Morgunblaðið - 08.02.2003, Blaðsíða 24

HEILSA
24 LAUGARDAGUR 8. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
eykur orku, þrek og
vellíðan
N
O
N
N
I
O
G
M
A
N
N
I
|

Y
D
D
A

N
M
0
8
2
3
5
/s
ia
.i
s
Angelica
www.sagamedica.com
Angelica jurtaveig fæst í apótekum,
heilsuvörubúðum og
heilsuhornum matvöruverslana.
Jurtaveigar eru eitt elsta inntökuform
náttúruvara. Í þeim varðveitast virku
efnin úr jurtinni en sum þeirra geta
tapast þegar þau eru þurrkuð til að
auðvelda notkun í töflum eða belgjum.
LISTIR
STÓRSVEIT Reykjavíkur heldur
tónleika með sænska trompetleikar-
anum og hljómsveitarstjóranum
Lasse Lindgren í Ráðhúsi Reykjavík-
ur kl. 16 í dag, laugardag.
Lasse Lindgren er einn kunnasti
trompetleikari Svíþjóðar. Hann starf-
aði um tíma sem 1. trompetleikari við
Stórsveit danska ríkisútvarpsins en
starfar nú með mörgum af helstu
stórsveitum Svíþjóðar auk þess að
reka eigin stórsveit og smærri hljóm-
sveitir. Hann mun leika á trompet á
tónleikunum í dag og stjórna Stór-
sveitinni að auki. Á efnisskrá tón-
leikanna er fjölbreytt tónlist, bæði
eftir Lasse Lindgren sjálfan og aðra.
Aðgangur er ókeypis.
Lasse Lindgren
leikur með
Stórsveitinni
HALALEIKHÓPURINN frumsýnir
leikritið Á fjölum félagsins –
kennslustund í leikhúsfræðum í dag,
laugardag, kl. 17 í Halanum, Hátúni
12. Leikritið er eftir Unni Maríu Söl-
mundardóttur og er samið í tilefni af
10 ára afmæli Halaleikhópsins.
Leikritið gerist á fyrirlestri um
leikhúsfræði þar sem stofnun áhuga-
leikhúss er til umræðu. Sýnt er með
dæmum hvernig á að gera hlutina
þegar áhugaleikfélög eru stofnuð og
hvernig ekki á að gera hlutina. Fyr-
irlesari, frú Þorgerður Kvaran
(Dögg Kristjánsdóttir), sýnir með
myndum, sem leiknar eru af fimm
leikurum, ýmis dæmi um uppá-
komur hjá litlu áhugaleikfélagi.
Stofnfund þess, undirbúning
fyrsta leikverks og annan aðalfund
þess ásamt fleiru.
Helstu leikarar eru, auk Daggar,
Árni Salómonsson, Jón Þór Ólafs-
son, Ásdís Úlfarsdóttir og Hanna
Margrét Kristleifsdóttir.
Leikstjóri er Edda V. Guðmunds-
dóttir.
Morgunblaðið/Kristinn
Leikarar Halaleikhópsins í leikritinu Á fjölum félagsins.
Halaleikhópurinn
frumsýnir nýtt verk
KAMMERKÓR Austurlands heldur
tónleika í Egilsstaðakirkju í dag,
laugardag, kl. 16. Stærsta verkið á
efnisskránni er Chichester-sálmar
eftir Leonard Bernstein. Verkið er
við texta úr nokkrum af sálmum Dav-
íðs úr Biblíunni. Þeir eru fluttir á
hebresku við undirleik hörpu, orgels
og slagverks. Hörpuleikari er Elísa-
bet Waage, orgelleikari Kári Þormar
og slagverksleikari Charles Ross.
Auk þess flytur kórinn nokkur
trúarleg ljóð, bæði á íslensku og er-
lendum tungumálum, m.a. Song of
Simeon eftir Gretchaninoff, To the
Mothers in Brazil eftir Lars Jansson,
Lacrimosa eftir Urbaitis, Ég vil lofa
eina þá eftir Báru Grímsdóttur, Grad-
ual eftir Anton Bruckner, Ubi Caritas
eftir Duruflé og ýmis fleiri.
Kammerkór Austurlands var
stofnaður á vordögum 1997 af Keith
Reed sem hefur verið stjórnandi
kórsins frá upphafi. Meðlimir kórsins
eru sextán og koma frá hinum ýmsu
bæjum Austurlands. Flestir meðlimir
kórsins eru langt komnir söngnem-
endur eða tónlistarkennarar.
Kammerkór Austurlands á æfingu.
Sálmar á hebresku
♦ ♦ ♦
Sæll Björn. Er til geðrænt vandamál
þar sem einstaklingurinn verður bæði
mjög þunglyndur og svo getur hann
líka orðið mjög glaður eins og hann sé
á einhverju örvandi efni, sefur ekkert,
skiptir sér af öllu og eyðir peningum?
SVAR Þetta vandamál semþú lýsir líkist mest
þeirri röskun sem nefnd hefur verið
tvískautaröskun (Bipolar Disorder).
Tvískautaröskun einkennist af því að
einstaklingurinn upplifir bæði tímabil
oflætis (mania) og þunglyndis. Oflæti
lýsir sér yfirleitt þannig að þróttur
einstaklingsins eykst svo um munar,
hann/hún þarf minni og minni svefn,
verður uppfullur af hugmyndum og
verður ólmur í að framkvæma sem
flestar. Hugurinn fer á mikið flug og
erfitt er fyrir okkur hin að fylgja eftir
einstaklingi þegar hann er í/með of-
læti. Allt tal verður auk þess svo hratt
og mikið að enginn annar kemst að.
Hvatvísi og mikil virkni er greinileg,
einstaklingurinn fær „mikilmennsku-
hugmyndir“ um sjálfan sig, telur sig
geta framkvæmt nánast allt og ekk-
ert er honum/henni ofaukið eða óyf-
irstíganlegt. Sjálfstraustið eykst, sem
oft endar með því að einstaklingnum
finnst hann vera hafinn yfir flesta
aðra. Mikilvægt er að átta sig á að
þrátt fyrir að við viljum mörg sofa
minna og fá meira sjálfstraust þróast
þessi einkenni hjá einstaklingi í/með
oflæti út í stjórnleysi. Einstakling-
urinn fer frá því að hrífa fólk með sér
yfir í að geta ekki stjórnað hegðun
sinni og samskiptin fara oft að ein-
kennast af yfirgangi, pirringi og mikl-
um kröfum. Einstaklingurinn hrindir
mörgum misgóðum hugmyndum í
framkvæmd og kemur sér oft í miklar
skuldir þess vegna. Einstaklingurinn
missir dómgreind til þess að stoppa
sig af og leitar í hegðun sem veitir
ánægju, án þess að velta fyrir sé nei-
kvæðum afleiðingum. Þetta tímabil
leggst líka oft þungt á fjölskyldur og
er skilnaðartíðni frekar há hjá fólki
sem þjáist af tvískautaröskun.
Á tímabili þunglyndis verða ein-
kennin andstæða þess sem lýst er hér
að ofan. Einstaklingurinn upplifir
mikið vonleysi, það hægist á allri
hugsun, stöðugar áhyggjur, léleg
sjálfsmynd, samviskubit, þreyta og
aukin svefnþörf. Það dregur úr allri
virkni, og félagslyndið verður lítið
sem ekkert, auk þess sem matarlyst
og áhugi á kynlífi minnkar. Einkenn-
in og sveiflur í skapi eru mismunandi
á milli fólks með þessa röskun og hef-
ur greiningu hennar verið skipt í und-
irflokka. Mest áberandi er tvískauta-
röskun I, sem einkennist af
oflætiseinkennum, ásamt þunglynd-
istímabili sem samsvarar greining-
arviðmiðum alvarlegs þunglyndis.
Hér getur verið um að ræða allt frá
einu tímabili oflætis yfir ævina yfir í
mjög mörg, algengast þó um 7–15 til-
felli. Annar undirflokkur tvískauta-
röskunar er hverflyndi, þar sem
skapsveiflurnar ná samfellt yfir
minnst tveggja ára tímabil, bæði með
oflæti og þunglyndi, án þess að ná
greiningarviðmiðum oflætis eða al-
varlegs þunglyndis. Auk þess er um
að ræða tvískautaröskun II, sem ein-
kennist af mun vægari oflætis-
tímabilum (hypomania) og oft meira
um þunglyndi. Margir halda því fram
að hér sé um töluvert annað vanda-
mál að ræða, áherslur í sálfræðilegri
meðferð eru aðrar en hjá ein-
staklingum með tvískautaröskun I.
Einstaklingar með tvískautaröskun
II ná líka mun frekar að halda fé-
lagslegri virkni sem og atvinnu, og
þurfa mun sjaldnar að leggjast inn á
sjúkrahús.
Það meðferðarform sem mest er
notað við tvískautaröskun er lyfja-
meðferð og þá sérstaklega lyfið lith-
ium. Mikilvægt er þó að hafa í huga
að hlúa vel að allri fjölskyldunni, bæði
með fræðslu, stuðningi og meðferð.
Mikilvægt er einnig að leggja meiri
áherslu á sálfræðilega meðferð jafn-
hliða lyfjameðferð, ekki síður fyrir þá
sem greinast með tvískautaröskun II.
Gangi þér vel.
Tvískautaröskun
Upplifir bæði tímabil
oflætis og þunglyndis.
Lesendur
Morgunblaðs-
ins geta kom-
ið spurn-
ingum
varðandi sál-
fræði-, fé-
lagsleg og vinnutengd mál-
efni til sérfræðinga á vegum
persona.is. Senda skal
tölvupóst á persona@per-
sona.is og verður svarið jafn-
framt birt á persona.is.
Björn Harðarson
Björn Harðarson er sjálfstætt
starfandi sálfræðingur.
E
ins og öllum er kunn-
ugt eru sjálfsvíg
þjóðfélagslegt
vandamál á Íslandi
eins og annars stað-
ar í heiminum. Þessi málaflokkur
hefur ekki fengið þá umfjöllun
sem til þarf til að brjóta það til
mergjar og reyna að skilja hvers
vegna einstaklingur í blóma lífs-
ins tekur slíka ákvörðun. Þessi
mál hafa þó meira verið að koma
fram í dagsljósið enda mikið um-
hugsunarefni fyrir samfélagið.
Í ágúst árið 2000 komu félagar
í Kiwanishreyfingunni saman til
síns árlega Umdæmisþings, Ís-
land – Færeyjar, og var þingið
haldið í Reykjanesbæ. Við setn-
ingu þingsins hélt séra Ólafur
Oddur Jónsson, sóknarprestur í
Reykjanesbæ, ræðu sem var til-
einkuð umræðu um sjálfsvíg. Skömmu fyrir þingið höfðu fjórir ein-
staklingar í bænum svipt sig lífi og höfðu þessir atburðir mikil áhrif á alla
í bæjarfélaginu. Því fannst séra Ólafi tími til komin að opna þessa um-
ræðu.
Kiwanismenn og -konur urðu felmtri slegin yfir þeim staðreyndum sem
þarna voru fluttar. Að loknu þingi fór Kiwanisfólk að ræða þetta sín á milli
og úr varð að klúbbar í Ægissvæði, þ.e. Kópavogi, Hafnarfirði, Reykja-
nesbæ, Varnarstöðinni á Keflavíkurflugvelli og Vogum, alls 10 klúbbar,
ákváðu að athuga hvað þeir gætu gert til að koma að þessu máli og láta
gott af sér leiða. Í góðu samstarfi við séra Ólaf var hafinn undirbúningur
og úr varð, að tillögu séra Ólafs, að við gæfum út leiðbeiningar í bók-
armerkisformi sem auðvelt væri að dreifa víða. Texti leiðbeininganna var
unninn í samvinnu séraÓlafs og forvarnarfulltrúa Landlæknisembættisins,
Salbjargar Bjarnadóttur, ásamt sérfræðingum sem mynda teymi á vegum
Landlæknisembættisins í þessum málaflokki.
Á Lífsvísi er reynt að koma til skila þremur meginatriðum: hvernig á að
þekkja einkennin, hvernig þú getur hjálpað og hvar þú getur leitað aðstoð-
ar.Allt þetta miðar að því að við séum okkur meira meðvitandi og getum
betur tekið þátt í forvörnum gegn sjálfsvígum.
Það er von okkar Kiwanismanna og -kvenna að þetta framtak okkar
verði til góðs í því forvarnarstarfi að koma í veg fyrir að einstaklingar leið-
ist út í svo afdrifaríkar ákvarðanir að tak sitt eigið líf. Við viljum þakka
öllum þeim sem að þessu verkefni komu og gerðu þetta mögulegt.
F.h. Kiwanisklúbbanna í Ægissvæði,
Guðbjartur Kristján Greipsson verkefnisstjóri.
Frá Landlæknisembættinu.
Heilsan í brennidepli
Lífsvísir
Leiðbeiningar til að sporna
gegn sjálfsvígum
Ný pilla
fækkar
blæðingum
NÝ tegund getnaðarvarnarpillu tak-
markar tíðablæðingar við fjögur
skipti á ári í stað þrettán, eins og nú
er. Pillan er ekki komin á markað en
er nú til skoðunar hjá bandaríska
lyfjaeftirlitinu, FDA. Hingað til hefur
verið litið á tíðahringinn sem heil-
brigðan og óumflýjanlegan hluta í lífi
kvenna. Læknar hafa þó ávísað lyfjum
svo sem gegn fyrirtíðarspennu og leg-
slímuflakki sem koma í veg fyrr blæð-
ingar.
Ef nýja pillan, sem kallast Seas-
onale, fæst samþykkt mun hún að lík-
indum verða á markaði í Bandaríkj-
unum undir lok ársins, segir í grein
Newsweek á netinu. Seasonale inni-
heldur samskonar efni og hefðbundin
getnaðarvarnarpilla, en í einum pakka
verða 84 virkar pillur og sjö lyfleysur í
stað venjulega hlutfallsins 21/7.
Konur virðast hlynntar færri tíða-
blæðingum, samkvæmt hollenskri
rannsókn. Tveir þriðju hlutar kvenna
á aldrinum 15-49 ára kusu heldur
færri tíðahringi en marga og sam-
kvæmt könnun meðal kvenna sem
þjást mikið af tíðaverkjum var fylgnin
við nýju pilluna mikil.
Mat margra lækna er að fækkun
tíðablæðinga gæti verið heilsusamleg
þar sem þær geta leitt til bandvefs-
æxlis og vefslímuflakks. „Hlutverk
pillunar er að koma í veg fyrir egglos,
blæðingar verða því vegna hormóna-
breytinga en ekki raunverulegra tíða.
Hvers vegna eiga konur því að fara á
blæðingar mánaðarlega?“ spyr dr.
Leslie Miller við Háskólann í Wash-
ington. „Ávinningurinn er enginn.“
Rannsakendur áætla að nútíma-
konur hafi um þrisvar sinnum fleiri
blæðingar yfir ævina en formæður
þeirra sem hófu tíðablæðingar seinna
en nú er, áttu fleiri afkvæmi og höfðu
börn sín lengur á brjósti en nú tíðkast.
Aukaverkanir vegna nýju pillunnar
eru helstar óvæntar blæðingar milli
tíða en um 7,5% kvenna hættu töku
vegna þessa í stað 1,8% sem taka hefð-
bundnar getnaðarvarnarpillur.