Morgunblaðið - 05.07.2003, Blaðsíða 27

Nærbuxur hennar sem voru glæ-
nýjar og úr sterku næloni fundust
rifnar í vasa Ásgeirs Inga þegar
hann var handtekinn. Dóttir mín
var nærbuxnalaus og hafði 4x1 sm
áverka á skapabörmum. Hver
skyldi ástæðan vera fyrir því að Ás-
geir Ingi var ekki ákærður fyrir
nauðgun?
Ákæruvaldið virðist ekki bara
geta tekið geðþóttaákvarðanir
hvaða glæpi er ákært fyrir heldur
einnig geta virt lög að vettugi. Sam-
kvæmt 71. gr. laga nr. 19/1991 um
meðferð opinberra mála ber að
rannsaka atriði er varða brotamann
sjálfan. Það virðist lítið hafa verið
gert. Í byrjun febrúar 2001 var Ás-
geir Ingi dæmdur af Héraðsdómi
Reykjaness í fjórtán ára fangelsi.
Rúmum mánuði síðar fékk ég bréf
frá ungri stúlku sem sumarið 1998
hafði orðið fyrir líkamsárás og
líflátstilraun og -hótun af hendi
ofangreinds. Réttargæslumaður
minn fékk öll gögn er vörðuðu það
mál og afrit af bréfinu og sendi til
Ríkissaksóknara ásamt kröfu þess
efnis að það yrði lagt fyrir í Hæsta-
rétti og benti á ofangreind lög og að
unga stúlkan væri tilbúin til að gefa
skýrslu fyrir dómi. Öllu þessu var
vísað frá. Hverju skyldi það sæta?
21. júní árið 2001 var Ásgeir Ingi
Ásgeirsson dæmdur í sextán ára
fangelsi af Hæstarétti fyrir mann-
dráp. Ákæruvaldið leiddi rök að því
að dóttir mín og banamaður hennar
hefðu verið inni í blokkinni að Engi-
hjalla 9 í hámark tíu mínútur, sem
er rétt. Í september sama ár fór ég
ásamt nokkrum aðstandendum
fórnarlamba morðingja ársins 2000
á fund í dómsmálaráðuneytinu.
Háttsettur starfsmaður þar spurði
mig, er ég ámálgaði kröfu mína um
að banamaður dóttur minnar Ás-
laugar Perlu yrði ákærður fyrir að
nauðga henni, hvort mér fyndist
ekki nóg að hann væri dæmdur
morðingi! Er það einhver annar en
banamaður dóttur minnar sem á
hagsmuna að gæta varðandi það?
Höfundur er teiknari, FÍT, og móðir
stúlkunnar sem dó.
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JÚLÍ 2003 27
KRAKKAPLÁSTUR
Sandey
Sundaborg 9, 104 Reykjavík,
sími 533 3931, fax 588 9833
sandey@simnet.is
Í MORGUNBLAÐINU birtist sl.
helgi viðtal við forseta Sambands-
lýðveldisins Þýzkaland, herra Jó-
hannes Rau. Í þessu
viðtali er m.a. spurt
um hvernig Þjóð-
verjar myndu taka á
móti Íslendingum, ef
þeir gerðust aðilar
að Evrópusamband-
inu. Forsetinn svar-
aði að vonum kurteislega og sagði,
að vissulega myndu Þjóðverjar taka
vel á móti Íslendingum, enda væri
Þjóðverjum alls ekki illa við Íslend-
inga.
Satt að segja átti ég ekki von á
því, að forsetinn gæti svarað þessari
spurningu öðruvísi. Átti fyrirspyrj-
andi e.t.v. von á því, að forsetinn
setti í brýrnar og segði: Við munum
að sjálfsögðu taka illa á móti Íslend-
ingum!? Spurningin var meining-
arlaus og svarað eins og um var
spurt.
Það hefði hins vegar verið merki-
legt að fá að heyra svar forsetans
við spurningu um það, hvort hann
teldi, að Íslendingar ættu að hafa
svipuð áhrif í Evrópubandalaginu,
gengju þeir í það, og í Atlantshafs-
bandalaginu, en í því síðarnefnda
hefur hvert ríki eitt atkvæði. Það
hefði líka verið merkilegt að heyra
svar forsetans við því, hvort Þjóð-
verjar myndu sætta sig við, að Ís-
lendingar beittu sér á alþjóðavett-
vangi gegn því að Þjóðverjar skytu
hirti og dádýr í skógum sínum, en
það er sambærilegt við herferð
Þjóðverja gegn því, að Íslendingar
veiði hvali á íslenzkum hafsvæðum.
Hjartarkjöt og dádýrakjöt er al-
menn neyzluvara í Þýzkalandi og
fæst á veitingahúsum. Hvalkjöt var
almenn neyzluvara á Íslandi og
fékkst á veitingahúsum. Færri hirtir
og dádýr flakka um skógana í
Þýzkalandi en hvalir synda í íslenzk-
um sjó. Bambi átti heima í Þýzka-
landi, en Keikó var veiddur á Ís-
landsmiðum.
Þá hefði einnig verið gaman að
heyra sjónarmið forsetans um fram-
tíð Evrópusambandsins. Nú er unn-
ið að því að setja sambandinu eins
konar stjórnarskrá, og eftirtektar-
vert, að fyrrv. forseti Frakklands,
Valéry Giscard d’ Estaing, var feng-
inn til að stjórna verkinu, en Frakk-
landsforseti er eins konar lýðkjörinn
Napóelon Bónaparte. Margt bendir
til þess, að Frakkinn sæki sjónarmið
sín og röksemdir í stjórnskipun
franska keisaradæmisins.
Evrópusambandið er í raun beinn
arftaki þriggja keisaravelda í Evr-
ópu, þ.e. hins franska og þýzka og
svo gamla Habsborgaraveldisins, en
óumdeilt er, að sambandið á hug-
myndafræðilegar rætur sínar í
Rómarveldi. Sambandið hófst með
Stál- og kolabandalaginu upp úr
1950, og rétt er að hafa til hlið-
sjónar, að sameining Þýzkalands
hófst með þýska tollabandalaginu
1834. (Frá þeim dögum er hinn
gamli róttæki söngur: Deutschland,
Deutschland über alles eftir Hen-
rich Hoffman von Hallersleben, sem
orti kvæðið 1841. Kvæðið, sem var
uppáhaldslag vinstri manna í Þýzka-
landi á 19du öld, var ekki gert að
þjóðsöng fyrr en 1922 af sósíal-
demókratanum Ebert, sem þá var
forseti Þýzkalands. Þetta kvæði var
aldrei haft í hávegum af Bismarck
eða Þýzkalandskeisurum.)
Forustumenn smáríkja í Evrópu
kvarta nú undan því, að skv. stjórn-
lagatillögunum verði áhrif þeirra
hverfandi, en sambandinu verði
stjórnað af hinum stóru. Hinir svara
því til, að ekki sé hægt að ætlast til
þess, að turtildúfur stjórni flugi
turnfálka.
Íslendingar lifðu það af að vera í
lauslegum tengslum við keisara-
dæmi miðalda. Að því leyti, sem
Danakonungur var hertogi í Slésvík
og Holstein og þar með einn þeirra
þjóðhöfðingja, sem mynduðu keis-
aradæmi Habsborgara, (Hið heilaga
rómverska keisaradæmi þýzkrar
þjóðar), og vorum við hluti þess, en
megintengslin voru þó fyrst og
fremst við Dani og svo við Hansa-
borgirnar. Hins vegar áttum við illt
við Englendinga. En rétt eins og við
þurftum ekki að vera hluti af hinu
gamla keisaradæmi Evrópu til þess
að njóta verzlunar við það, er okkur
ónauðsynlegt að gerast hluti hins
nýja til þess að ástunda þau við-
skipti, sem átt sér hafa stað um ald-
ir.
Björn Bjarnason hefur réttilega
bent á, að þær viðræður, sem nú
fara fram milli Íslendinga og Banda-
ríkjamanna um varnir Íslands, eiga
að snúast um pólitísk atriði en ekki
tæknileg atriði. Með sama hætti á að
líta á samninga Íslendinga og Evr-
ópusambandsins. Það er barnalegt
að ætlast til þess, að Íslendingar,
sem eru Atlantshafsþjóð, eigi að
taka þátt í starfi Evrópusambands-
ins með þeim réttindum og skyldum,
sem felast í Evrópusáttmálanum.
Við eigum hvergi landamæri að
Evrópu, en Evrópusambandið er
fyrst og fremst bandalag um að
tryggja frið og verzlun þeirra ríkja í
Evrópu, sem eiga sameiginleg
landamæri, eða eru í skotfæri hvert
við annað.
Þar með er ekki sagt, að við get-
um ekki samið við Evrópusam-
bandið um gagnkvæm viðskipti og
félag í ýmsum málum. Við verðum
hins vegar að muna, að frá því að
Evrópuþjóðir fóru að sækja til fiskj-
ar á Íslandsmiðum, hafa Íslendingar
barizt hart fyrir eignarráðum sínum
á hafsvæðunum við Ísland. Nú höf-
um við umráð þessara hafsvæða.
Þjóðir Evrópusambandsins vilja ná
umráðum á þessum hafsvæðum.
Það hefði verið gaman, ef blaða-
maður Morgunblaðsins hefði spurt
forseta Þýzkalands (í stað þess að
spyrja, hvort Þjóðverjar væru á
móti því, að að við gengjum í Evr-
ópusambandið), hvort Þjóðverjar
gerðu einhverjar athugasemdir við
samninginn um efnahagsvæði Evr-
ópu, eða hvort þeir styddu tilraunir
embættismannanna í Brüssel til að
eyðileggja þann samning og þannig
reyna að þvinga Íslendinga til að
sækja um aðild að Evrópusamband-
inu.
Hvort Þjóðverjar væru ekki sem
fyrr tilbúnir til að styðja Íslendinga
til að fá að vera í friði í landi sínu og
leyfa okkur að njóta beztu kjara við-
skipta við Evrópusambandið.
Og hvort Þjóðverjar vildu ekki
hjálpa okkur til að fá Efnahags-
bandalagið til að hætta að beita við-
skiptavaldi sínu til að opna íslenzk
fiskimið fyrir útlendingum, þvinga
okkur til að leyfa innflutning á eldis-
fiski eftir þeirra reglum en ekki
okkar, og banna okkur að veiða
hvali.
Hví skyldi Þjóðverjum vera illa við Íslendinga?
Eftir Harald Blöndal
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Athugasemd til ritstjórnar Morgunblaðsins
Níðingsverk
Skýlausar umgengisreglur eru
tilvistargrundvöllur allra sam-
félaga. Að öðrum kosti hrynja þau.
Því flóknari sem
samfélögin eru og
því meir sem þau
byggjast á skyn-
semi fremur en eðl-
ishvöt, verða um-
gengisreglurnar í
stöðugt ríkari mæli
að þekkingu sem
miðlað er frá einni kynslóð til ann-
arrar. Við mennirnir, sem höfum
bragðað á skilningstré góðs og ills,
nefnum slíkar reglur lög og/eða
siðfræði. Slíkar reglur halda öllum
mannlegum samfélögum saman. Ef
þær eru brotnar er tilvist sam-
félagsins í hættu. Því fordæmum
við lögbrot og siðleysi og oftast
ákveðum við tiltekna refsingu
gegn brotum á skikkanlegum sam-
félagsháttum.
Það er gamall siður allt frá
heiðni að nefna alvarleg brot níð-
ingsverk. Níðingar voru gerðir út-
lægir úr mannlegu samfélagi og
nutu ekki verndar þess né friðar.
Með hegðun sinni höfðu níðingar
sagt sig úr samfélagi manna. Síðar
meir með eflingu ríkisvalds og
kirkju var farið að skilja milli sið-
ferðisbrota og annarra glæpa.
Kirkjan hafði dómsvald í siðferðis-
brotum en ríkisvaldið í öðrum
brotum. Með siðaskiptunum 1550
fékk ríkið dómsvald í öllum mál-
um. Samtímis var tekið harðar á
ýmsum siðferðisbrotum en áður
var gert og sumt var skilgreint
sem siðferðisglæpur sem ekki telst
vera slíkt í dag.
Það er því ákveðið afstæði í tím-
anum um hvað séu siðferðisleg
níðingsverk. En með upplýsing-
unni á 18. öld varð meginstefnan
sú að einstaklingar réðu sjálfir
hegðun sinni svo framarlega sem
hún bitnaði ekki á öðru fólki, fól
ekki í sér misnotkun á öðrum. Sið-
ferðislegar misgerðir gegn öðrum
hafa áfram talist vera níðingsverk;
það sjónarmið ríkir í siðmennt-
uðum samfélögum í dag og er það
vel. Þessi viðhorf eru ekki afstæð
á nokkurn hátt, þau eru skýlaus
og tímalaus. Sá sem misþyrmir
öðru fólki er níðingur. Svo einfalt
er það.
Að hegða sér rétt og brjóta ekki
lög og siðferði á sér þannig ekki
uppruna í neinum trúarbrögðum.
Níðingar eru ógn við tilvist mann-
legs samfélags og í þeirri stað-
reynd felst skýlaus fordæming á
hátterni þeirra. Hins vegar hafa
öll trúarbrögð tekið þessar siða-
reglur inn í boðskap sinn til að
veita þeim aukið vægi og er það
vel. Það væri hins vegar að snúa
staðreyndum á haus að telja að
siðareglur eigi upphaf sitt í trúar-
brögðum þótt vissulega geti þau
aðstoðað suma einstaklinga við að
hlýða þeim. En því miður eru
einnig til dæmi um misnotkun á
trúarbrögðum sem hafa auðveldað
brot á siðareglum.
Einhver alvarlegustu dæmin um
siðferðisníð er kynferðisleg mis-
notkun. Þeir sem hafa sterkari
stöðu vegna líkamsburða eða sam-
félagsstöðu til að misnota aðra sér
til kynferðislegrar ánægju eru níð-
ingar. Verstir allra slíkra níðinga
eru þeir sem misþyrma börnum
ýmist í krafti líkamslegs valds eða
með því að misbjóða trausti þeirra.
Trú og siðferði
Því miður er það svo í mannlegu
samfélagi að flest það góða, sem
maðurinn hefur skapað, má einnig
misnota. Vísindin hafa ekki aðeins
fært manninum mikla gæfu heldur
einnig böl eins og alls kyns vopn.
Þeim fylgja einnig ýmis siðferð-
isleg álitamál. En til þess eru
vandamálin að leysa þau. Álita-
málin þarf að ræða meir en gert
hefur verið. Þessi efni þurfa vís-
indamenn og „leikmenn, jafnt trú-
menn og trúlausir, að taka til um-
ræðu miklu meir en gert hefur
verið. Þetta er meðal brýnustu sið-
ferðismála sem fyrirfinnast núna.
Trúmenn, jafnt kristnir sem aðr-
ir, þurfa einnig að skerpa sýnina á
trú sína og spyrja sig sífellt; er ég
á réttri leið? Hið sama þurfa einn-
ig trúleysingjar að gera. Sjálfs-
upphafning í nafni fyrri viðhorfa
er öllum hættuleg, andleg leti og
afstöðuleysi einnig.
Einhver fegursti þáttur krist-
innar kenningar er náðin. Vissan
um fyrirgefningu við iðrun hlýtur
að hafa hjálpað mörgum manni.
Rétt og hófleg notkun náðarkenn-
ingarinnar á að vera til góðs. En
samtímis er ljóst að misnotkun á
þessari kenningu hefur verið eitt-
hvað mesta böl kristninnar í tím-
ans rás. Lúterstrú rekur upphaf
sitt til gagnrýni Marteins munks
árið 1517 á því sem hann taldi
vera ofnotkun og misnotkun kirkj-
unnar á náðarmeðulum sínum. Hér
er meðalvegurinn erfiður sem víð-
ar. Eigi að síður hefur það oft
valdið furðu mína hve erfitt marg-
ir lúterskir prelátar hafa átt að
biðjast fyrirgefningar fyrir sig eða
aðra því að slík beiðni er forsenda
náðarinnar sem aftur er forsenda
kristinnar trúar.
Hvernig stendur á því að svo
margir menn í þjónustu kirkju eða
kristinna safnaða, mest kaþólskir
en einnig kvæntir mótmælendur,
hafa gert sig seka um barnaníð? Í
miklu ríkara mæli en t.d. stéttir
kennara? Ég hef engin svör við
þessu. En getur verið að hér sé á
ferðinni enn þá ein misnotkunin á
náðarkenningunni; þér skal fyrir-
gefið ef þú iðrast fyrir drottni þín-
um? Ég spyr aðeins, fullyrði ekk-
ert, en bið kristna menn að velta
svarinu fyrir sér.
Samfélag,
siðferði og trú
Eftir Gísla Gunnarsson
Höfundur er prófessor í sagnfræði
og trúleysingi sem er virkur í starfi
Siðmenntar, félags um borgara-
legar athafnir.