Morgunblaðið - 05.07.2003, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 5. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
F
JÖLMIÐLAUMRÆÐUR undanfarna daga
um stöðuna í viðræðum íslenskra stjórn-
valda við Bandaríkjamenn um hugsanlegar
breytingar á umsvifum varnarliðsins á
Keflavíkurflugvelli hafa einkennst af
nokkrum meginþáttum. Það sem mestu máli skiptir í
þessu sambandi er auðvitað innihald viðræðnanna, þ.e.
hver eru samningsmarkmið Íslendinga annars vegar og
Bandaríkjamanna hins vegar og hver er líkleg niður-
staða málsins. Hins vegar hefur athyglin einnig beinst
að nokkru leyti að formhlið mála, einkum varðandi það
hvernig málið bar að og hvernig málsmeðferð íslenskra
stjórnvalda hefur verið háttað.
Skýr markmið íslenskra stjórnvalda
Efnisleg afstaða íslenskra stjórnvalda í þessu máli er
skýr og er hún í samræmi við sjónarmið Íslendinga um
langt skeið. Núverandi ríkisstjórn og þeir flokkar sem
að henni standa hafa þá bjargföstu skoðun, að til þess
að tryggja varnarhagsmuni íslensku þjóðarinnar sé
nauðsynlegt að hafa hér ákveðinn lágmarksvarnar-
viðbúnað og hann sé best tryggður með varnarsamn-
ingnum við Bandaríkin og svipuðum umsvifum varnar-
liðsins og nú eru fyrir hendi. Um þessa afstöðu hefur
verið allvíðtæk sátt í íslenskum stjórnmálum. Enginn
hefur þurft að velkjast í vafa um afstöðu Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks, Samfylkingin hefur stutt
þessa stefnu, að minnsta kosti í orði kveðnu, og Vinstri-
hreyfingin grænt framboð, eini stjórnmálaflokkurinn
sem hefur boðað einhverjar grundvallarbreytingar á af-
stöðu Íslendinga, hefur fengið fremur takmarkað fylgi í
kosningum.
Eftir að upplýsingar komu fram um áhuga Banda-
ríkjastjórnar á að draga verulega úr umsvifum
liðsins hefur áhugi stjórnarandstöðunnar því
beinst að þessum kjarna málsins. Þeim mun m
ur verið rætt um formhliðina. Öllum er að vís
afstaða Vinstri grænna að þeir vilja varnarlið
Enginn átti von á öðru úr þeirri átt. Erfiðara
vegar að átta sig á efnislegri afstöðu Samfylk
innar. Sumir talsmenn hennar hafa í meginat
stuðningi við núverandi afstöðu stjórnvalda, e
ingar annarra hafa verið mun óskýrari. Til dæ
ýmsir Samfylkingarmenn, t.d. fyrrverandi for
herraefni hennar, talað eins og nú væri sérstö
að Íslendingar endurskilgreindu varnarhagsm
ljósi breyttrar stöðu í alþjóðamálum. Hvernig
túlka ummæli af þessu tagi? Fela þau í sér ste
ingu frá þeirri yfirlýstu stefnu Samfylkingari
viðhalda beri varnarsamstarfinu? Felst í þess
traust á þá stefnu, sem núverandi ríkisstjórn
viðræðum sínum við Bandaríkjamenn? Hafa þ
svona tala mótað sér einhverja skoðun á því h
orðið niðurstaða svona endurmats eða endurs
ingar á varnarhagsmunum Íslendinga?
Trúnaður í viðkvæmum viðræðu
Gagnrýni stjórnarandstöðunnar á formhlið
ur einkum beinst að því, að ráðherrar hafi ann
ekki upplýst utanríkismálanefnd Alþingis næ
fljótt um einstaka þætti viðræðnanna og hins
viðkomandi upplýsingar hafi ekki verið gerða
ar fyrir kosningarnar í vor. Staðreyndin er au
að oft er nauðsynlegt í viðkvæmum milliríkjav
að sérstakur trúnaður ríki, að minnsta kosti í
tíma. Þetta á ekki síst við í málum sem lúta að
Viðkvæm staða í var
Eftir Birgi Ármannsson
Ó
HÆTT er að segja, að lífleg
þjóðfélagsumræða hafi skapast
út frá grein um bólgnandi lyfja-
verð sem birtist hér á þessum
vettvangi fyrir viku. Gríðarleg-
ur fjöldi tölvuskeyta og símtala frá starfs-
fólki í heilbrigðiskerfinu og lyfjageiranum í
kjölfar greinarinnar bendir til þess að um-
ræðan sé þörf og tímabær og jákvæð hvatn-
ing frá almenningi er vísbending um að Ís-
lendingum standi ekki á sama um þróunina
síðustu ár. Tími sé kominn til að spyrna
rækilega við fótum.
Árið 1993 var heildarverðmæti seldra
lyfja hér á landi, skv. tölum heilbrigðis- og
tryggingaráðuneytisins, 5.186 milljónir
króna, en nam 13.674 milljónum króna árið
2002. Þetta er aukning upp á 164%. Upplýs-
ingarnar miðast við lyfsölu á apóteksverði
og með virðisaukaskatti, á verðlagi hvers
árs. Þegar litið er til útgjalda sjúkratrygg-
inga sérstaklega, kemur í ljós að lyf vega þar
þyngst. Greiðslur vegna þeirra námu alls 5,4
milljörðum króna í fyrra, eða 32% af heildar-
útgjöldum. Hækkuðu þær um sex hundruð
milljónir milli áranna 2001–2002 og höfðu þá
nálega þrefaldast á aðeins tíu ára tímabili!
Það er ekki að undra, að stjórnendur
Landspítala – háskólasjúkrahúss (LSH)
hafi áhyggjur af þróun mála. Nýting fjár-
heimilda snýst nefnilega um forgangsröðun
og þess vegna er ljóst, að bólgni einn út-
gjaldaliður jafntaktvisst út og lyfjakostnað-
ur hefur gert á undanförnum árum, kemur
að því að draga þarf saman seglin á öðrum
vígstöðvum innan spítalans. Peningar vaxa
ekki á trjánum og sífellt meiri kröfur eru
gerðar til þjónustu og alls aðbúnaðar á heil-
brigðisstofnunum, launakostnaður hefur
aukist og skýr vilji stendur til þess að
minnka biðlista – auka þjónustu við sjúk-
linga.
Af þessum sökum er varla að undra þótt
stjórn LSH vilji kanna möguleika á eigin
innflutningi lyfja og óska eftir „rækilegri
endurskoðun“ á verðmyndun þeirra. Vissu-
lega er ekki æskilegt að ríkið standi sjálft í
slíkri starfsemi, en leita verður allra leiða til
að ná niður kostnaði. Á stjórnarfundi spít-
alans hafa verið kynntar upplýsingar um
verð á lyfjum hér á landi og annars staðar á
Norðurlöndunum sem leiðir sláandi saman-
burð í ljós og ljóst að lyfjaverð er að jafnaði
mun hærra hér á landi. Í nýlegri greinar-
gerð Lyfjadeildar LSH er enda gagnrýnt,
að við ákvörðun lyfjaverðs sem lyfjaumboðs-
menn sækja um til lyfjaverðsnefndar, taki
nefndin mið af verði viðkomandi lyfs í ná-
grannalöndunum og heimili síðan allt að 15%
hærra verð en meðaltal þeirra landa sem
skoðuð eru. Það sé óháð verði lyfsins og sé
um að ræða dýrari lyf sé um umtalsverðar
upphæðir að ræða. Spurt er hvort þessi sjálf-
virki verðmunur sé eðlilegur og á hvaða rök-
um hann sé byggður.
Stjórn LSH hefur einnig kveðið sterkt á
um þá fákeppni sem hún telur ríkja í sölu og
dreifingu á lyfjum til spítalans. Dreifingar-
aðilar séu aðeins þrír og hver þeirra dreifi
aðeins fyrir ákveðna umboðsaðila, en ekki
öllum lyfjum eins og lyfjaheildsalar víðast
hvar erlendis. Þetta leiði til minni samkeppni
en ella og af þeim sökum verði að „leita allra
löglegra leiða til að halda lyfjakostnaði í
skefjum“ eins og það er orðað og skal sér-
staklega þakkað fyrir að stjórn LSH skuli á
þessum tímapunkti ekki leggja sérstaklega
til að farið sé út fyrir ramma laganna í þeim
tilgangi að ná niður lyfjakostnaði!
Ekki virðast þó allir hafa jafnmiklar
áhyggjur af þróun mála. Samtök verslunar-
innar, sem hafa lyfjafyrirtækin innan sinna
vébanda, eru þau einu sem beinlínis hafa
fundið að umræðu um þessi mál og af ein-
hverjum ástæðum tók dósent í stefnumörk-
un og stjórnun lyfjamála við lyfjafræðideild
Háskóla Íslands að sér að nálgast málið að-
eins út fr
svargrein
sem er bo
lyfjamálu
stóraukin
kvæð þró
entinn gr
einkunn a
leið „afar
gildir sá v
aðra þá s
þess að l
sjúklingu
meiri mæ
óvart að
slíkri um
allra hels
óendanleg
maður í H
þeim efnu
Sérstak
áhyggjur
virðulega
tölur. Vir
greiðsluþ
ekki komi
þar eð su
með og a
kvæmni.
Mun lyfjakostna
halda áfram að m
Eftir Björn Inga Hrafnsson




#
%
'
)
*
-.
-/
-0
--
-1
2
3
4
5
6
.
/
0
-
1
 






72/ 72. 726 725 724 723 722 711 71- 710
SKILJANLEG REIÐI
Ákvörðun um að fresta gerðjarðganga milli Siglufjarðarog Ólafsfjarðar hefur vakið
upp mikla reiði á Norðurlandi enda
höfðu vonir verið við það bundnar að
þessar framkvæmdir væru á næsta
leiti. Þessi reiði ætti vart að koma á
óvart. Líkt og Guðmundur Guðlaugs-
son, bæjarstjóri á Siglufirði, bendir
á í samtali við Morgunblaðið á
fimmtudag benti ekkert til annars
en að göngin væru á dagskrá. „Þetta
eru vondar fréttir og fyrstu við-
brögðin eru auðvitað mikil von-
brigði. Sérstaklega í ljósi þess í
hversu hróplegu ósamræmi þetta er
við yfirlýsingar stjórnmálamanna,
bæði nú að undanförnu og fyrir nýaf-
staðnar kosningar,“ sagði Guðmund-
ur.
Sturla Böðvarsson samgönguráð-
herra hefur skýrt ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar með því að frestunin
sé til að tryggja stöðugleika í at-
vinnulífi landsmanna. Mat ríkis-
stjórnarinnar sé að framkvæmdir á
Íslandi verði það miklar árin 2004 og
2005 að hætta sé á að spennan verði
of mikil. Þá hafi komið skýr skilaboð
frá samfélaginu um að við þessar að-
stæður sé brýnt að ríkisvaldið dragi
úr framkvæmdum. Með þessari
ákvörðun tryggi ríkisstjórnin stöð-
ugleikann og sýni með trúverðugum
hætti að hún ætli sér umfram allt að
tryggja jafnvægi í efnahagsmálum.
Að sjálfsögðu er mikilvægt að
tryggt verði á næstu árum að ríkið
ýti ekki undir þenslu í hagkerfinu.
Slíkt gæti haft hrikalegar afleiðing-
ar í för með sér og kynt undir verð-
bólgubálinu á nýjan leik.
Hins vegar er ekki jafnljóst hvað
hefur breyst í þessum efnum frá því
fyrir kosningar. Ákvörðun um þær
miklu framkvæmdir sem samgöngu-
ráðherra vísar til hafði verið tekin
löngu fyrir kosningar. Hvað hefur
breyst á þeim tíma, sem liðinn er frá
kosningum?
Því hljóta að vakna upp spurn-
ingar um það hvers vegna ekki hafi
verið tekin ákvörðun um að fresta
framkvæmdum fyrr en nú fyrst þær
eru taldar ógna hinum efnahagslega
stöðugleika. Umræður um framtíð
þessa landshluta fyrir kosningar
áttu sér stað á þeim forsendum að
framkvæmdir við Héðinsfjarðargöng
væru að hefjast. Enda benti ekkert
til annars. Framkvæmdirnar voru
boðnar út í maí og fjögur tilboð bár-
ust.
Í tilkynningu frá samgönguráðu-
neytinu segir að vonir hafi verið
bundnar við að „samlegðaráhrif
vegna þessara miklu framkvæmda
yrðu til þess að hagstæðari tilboð
bærust í verkið en raun bar vitni“.
Lægsta tilboð í verkið var 3% yfir
áætlun Vegagerðarinnar. Er trú-
verðugt að halda því fram að þau
prósentustig ráði úrslitum um það
að framkvæmdirnar hafi það mikil
þensluáhrif að ekki sé hægt að ráð-
ast í þær.
Það er hægt að deila um hvort
Héðinsfjarðargöng séu brýnasta
verkefnið í samgöngumálum Íslend-
inga. Það má færa sterk rök fyrir því
að brýnt sé að ríkið haldi aftur af sér
í framkvæmdum á næstu árum. Það
er hins vegar vart hægt að rökstyðja
að þær forsendur sem nú eru sagðar
ástæður frestunarinnar hafi ekki
blasað við fyrir mörgum mánuðum.
Reiði Norðlendinga er skiljanleg í
þessu ljósi.
ALÞJÓÐASAMSTARF
UM AUÐLINDIR HAFSINS
Alþjóðahafrannsóknarráðið lagðitil að heildarafli kolmunnaveiða
á þessu ári yrði 925 þúsund tonn. Nú
bendir hins vegar margt til að heild-
araflinn gæti orðið um tvær milljónir
tonna. Ástæðan fyrir þessu er sú, að
þær þjóðir, sem hagsmuna eiga að
gæta hafa ekki náð samkomulagi um
veiðarnar.
Við Íslendingar ákváðum fyrst 318
þúsund tonna kvóta okkur til handa.
Norðmenn settu í upphafi ákveðinn
kvóta en gáfu veiðarnar síðan frjáls-
ar. Þegar afli þeirra var kominn í 600
þúsund tonn ákváðu þeir að stöðva
veiðarnar um sinn. Evrópusamband-
ið ákvað einhliða að auka kvóta sinn í
595 þúsund tonn. Færeyingar hafa
gefið sínum skipum frelsi til veiða og
stefna að því að veita Rússum heim-
ild til að veiða 100 þúsund tonn innan
sinnar lögsögu.
Vegna þessara aðgerða nágranna-
þjóða okkar hefur Árni M. Mathiesen
sjávarútvegsráðherra ákveðið að
auka kvóta íslenzkra skipa í 547 þús-
und tonn.
Ákvörðun sjávarútvegsráðherra er
skiljanleg. Fram hjá því verður hins
vegar ekki horft að það ríkir ófremd-
arástand í kolmunnaveiðum á Norð-
ur-Atlantshafi. Þær þjóðir, sem
hagsmuna eiga að gæta, eru vísvit-
andi að fara langt fram úr ráðgjöf
sérfræðinga vegna þess, að ekkert
samkomulag hefur náðst þeirra í
milli.
Við Íslendingar höfum hlotið al-
þjóða viðurkenningu fyrir aðgerðir
okkar til að vernda fiskistofnana við
strendur Íslands. Í krafti þess eigum
við að taka sterka pólitíska forystu
um að leiða þær þjóðir, sem hags-
muna eiga að gæta saman til þess að
ná samkomulagi um veiðarnar, sem
tryggi að kolmunninn verði ekki upp-
urinn á nokkrum árum.
Bréf Árna M. Mathiesen til Fischl-
ers, yfirmanns sjávarútvegsmála í
ESB, er skref í rétta átt. En meira
þarf til.
Kolmunnaveiðarnar eins og þær
eru stundaðar nú eru lýsandi dæmi
um hvernig ekki á að umgangast
fiskistofna. Við Íslendingar eigum að
taka forystu um að leiða þessar deil-
ur til lykta þannig að um sanngjarna
skiptingu verði að ræða. Annað fyrir-
komulag þessara veiða er algerlega
óviðunandi.