða talsvert eftir
jólunum, þá er eitt kvöldið barið fast
að dyrum og eldhúströppurnar
þrammaðar þungt, hurðinni svipt upp
og í dyrunum stendur eitt ógurlegt
tröll með kafloðna húfu og gríðarleg-
an poka á baki og hrópar upp: „Hér sé
guð!“ og ríkur svo til og kyssir ömmu
mína. Þá skildist mér að þetta myndi
vera hann Þórður sonur hennar og
frændi minn, en ekki jólatröllið, eins
og ég hélt, komið til að taka mig af því
ég hafði svikist um að sópa nógu vel
út úr hlöðubásnum. Því ekkert ljótt
komst nærri henni ömmu minni. Og
viti menn! Hann hafði þá komið með
jólin í pokanum stóra, hann Doddi
frændi.
Eða enn löngu seinna. Frændi er
úti í húsi eitthvað að fikta með snæri
með mörgum krókum á. Og ég er að
fikta líka þó að megi það ekki. En þar
kemur að ég sting mig á einum óræst-
is króknum, sem var svo sem ekki
mjög sárt. En þegar ég athuga skað-
ann nánar sé ég að myndast ósköp lít-
ill rauður blóðdropi og af því læt ég
vita með ógurlegu öskri. Frændi kom
í loftköstum og leit á sárið. „Hvað,
ertu að skæla út af þessu, drengur.
Ekki skældi hann Grettir, heitinn,
Ásmundsson þótt þeir væru að pikka
hann með sverðum, og aldrei vældi
hann Egill, frændi þinn, Skallagríms-
son. Svona, nú þurrka ég þetta og svo
berum við á það tjöru og þá er það bú-
ið.“ Þetta reyndist mér góð lækning
og ég held að ég búi að henni enn.
Þannig minnist ég Þórðar frænda
míns í bernsku. Seinna varð hann
leiðbeinandi minn um margt og fyr-
irmynd og við urðum félagar og vinir.
Hans svið var ekki búskaparhokur
enda gerðist hann aldrei bóndi. Hans
svið voru veiðilendurnar miklu, hafið
og heiðin. Og þegar þær þraut, þá víð-
lendur íslenskrar tungu og hin óend-
anlega litadýrð Jökulsins sem hann
þreyttist aldrei á að lýsa. Stundum
finnst mér hann eiga stærra hjarta en
hann réð við. Ég held að lífshlaupi
hans lýsi best hans eigin orð:
Sigldi ég hátt og sá ég ei til landa.
Móður bæna minntist ég þá er mest reið á.
Heim er ég kominn heill úr öllum vanda.
Og ég trúi að svo sé.
Stefán Hallgrímsson frá
Dagverðará.
Nú er hann Þórður, frændi minn
og vinur, frá Dagverðará allur. Hann
var sannkallaður lífskúnstner; skáld,
listmálari og refaskytta.
Minningarnar eru margar.
Ógleymanlegar eru stundirnar þegar
hann sagði sögur af veiðiskapnum og
rifjaði upp liðna tíma og ræddi um
menn og málefni við ömmu og
mömmu. En þau voru öll miklir
sagnaþulir.
Hann var þolinmóður við okkur
krakkaskarann og hafði unun af að
fræða okkur um eitt og annað sem
komið gæti sér vel á lífsleiðinni. Aldr-
ei stóð á svari þó að við spyrðum
kannski óþægilegra spurninga sem
margir hefðu reynt að leiða hjá sér.
Honum var lagið að tala við börn eins
og fullorðið fólk.
Það eru oft smáatriðin sem festast í
minni, ekki síður en stóru stundirnar.
Til dæmis þegar ég, sjö eða átta ára
gömul, seint á sumarkvöldi, heyrði
tófugagg uppi í fjalli. Ég sagði Þórði