Morgunblaðið - 22.01.2003, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 MIÐVIKUDAGUR 22. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR um ári skrifað ég grein um
gengismál og hlutabréfakaup. Hljótt
hefur verið um þessi mál og ekki hef-
ur farið ýkja mikið fyrir fjármálaráð-
gjöfunum góðu, sem tróðu ákaflega
upp í öllum fjölmiðlum áður en fallið
mikla hófst. Um þessi áramót var
hægt að kynna sér þróun mál m.a. á
vefsíðu BBC og fleiri fjölmiðla er-
lendis. Þar kom fram að frá því í mars
árið 2000 hafa hlutabréf á Nasdaq
fallið um 76%, en um 43% árið 2002,
Dow Jones um 28%, DAX um 44% og
CAC um 33%, svo eitthvað sér nefnt.
Gífurlegir fjármunir hafa tapast hjá
þeim, sem fjárfestu ótæpilega á
mörkuðum erlendis. Þetta hefur
komið fram í skráningu íslensku
krónunnar. Um áramótin 2001 var
dollarinn skráður 103,45, en ári síðar
á 80,96, um fimmtugs munur. Ef litið
er á hæsta gengi 2001, sem var yfir
110,00 og á gengið núna, sem er um
80,00 er enn meiri munur. Í engu ríki
í veröldinni hefur slíkt undur gerst
fyrr eða síðar. Hagfræðingar lands-
ins og fjármálaráðgjafarnir góðu
þegja. Margir lífeyrissjóðir eru með
vonda afkomu og hlutabréfasjóðirnir
fjármálafyrirtækjanna í mínus. Þarf
nokkuð að ræða, hvað veldur? Al-
menningur borgar brúsann möglun-
arlaust og því óþarfi að tala um málið.
Það er annars eins og mig minni, að
það væri talað um árangurstengd
laun hjá þessum aðilum. Það á ekki
við þegar illa gengur, eða hvað? Ann-
ars væri fróðlegt að vita hvað lífeyr-
issjóðirnir hefðu tekið til bragðs, ef
yfirtakan á Íslandsbanka hefði
heppnast, eins og Agnes Bragadóttir
rekur í snilldarlegum greinum sínum
í Morgunblaðinu. Þeir hefðu getað
tapað, enn meira, en á hlutabréfa-
kaupunum erlendis. Almenningur á
Íslandi verður að geta treyst því, að
fjárglæframenn komi ekki höndum
yfir sparnað og lífeyri þess. Hvaða
banka eða fjármálastofnun getur fólk
treyst í framtíðinni? Ég að minnsta
kosti er farinn að íhuga, hvort ekki er
hægt að komast í viðskipti við ærleg-
an banka erlendis, þar sem stöðug-
leiki er tryggður. Það er áhyggjuefni,
við brotthvarf ríkisbankanna, hvort
íslenska krónan verður ekki leik-
soppur sterkra fjármálaafla. Það er
áminning til okkar, að ekki var hægt
að hemja gengið með tvo ríkisbanka
og Seðlabankann að auki.
Undrin á Íslandi
Eftir Hreggvið
Jónsson
„Fjárglæfra-
menn komi
ekki hönd-
um yfir
sparnað
og lífeyri.“
Höfundur er fv. þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins.
SAMSTARFSMIÐSTÖÐIN
Campbell Collaboration er alþjóð-
leg stofnun sem hefur það mark-
mið að framkvæma og kynna kerf-
isbundið mat á rannsóknum er
varða gæði og gagnsemi fé-
lagsþjónustu, aðgerða og þjónustu-
tilboða. Sviðin sem rannsóknir
þessar ná til eru félagsráðgjöf,
refsikerfi og uppeldismál. Við mið-
stöðina starfar vísindafólk, fagfólk
á vettvangi og fjármögnunaraðilar.
Tilgangur starfseminnar er að
opna fagfólki og stefnumörkunar-
aðilum aðgang að samanteknum
niðurstöðum alþjóðarannsókna um
árangur og gæði aðferða og þjón-
ustutilboða. Framkvæmt er skipu-
legt gæðamat á sívaxandi fjölda al-
þjóðlegra grunnrannsókna, þróað
er yfirlit yfir rannsóknarniðurstöð-
ur og þeim miðlað til notenda
þjónustunnar. Hornsteinar starf-
seminnar eru þrír: Að vísindafólk
og faghópar hafi gagnkvæman
ávinning af samræðu sín í milli, að
mögulegt sé að mæla áhrif fé-
lagslegra aðgerða og að læra megi
af reynslu annarra landa þrátt fyr-
ir menningarmun og ólík velferð-
arkerfi.
Norræn gæðamatsmiðstöð
Á síðasta ári var stofnuð norræn
miðstöð, The Nordic Campbell
Center (NCC), sem er hluti af
hinu alþjóðlega samstarfi. Aðsetur
hennar er við Dansk Socialforskn-
ingsinstitut og nýtur hún öflugs
fjárstuðnings danska ríkisins auk
styrks frá norrænu ráðherranefnd-
inni. Í stjórn sitja fulltrúar Norð-
urlandanna og er hún skipuð
fulltrúum bæði faglegrar þjónustu
og rannsóknageirans. Fulltrúi Ís-
lands er dr. Sigrún Júlíusdóttir,
prófessor í félagsráðgjöf við HÍ.
Fyrirmynd að Campbell samstarf-
inu er Cochrane Collaboration, al-
þjóðasamstarfskerfi á sviði rann-
sókna í heilbrigðisþjónustu. Þessar
tvær stofnanir hafa með sér náið
samstarf en það er í anda nútíma-
áherslu á samþættingu félags- og
heilbrigðisþjónustu.
Norræn ráðstefna
Nýlega var haldin ráðstefna þar
sem fyrirlesarar frá Norðurlönd-
unum og Bandaríkjunum fjölluðu
um markmið og tilgang með starf-
semi NCC og kynntar voru aðferð-
ir við mat á rannsóknum, þ.e. kerf-
isbundna úttekt á safni rannsókna
sem uppfylla ákveðnar gæðakröf-
ur. Málið snýst ekki um hvort úr-
ræði skili árangri heldur hvernig
lesa eigi á gagnrýninn hátt úr ara-
grúa rannsókna sem sýna mismun-
andi niðurstöður. Slíkt mat tryggir
að stefnumörkun, áhersluval og
aðferðir byggist á traustustu nið-
urstöðunum. Vinnuhópar á ráð-
stefnunni fjölluðu um hugmyndir
og tillögur að hentugum viðfangs-
efnum og skiluðu tillögum um eft-
irfarandi svið: Vinnumarkaðsað-
gerðir sem beinast að ungu fólki;
vistun barna og ungmenna utan
heimilis; dagvistun fyrir börn; fé-
lagsráðgjöf og meðferð fyrir ein-
staklinga sem misnota áfengi og
vímuefni og aðlögun minnihluta-
hópa að samfélaginu.
Þrír Íslendingar sátu ráðstefn-
una, Gísli Árni Eggertsson, Guð-
rún Reykdal og Sigrún Júlíusdótt-
ir. Á ráðstefnunni flutti Guðrún
Reykdal pallborðserindi um leiðir
við að miðla niðurstöðum rann-
sókna til stjórnenda, starfsmanna
og notenda félagsþjónustunnar.
Skýrt kom fram sú vísindalega
sýn að tengja rannsókn-
ir hagnýtri félagsþjón-
ustu og að skapa farveg
fyrir opna umræðu á
vettvangi þar sem fag-
fólk þróar þekkingu sína
og færni. Þannig þurfi
að vera tengsl milli vís-
indasamfélagsins og að-
ila sem bera ábyrgð á
stefnumótun og ákvarð-
anatöku og niðurstöður rannsókna
fái hagnýtt gildi fyrir faghópa á
viðkomandi sviði. Þetta skiptir
miklu í rannsóknum á starfsemi
þar sem þarf oft að bregðast við
örum breytingum í samfélaginu og
sníða þjónustu að þeim. Hér er
bæði horft til grunnrannsókna og
mats á starfsemi. Nýir faghópar
eru að myndast í hinum félagslega
geira og breyttar þarfir í sam-
félaginu kalla á nýja þjónustu.
Einnig má nefna aukna áherslu á
samþættingu þjónustu og fjölfag-
legt samstarf. Norrænt samstarf
er hér í lykilstöðu þar sem sam-
félagsgerð og menning þessara
landa á margt sameiginlegt og
víða unnið öflugt rannsóknasam-
starf.
Mikilvægi aðildar íslensks rann-
sóknasamfélags að þessu samstarfi
er ótvírætt en mikil gróska er í fé-
lagsvísindum á Íslandi um þessar
mundir og áhugi fyrir auknu sam-
starfi hinna ýmsu rannsóknasviða
og faghópa. Miðlun gagna og
kynning á rannsóknum, upp-
bygging gagnagrunna og upp-
lýsingabrunna og gott aðgengi að
samræðu eru þar mikilvægir
þættir. Dæmi um þetta eru m.a.
Samtök um rannsóknir í félags-
ráðgjöf, ÍS-FORSA, sem voru
stofnuð á síðasta ári. Þau eru syst-
ursamtök Forsa („Forskning i
socialt arbete“) á Norðurlöndum.
Nánari upplýsingar um Campbell
samstarfið eru á slóðinni
www.nc2.net.
Rannsóknir á
gæðum félagsþjón-
ustu og -ráðgjafar
Eftir Gísla Árna Eggerts-
son, Guðrúnu Reykdal
og Sigrúnu Júlíusdóttur
„Mikil gróska er í fé-
lagsvísindum á Íslandi
um þessar mundir.“
Gísli Árni er aðstoðarfram-
kvæmdastjóri ÍTR, Guðrún er fé-
lagsráðgjafi og Sigrún er prófessor
í félagsráðgjöf við HÍ.
Gísli Árni
Eggertsson
Sigrún
Júlíusdóttir
Guðrún
Reykdal
Útsala - Útsala
Klapparstíg 44 - sími 562 3614
V
inur minn sagði við
mig í gær að hann
myndi líklega fljót-
lega missa heilsuna,
andlega og líkamlega,
ef hann ætti fjórar eiginkonur –
hvað þá fjórar íslenskar eig-
inkonur. „Það er ekki hægt að hafa
stjórn á fjórum íslenskum kon-
um,“ sagði hann. Og ég hlýt að
taka undir með honum.
Tilefni umræðu okkar er sú
staðreynd að karlar hafa til þess
heimild víða í arabaheiminum að
eiga allt að fjórar eiginkonur. Og
víða nýta þeir sér þá heimild. Í ol-
íuríkinu Kat-
ar, sunnarlega
á Arabíuskag-
anum, þar sem
ég hef dvalið
síðustu tvær
vikurnar, er
það t.d. ekki óalgeng sjón að sjá
karla, klædda skósíðum hvítum
serkjum, ganga um með þrjár til
fjórar eiginkonur í eftirdragi. Kon-
urnar eru þá jafnan vel huldar
svörtum klæðum, frá hvirfli til ilja
og oft með blæju fyrir andlitið. (Og
varla hægt að ímynda sér að nokk-
ur maður – hvað þá eiginmaðurinn
– geti þekkt þær í sundur í slíkum
klæðum.) Sjálfur furstinn í Katar,
ungur maður – innan við fimmtugt
– hefur skapað ákveðið fordæmi í
hjónabandsmálum; hann á þrjár
eiginkonur og 22 börn.
Ekki veit ég nákvæmlega
hvernig þessi hjónabönd ganga;
hvernig körlunum í arabaheim-
inum gengur að halda heilsunni
eða hvernig konurnar hafa yfirleitt
áhuga á því að vera kona númer
tvö, þrjú eða fjögur. Ég reyndi
hins vegar að grennslast fyrir um
þessar „hjónabandsvenjur“ meðan
á dvöl minni á Arabíuskaganum
stóð. Svörin sem ég fékk voru fyrst
og fremst þau að íslömsk trúar-
brögð heimila fjórar eiginkonur.
Það fari þó m.a. eftir því hve ríkin
eru „frjáls“ hvort karlar nýti sér
þessar heimildir eða ekki. Í ríki á
borð við Kúveit, þar sem konur
njóta mun meira „frelsis“ en konur
í Katar, sé þetta hjónabandsform
t.d. fremur sjaldgæft. Konur þar
láti einfaldlega ekki bjóða sér það
að vera ein af mörgum.
Ein vel menntuð katarísk kven-
réttindakona sem ég ræddi við
sagði mér að staðan í jafnrétt-
ismálum kynjanna í Katar væri að
mörgu leyti um tuttugu árum á
eftir þeim árangri sem náðst hefði
í Kúveit. Baráttan væri þó mun
lengra komin í Katar en t.d. í Sádi-
Arabíu, sem er mjög aftarlega á
merinni hvað þessi mál varðar.
Fjölkvæni væri því samkvæmt
þessu algengara í síðarnefnda
landinu en víða annars staðar á
þessu svæði.
Konan, sem ég ræddi við, stað-
festi að nokkuð væri um það að
karlar ættu þrjár eða fjórar eig-
inkonur í Katar en tók fram að hún
myndi alls ekki sætta sig við að
eiginmaður sinn næði sér í aðra
hvað þá aðrar eiginkonur.
Það er því ljóst að margar konur
á Arabíuskaganum myndu ekki
una fjölkvæninu. Svo virðist þó
sem margar þeirra sætti sig við
slíkt fyrirkomulag. Líklega vegna
trúarbragðanna og sennilega líka
vegna þess að þeim hefur verið
innrætt það frá barnæsku.
Ég geri einnig ráð fyrir að þær
konur, sem undirgangast slík
hjónabönd, séu ekki eins „erfiðar“
og íslenskar konur. Ég sé a.m.k.
íslenskar konur í anda samþykkja
það að fara með eiginmanninum í
verslunarleiðangur og láta hann
einan sjá um að velja fötin, skóna
og töskurnar handa sér. Ég nefni
þetta dæmi vegna þess að ég varð
vitni að einu slíku í Katar. Ég var
semsé, (alveg óvart), stödd í einni
skóbúð í miðbænum. Inn kom karl
með fjórar svartklæddar konur.
Konurnar eltu karlinn inn og stóðu
síðan saman í hnapp í miðri versl-
uninni á meðan hann gekk um og
kíkti á úrvalið. Þær töluðu saman í
lágum hljóðum (og virtust satt
best að segja nokkuð nánar) þegar
karlinn tók einn skó úr hillunni og
sagði við afgreiðslukonuna: „Ég
ætla að fá svona par númer 39.“
Síðan var eins og komið hefði hik á
hann og hann kallaði til
kvennanna: „Var það 39 eða var
það 40?“ Eftir að hafa fengið rétt
númer hélt hann áfram að velja
skó og töskur. Lét pakka því inn í
fjórar öskjur. Borgaði og gekk út.
Í humátt á eftir gengu konurnar.
Ég velti því hins vegar fyrir mér
hvort konurnar hafi verið ánægðar
með leiðangurinn og þá pakka sem
að þeim var rétt. Hver veit?
En talandi um verslunarleið-
angra þá var mér sagt frá því í
Katar, af karlkyns heimild, að
karlar „létu það ekki eftir sér“ að
eignast þrjár eða fjórar eiginkonur
nema þeir væru mjög vel efnaðir.
Gæfu þeir nefnilega einni konunni
gjöf yrðu þeir að gefa hinum sams-
konar gjöf. Það dygði t.d. ekki að
gefa einungis einni konunni bíl,
þær yrðu allar að fá bíl.
Efnahagur ætti þó varla að
standa innfæddum körlum í Katar
fyrir þrifum, því Katar er eitt af
ríkustu ríkjum heims, miðað við
höfðatölu, eftir að þar fannst olía
fyrir allmörgum árum.
En kannski er ég komin að
ákveðnum kjarna þarna. Í Katar
virðast karlar hafa auðveldari að-
gang að fjármagni en konur; þeir
hafa haft, þangað til fyrir nokkrum
árum, auðveldari aðgang að há-
skólamenntun. Og þeir hafa líka
haft – og hafa enn – betri aðgang
að vel launuðum störfum en konur.
Svipaða sögu mætti líklega segja
af öðrum ríkjum Arabíuskagans.
Með slíkt forskot hafa karlar á
þessu svæði þar með auðveldari
aðgang að völdum; þar með völd-
um til að nýta sér þá heimild að
eiga fjórar konur. Í ljósi þessa
mætti kannski segja að ein af leið-
um konunnar til að nálgast völd og
auðæfi sé sú að sætta sig við að
vera ein af fjórum. Ég get a.m.k.
ekki séð aðra skýringu á því hvers
vegna þær ættu að una því að vera
í svo fjölmennu hjónabandi. En
kannski eru þetta bara fordómar í
mér? Eða meðfætt óstýrilæti sem
einkennir gjarnan íslenskar kon-
ur?
Hver vill
vera núm-
er fjögur?
„Ég sé a.m.k. íslenskar konur í anda
samþykkja það að fara með eiginmann-
inum í verslunarleiðangur og láta hann
einan sjá um að velja föt handa þeim.“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is