Morgunblaðið - 21.05.2003, Blaðsíða 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 21. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
EF til vill er það réttlæti sem við
sýnum okkur sjálfum hvað erfiðast
í meðförum. Í það minnsta vefst sá
vandi nokkuð fyrir Sigurði A.
Magnússyni í síðasta bindi ævisögu
hans, sem hann nefnir Ljósatíma,
kannski í og með til að tengja hann
hausti ævinnar. Ævisögur eru alla-
jafnan einhvers konar réttlæting á
því lífi sem lifað hefur verið. Svo er
með þessa bók en hún er jafnframt
viðleitni til uppgjörs.
Í upphafi bókar veltir Sigurður
fyrir sér tvöfaldri verund okkar,
hvernig við upplifum okkur ekki
bara þannig að við séum til fyrir
okkur sjálf heldur einnig í eigin
skynjun fyrir aðra. Þessi tvöfalda
skynjun gerir það að verkum að
stöðug átök eru innra með okkur.
Annars vegar takast á hvatir og
langanir og hins vegar samfélags-
mynd okkar, siðferði og hvernig við
höldum að aðrir skynji okkur. Að
sögn Sigurðar er eðlilegt að láta
undan eðlishvötum: ,,Að láta undan
eðlishvötum er innbyggt í mannlegt
eðli og ekkert við því að gera.“ Mér
sýnist þessi staðhæfing og lífsskoð-
un vera grunntónninn í lífssýn Sig-
urðar þótt hann slái hann ekki
gagnrýnislaust og í ævisögu hans
virðist sú lífsskoðun raungerð aftur
og aftur, kannski lítt íhuguð því að
auðvitað má setja spurningarmerki
við þau hugtök sem Sigurður notar
í tilvitnuðu málsgreininni, eðlishvat-
ir, mannlegt eðli og hvað þá að eitt-
hvað sé innbyggt í mannlegt eðli
eða að ekkert sé við því að gera.
Má ekki út frá slíkri staðhæfingu
réttlæta hvað sem er?
Þessi lífssýn hefur leitt hann til
þess sem hann nefnir
núfælni: ,,Sjaldan hef-
ur hent mig að líðandi
stund tefði, svo ég
fengi notið hennar til
meiri fullnustu. Jafn-
vel þegar hún hefur
fært mér eitthvað sem
ég hef hlakkað til af
heilu hjarta, hefur
hugurinn á stund full-
nægjunnar ýmist ver-
ið bundinn við eitt-
hvað úr fortíðinni eða
gleðiefni sem í vænd-
um kunna að vera.“
Það þarf ekki frum-
lega hugsun til að
tengja slíka upplifun módernísku
sjálfi, rekaldi í hafsjó tímans, og
sannast sagna markast ævisaga
Sigurðar af slíkri sjálfsupplifun.
Ásamt erfiðum uppvaxtaskilyrðum
og undanlátssemi við frumhvatirnar
skýrir þessi núfælni og þetta
ístöðuleysi sundurlaust og fjöllynt
líf hans. Ef maður upplifir ekki líf
sitt sem samfellu hvernig er þá
hægt að búast við heilli brú í lífs-
stefnu. Lífshlaupið í þessari bók
verður fyrir bragðið, þótt það sé
sett fram í réttri tímaröð, í end-
ursögn Sigurðar tætingslegt ferða-
lag milli bókmenntaþinga, ráðstefna
og opinberra heimsókna á milli þess
sem reynt er að byggja upp sam-
band í núinu við konur án þess að
hafa nema ef til vill í lokin nokkra
framtíðarsýn varðandi þau sam-
bönd. Segja má að í þessu bindi
sjálfsævisögu Sigurðar sé hann oft-
ar en ekki um það bil að ljúka ást-
arsambandi við eina konu, sé í föstu
sambandi við aðra og jafnvel giftur
henni og sé að byrja samband við
hina þriðju. Þetta er saga sem end-
urtekur sig þannig að Sigurður
verður eins konar Sisyfos ástarsam-
banda, ýtir steini ástarinnar upp
hæðina en er jafnan dæmdur til að
horfa á hann rúlla niður aftur og
byrja að nýju. Í raun
og veru er sterkasta
samfellan í þessu verki
tengd skoðunum höf-
undar og störfum að
félags- og mannrétt-
indamálum sem að
minni hyggju spegla
ríka réttlætiskennd er
fær hins vegar ekki á
sama hátt að njóta sín
í einkalífinu.
Það er höfuðkostur
þessarar ævisögu að
höfundur hlífir sjálfum
sér ekki í sjálfskönnun
sinni. Að sumu leyti
minnir því ævisaga
Sigurðar á játningabókmenntir
kirkjufeðra. Niðurstöður hans um
þennan hluta ævisögu sinnar eru
þær að hann hafi látið eðlishvat-
irnar, tilfinningarnar ráða og það
kannski um of: ,,Hitt veldur ónot-
um, þegar horft er um öxl, að sam-
skiptin við hitt kynið stjórnuðust
meiren góðu hófi gegndi af látlaus-
um bruna í líkamanum, sem ein-
lægt skyggði á aðrar og heilnæmari
kenndir. Sá er þó munurinn á játn-
ingum kirkjufeðra og Sigurðar að
hann á ákaflega auðvelt með að fyr-
irgefa sjálfum sér eltingarleikinn
við brunann, telur þó, ef ég skil
hann rétt, þann lærdóm helstan af
þessu dreginn að títtnefndur bruni
hafi leitt til þess að hann hafi lung-
ann úr ævinni verið ,,undir hælnum
á kvenkyninu, leyft því að ráðskast
með mig að vild, þó útávið sýndist
því vera þveröfugt farið!“
Þessi lífsviðhorf leiða einnig til
mikillar sjálflægni. Höfundur virð-
ist vera sjálfum sér nógur í flestu
og lýsing hans á sjálfum sér að
hann sé ,,félagslyndur einfari“ á vel
við. Jafnframt verður margt í frá-
sögninni smáatriðasamt. Smátt sem
stórt er blásið upp. Þannig fjallar
höfundur ítarlega um ferðalög sín,
sum opinber, á ráðstefnur, þing,
bókmenntahátíðir og nefndarfundi
með áherslu á eigin hlut í þeim en
rekur jafnframt orðræður manna
og viðhorf. Sömuleiðis endursegir
hann og birtir hluta úr ritdómum
um verk sín og svarar þeim ritdóm-
um í stöku tilfellum. Allt hefur
þetta sannarlega bókfræðilegt gildi.
En því er ekki að neita að margt af
þessu er fremur eintóna lestur enda
endursögn á orðræðum manna á
ráðstefnum eða ritdómum óhjá-
kvæmilega yfirborðsleg.
Helstu gallar þessa verks eru þó
að mínum dómi dómharka Sigurðar
um annað fólk og á stundum ein-
sýni. Í sumum tilvikum, t.a.m. þeg-
ar hann fjallar um forsætisráðherra
og ekki síst helstu vini hans finnst
mér stóryrðin fara úr böndunum.
Verra finnst mér raunar ýmislegt
það sem sagt er um nokkrar þær
konur sem Sigurður hefur búið
með. Þar er sumt miður fallega
sagt, jafnvel þó að sannleikskorn
kunni að leynast í orðum Sigurðar.
Í bók sem þessari fá þær ekki hönd
lyft sér til varnar. Það er hins veg-
ar þannig að orð manna um annað
fólk lýsa þeim sjálfum ekkert síður
en viðfangsefninu. Í stóryrðaflaumi
er líka hætt við að vökni í púðri
orðanna.
Helstu kostir bókar Sigurðar eru
hins vegar skáldlegt innsæi hans og
innsýn inn í sjálfan sig og aðra þá
er hann hittir á vegferð sinni. Bók-
in er í mínum huga þrátt fyrir galla
sína mósaíkmynd af skáldi í sjálfs-
myndarkreppu og það nokkuð skýr
mynd þrátt fyrir að hún sé sett
saman úr ólíkum brotum. Á bak við
hana er gagnrýnin samfélagsmynd
og dálítið tætingsleg heimssýn.
Hún er einlæg tilraun þekkts nú-
tímahöfundar til sjálfsuppgjörs.
Hún er skrifuð á lipru máli og er
auðlesin enda er höfundurinn
mælskur stílisti.
Núfælni og sjálflægni
BÆKUR
Ævisaga
eftir Sigurð A. Magnússon. Mál og menn-
ing, 2003 – 295 bls.
LJÓSATÍMI
Sigurður A. Magnússon
Skafti Þ. Halldórsson
Íslandslitir með
ljósmyndum eftir
Thorsten Henn.
Sigur Rós skrifar
formála. Bókin
kemur út á fjórum
tungumálum: íslensku, ensku,
frönsku og þýsku.
Thorsten Henn er fæddur í Þýska-
landi árið 1969. Hann lærði ljós-
myndun í Þýskalandi og Austurríki.
Thorsten kom fyrst til Íslands árið
1985 og ári síðar tók hann þátt í al-
þjóðlegum leiðangri sem fór fótgang-
andi þvert yfir Ísland. Thorsten féll fyr-
ir landi og þjóð og hefur verið búsettur
hér á landi um nokkurra ára skeið og
rekur ljósmyndastofu í Reykjavík.
Í eftirmála segir Thorsten: „Í þess-
ari bók hef ég leitast við að sýna feg-
urð Íslands frá öðru sjónarhorni en
áður hefur verið gert. Í stað þess að
mynda þekkt náttúrufyrirbæri og
fræga staði hef ég lagt megináherslu
á að finna þá liti sem í mínum huga
endurspegla Ísland og um leið að
sýna landið í nýju ljósi.“
Útgefandi er JPV-útgáfa. Bókin er
128 bls., prenutð í Odda. Þór Ingólfs-
son hannaði bókina. GPS-stað-
arákvarðanir fylgja hverri mynd.
Ljósmyndir
Þrjár sólir nefnist
fjórða ljóðabók
Sigurðar Ingólfs-
sonar. Lóðin eru
velflest ort í Frakk-
landi, þar sem
Sigurður var við
nám í frönskum
nútímabók-
menntum og lauk
þar doktorsprófi um jól 2000. Bókinni
er skipt í þrjá kafla, Haust, Martröð og
Vor og rekur á vissan hátt þessar
helstu árstíðir á Íslandi. Hlutir og
myndir speglast á milli kafla, þannig
að um eina heild verður að ræða.
Höfundur gefur sjálfur út, en Menn-
ingarráð Austurlands styrkti útgáfuna.
Bókin er 67 bls., prentuð í Ásprent á
Akureyri Sylvía Kristjánsdóttir hann-
aði kápu, ljósmynd á kápu tók Christ-
opher Taylor. Verð: 2.000 kr.
Ljóð
HALLDÓR Bragason og Guð-
mundur Pétursson standa fyrir
blúsnámskeiði fyrir hljóðfæra-
leikara helgina 24. og 25. maí
kl. 10-17 báða dagana í Tónlist-
arskóla Hafnarfjarðar.
Upplýsingar og skráning á
bluesice@hotmail.com og í
síma 697-5410.
Blúsnámskeið
JPV-útgáfa hefur sent frá sér fjórar
kiljubækur: Ég lifi – örlagasaga Mart-
ins Gray. Max Gallo skráði en bókin
kom fyrst út árið 1973 og varð met-
sölubók um allan heim. Kristín R.
Thorlacius og Rögnvaldur Finn-
bogason þýddu.
Útgefandi er JPV-útgáfa. Bókin er
405 bls., prentuð í Odda hf. Verð:
1.590 kr.
Vonin deyr aldrei eftir Jacqueline
Pascarl. Bókin kom út sl. haust.
Ástralska konan Jacqulin segir
sögu sína af hjónabandi við Bahrin
malasískan prins sem reyndist hinn
versti ofbeldisseggur og rændi hana
börnunum þegar hún var flúin aftur til
Ástralíu.
Bókin er 302 bls., prentuð í Odda.
Verð: 1.590 kr.
Artemis Fowl – Samsærið eftir
Eoin Colfer kom út sl. haust og þýddi
Guðni Kolbeinsson bókina.
Artemis á við vandamál að stríða.
Mannræningjar halda föður hans í
gíslingu og ekkert nema kraftaverk
virðist geta bjargað honum. Kannski
dugir snilligáfa Artemis ekki til að
þessu sinni; kannski þarf hann á
hjálp að halda.
Bókin er 288 bls. Prentuð í Odda.
Verð 1.590 kr.
Fyrstur til að deyja er spennusaga
eftir metsöluhöfundinn James Patter-
son. Harald G. Haralds þýddi.
Bókin er 251 bls., prentuð í Odda.
Verð: 1.590 kr.
Kiljur
FAGURFRÆÐI. Hm …var hún
ekki dauð? Bíddu, skáldsagan, mál-
verkið, Guð, sagan, jú fagurfræðin
hlýtur að hafa farið líka, hún var
orðin svo gömul …og samt verður
haldið í Snorrastofu, Reykholti,
málþing um fagurfræði – Fagur-
fræðilegar tilgátur um manninn er
yfirskriftin – helgina 29.–31. maí
nk. Birna Bjarnadóttir hefur haft
annan fótinn í Reykholti um nokk-
urt skeið og skipuleggur málþingið,
í félagi við Berg Þorgeirsson, for-
stöðumann Snorrastofu.
Förum aftur heim
Birna, hvað er þetta?
„Við ætlum að velta fyrir okkur
fagurfræði lista og taka púlsinn á
henni í opinni umræðu. Fagurfræði
lista sem andóf gegn ríkjandi fag-
urfræði. Þetta er basic ráðstefna,
fagurfræði er basic, nú erum við
með 20. öldina í bakspeglinum, öld
þar sem var sótt að fagurfræði lista
úr nokkrum áttum. Nú förum við
aftur heim – þess vegna heitir mál-
þingið fagurfræðilegar tilgátur um
manninn.“
Förum heim? Á maðurinn þá ein-
hvers staðar heima?
„Haha! Nei. Sko, það hefur verið
tilhneiging í átt frá manninum,
sóknin til hans hefur verið klifjuð
svo mikilli teoríu vísinda. Við þurf-
um á meðvitaðri fagurfræði að
halda.“
Eitthvert fegursta hús landsins
Hvers vegna er ráðstefnan haldin
á Snorrastofu? „Ja, hugmyndin
spratt upp þar. Gamli Héraðsskól-
inn í Reykholti er eitthvert fegursta
hús landsins, og ráðstefnan er hald-
in í hátíðarsal hans. Hugmyndin
með Snorra er ekki að gera eins og
Íslendingar gera of oft, að sökkva
honum í hefðina, hann er bara eðli-
legur hluti af þessum arfi. Þátttak-
andi. Það væri eiginlega ekki hægt
að halda þessa dagskrá annars
staðar.“
Þegar litið er yfir dagskrá ráð-
stefnunnar sem fer fram á þessum
sögulega stað læðast að manni
trúarlegar skírskotanir – heimspek-
ingurinn Simon Critchley tilgreinir
„líf, dauða og synd“ í lýsingu á sínu
erindi og eitt af meginstefum ráð-
stefnunnar verður samkvæmt til-
kynningu „Fórnin: Samband sköp-
unar og dauða í vestrænni
fagurfræði.“ Verður þetta trúarleg
ráðstefna?
„Trú er ekki meðvitað þema hjá
okkur en breytir því ekki að mörk
fagurfræði og trúar eru einhver
flóknustu mörk sem um getur.
Hvar liggja þau? Fagurfræði er
ekki trú en við komumst ekki hjá
spurningum um trú þegar fagur-
fræði lista er annars vegar, óháð af-
stöðu til guðstrúar. Áhrif fegurð-
arinnar hið innra eru ekki ólík
áhrifum trúarinnar.“
Allir nema Derrida
Þegar er nefndur Simon Critchl-
ey, aðrir gestir á hátíðinni eru
svissneski listamaðurinn Thomas
Hirschhorn sem sló í gegn á Docu-
menta11 í fyrra, Guðbergur Bergs-
son …alls koma fram um 40 gestir.
„Við vildum fá breiða mynd,“
segir Birna. „Eftir að ákveða að
halda þingið fór af stað markviss
pæling um hverja við vildum fá.
Myndlistarmenn skrifuðu nöfn
þeirra sem þeir vildu helst fá og við
skrifuðum nöfn heimspekinga og
fagurfræðinga. Eftir að grisja úr
því sendum við út boðsbréf. Allir
sögðu já, allir nema Derrida, hann
svaraði aldrei.“
Þingið sem er styrkt af Menning-
arborgarsjóði og menntamálaráðu-
neytinu er hálfopið, segir Birna, 40
sæti eru laus í 100 manna salnum,
og hugsað sem möguleg málstofa
fyrir nemendur við HÍ og LHÍ.
Þátttökugjald er 4.000 krónur, kaffi
innifalið. Og við ábyrgjumst að mat-
urinn á hótelinu er mjög góður, fyr-
ir þá sem vilja.“ Dagskrá helgarinn-
ar má finna á vefnum
www.aesthetics.is.
Morgunblaðið/Golli
Reykholtskirkja
„Fagurfræðilegar tilgátur um manninn“
heitir alþjóðlegt málþing um fagurfræði
sem verður haldið í Reykholti í lok maímán-
aðar. Haukur Már Helgason hitti Birnu
Bjarnadóttur og Berg Þorgeirsson sem
hafa veg og vanda þar af.
„Nú förum við
aftur heim“