Morgunblaðið - 31.08.2003, Qupperneq 11

Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Á BÍLDSFELLI í Grímsnes-
Grafningshreppi hafa hjónin Árni
Þorvaldsson og Sigrún Hlöðvers-
dóttir um árabil rekið talsvert stórt
sauðfjárbú. Árni Þorvaldsson bóndi
á Bíldsfelli á sæti í stjórn Lands-
sambands sauðfjárbænda og hefur
komið nokkuð að samningagerð
fyrir hönd sinna kollega. Hann var
spurður hvernig honum litist á
horfur í sauðfjárbúskap lands-
manna um þessar mundir.
„Ég verð að segja að mér líst
ekki vel á þær, og er ég þó á jað-
arsvæði við þéttbýli,“ sagði Árni.
„Það er versnandi markaðsstaða,
mun lægra verð til okkar og mjög
slæm staða hjá afurðastöðvum. Það
hefur verið offramboð af kjöti sem
hefur verið greitt niður af banka-
stofnunum en það gefur auga leið
að slíkt gengur ekki til lengdar.
Allt sem framleitt er undir kostn-
aðarverði lendir fyrr eða síðar á
þjóðfélaginu í formi gjaldþrota t.d.“
Hvernig er staðan hjá þér?
„Ég er með 450 fjár á vetr-
arfóðrun. Tekjur hafa lækkað af
sauðfjárbúskapnum undanfarin ár
þrátt fyrir að ég hafi fært slátrun
yfir í nóvember og desemberslátr-
un, þetta hef ég gert til að koma til
móts við innan- og utanlandsmark-
að, svo lengur sé til ferskt kjöt á
markaðnum. Með þessu fyrirkomu-
lagi legg ég í töluverðan kostnað
sem ég fæ nú ekki nema að litlu
leyti til baka.
Það er búið að vera lág útflutn-
ingsskylda á fyrrnefndum mánuð-
um, var engin fyrir tveimur árum,
8% í fyrra en það er að breytast,
útflutningaskyldan er að hækka á
þessum mánuðum sem öðrum, er
nú orðin 17%.“
Ertu að hugsa um að hætta
sauðfjárbúskap?
„Nei, en ég get ekki horft nema
kannski svona fjögur ár fram í tím-
ann, áður var maður með lengri
framtíðarsýn.
Sauðfjárbændur eru að verða
„öldruð“ stétt, ekki er mikið um
endurnýjun innan greinarinnar.
Þótt ég ætli ekki að hætta hefur
þetta ástand þau áhrif að ég sæki
æ meira í aðra vinnu til að hafa
aukatekjur með sauðfjárræktinni.
Ég er ekki með annan búskap en
sauðfjárbúskap en hef nokkur
hlunnindi, þ.e. laxveiði í Soginu.
Það skilar að vísu ekki miklu en
munar þó um það. Þannig get ég
haldið áfram með sauðfjárræktina,
með því að hafa laxveiðihlunnindin
og aukatekjur af vinnu utan heim-
ilisins.
Matarmarkaðurinn er raunar að
breytast mikið, fiskátið hefur
minnkað og kjötátið aukist að sama
skapi, en kindakjötið hefur eigi að
síður selst æ verr, það er 8,4 %
samdráttur í kindakjötssölu á sein-
ustu 12 mánuðum. Þetta segir til
sín.“
Hvað er hægt að gera til að bæta
núverandi ástand hjá sauðfjár-
bændum?
„Þeirri spurningu er varla hægt
að svara. Útflutningur hefur ekki
skilað sauðfjárbændum miklu enn
sem komið er og alveg er óvíst að
hann geri það nokkurn tíma, svo
útflutningur sýnist ekki góð leið –
en þó er rétt að reyna. Með lækk-
andi tekjum gefur auga leið að það
fækkar smám saman í stéttinni, við
verðum að selja kindakjötið til að
geta búið áfram.
Stór hluti sauðfjárbænda eru
orðnir aldraðir menn sem senn fara
að draga saman seglin eða hætta.
En vegna núverandi ástands í
greininni verður ekki sú endurnýj-
un sem eðlileg hefði verið vegna
þess að tekjurnar eru svo litlar af
sauðfjárbúskapnum.
Það hefur verið hagvöxtur og
sæmilegir atvinnumöguleikar og
það hefur hjálpað mönnum að
þrauka. Með þessari ríku útflutn-
ingsskyldu, 38%, á aðalsláturtíma á
haustin, fá menn ekki nema helm-
ingsverð fyrir þann hluta fram-
leiðslunnar. Innanlandsverð hefur
líka verið að lækka, Sláturfélag
Suðurlands lækkaði greiðslur til
bænda um 8% nú í vikunni. Þetta
eru vondar fréttir þó þær kæmu
ekki alveg á óvart.
Það er búið að framleiða svína-
og kjúklingakjöt undir framleiðslu-
verði að undanförnu, þetta bitnar á
kindakjötinu og getur ekki haldið
svona áfram lengi. Það er ekki
þjóðhagslega hagkvænt að fram-
leiða kjöt undir kostnaðarverði.
Við sauðfjárbændur gætum þó
reynt að markaðssetja framleiðslu
okkar betur, láta kaupendur fá
kjötið í því formi sem þeir vilja fá
það, mikið annað sé ég ekki að
hægt sé að gera nú.“
Gætum markaðssett kjötið betur
„Sauðfjárbændur eru að
verða „öldruð“ stétt, ekki er
mikið um endurnýjun innan
greinarinnar.“
’ Allir vita að ástæða þessarar slæmuþróunar í verðlagsmálum í sauðfjár-
framleiðslu er algjört stjórnleysi á
framleiðslu svína- og alifuglakjöts,
sem er studd af bankakerfinu. ‘
BORGFIRÐINGAR hafa löngum
verið drjúgir í sauðfjárræktinni.
Þar hefur þó orðið sú þróun, eins
og víðast annars staðar á landinu,
að fé hefur heldur fækkað. Jón
Eyjólfsson bóndi á Kópareykjum
hefur um árabil verið með nokkuð
stórt fjárbú. Hvernig skyldi honum
lítast á framtíðarhorfurnar í sauð-
fjárræktinni?
„Það er ekki alveg nógu bjart
framundan,“ sagði Jón.
„Margt í umræðunni byggist á
misskilningi hvað snýr að okkur
bændum. Það er t.d. sagt að úreld-
ingarpeningar séu ætlaðir til
hjálpar sauðfjárbændum. Það er
rangt, þessir peningar fara inn í
afurðastöðvarnar og nýtast bænd-
um lítt, um 90% þessarar upp-
hæðar fara til lánastofnana að ég
held.“
Er sauðfjárbændum að fækka á
þínu svæði?
„Já heldur, nýliðun er lítil sem
engin. Búin sem eftir eru má segja
að séu frekar smá, búin þyrftu upp
til hópa að vera stærri til þess að
hagræðing náist.“
Hvað ertu sjálfur með margt fé?
„Ég og konan mín, Sigríður
Harðardóttir, erum með tæplega
400 fjár á fóðrum yfir veturinn.
Konan vinnur fulla vinnu utan
heimilis en ég vinn vor og haust
við rúning sauðfjár. Þannig slepp-
ur þetta.“
Vont að keppa við „bankakjötið“
„Hvað sérðu til ráða til þess að
sauðfjárræktin fari að bera sig bet-
ur?
„Það er helst að reyna að fá
betra verð fyrir útflutninginn. Það
er vont að keppa við svokallað
„bankakjöt“, þ .e. kjúklingabú eða
svínabú sem eru í eigu banka.“
Hvað heldur þú um þá leið að
lækka verðið og framleiða sem
mest?
„Það verður til þess að stóru bú-
in munu ganga betur en þeir smáu
í greininni gætu illa keppt á slíkum
markaði. “
Veistu til þess að menn séu að
hætta sauðfjárbúskap vegna út-
flutnings og lækkunar á innan-
landsmarkaði?
„Nei, ég veit ekki til þess beint.
Það eru fremur aðstæður á hverj-
um stað sem ráða því að bændur
hætti en að þeir gefist upp vegna
þeirrar verðlagsþróunar sem nú er
í sauðfjárræktinni. Borgfirðingar
hafa löngum verð stórir í sauðfjár-
rækt en nú eru fáir ef nokkrir sem
lifa eingöngu á sauðfjárbúskapn-
um.“
Ertu sáttur við þá stefnu sem
búnaðaryfirvöld hafa tekið í mál-
efnum sauðfjárbænda?
„Ég samþykkti þennan sauðfjár-
samning sem gildir og stend með
honum þar til hann rennur út. En
þess ber að geta að það er mikill
munur að geta unnið við það sem
maður hefur gaman af þótt tekj-
urnar séu lægri en maður vildi.“
Hvernig líst þér á þá leið sem
Austfirðingar eru að fara, þ.e. að
hafa verslun með kjöt beint frá
bændum á Netinu?
„Mér líst bara vel á það, gott er
að menn skuli reyna að prófa eitt-
hvað nýtt, það er jákvætt. Það væri
opin leið að reyna þetta hér á þessu
svæði í Borgarfirðinum ef ekki
kæmi það til að engin sláturhús eru
lengur á svæðinu. Það stefnir raun-
ar í töluverða flutninga með slát-
urfé í haust af svæðinu, bæði á Sel-
foss og Sauðárkrók og víðar. Það
er nokkuð þungt í okkur hljóðið
bændum hér hvað þetta atriði
varðar.“
Nýliðun lítil sem engin
„Það er vont að keppa við
svokallað „bankakjöt“.“
Hvað mætti gera til þess að gera
sauðfjárbúskapinn arðvænlegri?
„Það þarf að markaðssetja vör-
una þannig að neytendum finnist
hún aðgengilegri. Núna vill fólk síð-
ur fá skrokka bútaða sundur í plast-
poka í frystinn, við sem erum á
miðjum aldri erum trúlega síðasta
kynslóðin sem fyllir allar frystikist-
ur af mat á haustin. Yngra fólkið
kaupir í matinn frá degi til dags.
Það er líka orðin breytt matar-
menning á Íslandi, margar nýjar
matartegundir eru komnar til sög-
unnar og gamla kjötsúpan heldur
ekki velli gegn því þótt hún standi
fyrir sínu. Þó að lambakjöt sé vin-
sæll grillmatur yfir sumarið mætti
vinna það á ýmsan hátt betur. Þess
ber þó að geta að víða í kjöt-
vinnslum er unnið gott starf í þessa
veru – en öll svona þróun tekur
talsverðan tíma.
Mér finnst sem sagt besta leiðin
vera að kenna neytendum að nýta
kjötið betur og koma því inn í mötu-
neyti, t.d. hjá skólum og fyrirtækj-
um. Okkar markaðssvæði er þar
sem fjöldinn er – þar er mesta
neyslan. Mér finnst þetta betri leið
en að lækka verð og framleiða alltof
mikið. Ef útflutningur á dilkakjöti
er stundaður verður að finna mark-
að sem vill borga gott verð fyrir
kjötið. Það ætti að leggja mikla
áherslu á að Ísland er ómengað
land og kindur ganga hér sjálfala
upp til fjalla allt sumarið.“
Ljósmynd/Íris Olga Lúðvíksdóttir
„Það þarf að markaðssetja
vöruna þannig að neytendum
finnist hún aðgengilegri.“
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. ÁGÚST 2003 11