Morgunblaðið - 17.10.2003, Blaðsíða 28

LISTIR
28 FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
RIMAS Tuminas ætti að vera Íslend-ingum að góðu kunnur, því í tíu árhefur hann komið reglulega til lands-ins og leikstýrt í Þjóðleikhúsinu.
Uppsetning hans nú á Ríkarði þriðja eftir
Shakespeare er fimmta sýning hans hér, en áð-
ur hefur hann sett upp Mávinn (1993), Þrjár
systur (1998) og Kirsuberjagarðinn (2000) eftir
Tsjekhov og Don Juan (1995) eftir Molière. Ri-
mas hefur á síðustu árum starfað sem leikstjóri
við ýmis leikhús, bæði í heimalandi sínu, Lithá-
en, en líka í Rússlandi og víðar. Árið 1990 stofn-
aði hann Litla leikhúsið í Vilnius og hefur vinna
hans með leikhúsinu verið afar farsæl.
Leiksýningar Rimasar og Litla leikhússins
hafa hlotið fjölda verðlauna og viðurkenninga,
bæði heima og að heiman, en sýningar Rimasar
hafa verið eftirsóttar á leiklistarhátíðum úti um
allan heim og verið sýndar í Bandaríkjunum og
mörgum Evrópulöndum. Á árunum milli 1994
og 1998 gegndi Rimas starfi þjóðleikhússjóra í
Litháen og 1994 hlaut hann litháísku þjóð-
arverðlaunin. Árið 1998 var hann sæmdur heið-
ursorðu af forseta Litháen fyrir framlag sitt til
litháískrar menningar og tveimur árum síðar
sæmdi Pútín Rússlandsforseti hann heiðurs-
orðu fyrir framlag sitt til rússneskra lista og
bókmennta. Rimas er prófessor í leiklist og leik-
stjórn við Leiklistarakademínu Litháen og list-
rænn stjórnandi Litla leikhússins í Vilnius.
Myndi vilja stela Hilmi
Nú eruð þið að vinna saman í þriðja sinn.
Hefur samvinnan breyst við það að kynnast bet-
ur?
„Já, mér finnst það. Þegar maður hittir nýjan
leikstjóra verður alltaf fyrst að finna tungumál
milli einstaklinganna, tungumál leikhússins.
Vegna þess að orð sem Rimas notar t.d. um
stærð merkir kannski eitthvað allt annað hjá
mér. Þegar hann segir stórt þá geri ég kannski
bara helminginn af því sem hann vill fá. Þannig
að það hjálpar alltaf þegar þú ert að vinna með
mönnum í fleira en eitt skipti,“ segir Hilmir
Snær Guðnason sem leikur aðalhlutverkið í sýn-
ingunni á Ríkarði þriðja
„Ef ég hefði tækifæri til þess þá myndi ég
stela Hilmi til mín í leikhúsið úti. Reyndar á það
ekki bara við um Hilmi heldur um fleiri íslenska
leikara sem ég hef unnið með, því það er svo
mikið af góðum leikurum og yndislegu fólki hér
í þessu húsi,“ segir Rimas Tuminas.
Hvað dregur þig, Rimas, aftur og aftur hing-
að til Íslands til að vinna?
„Það er auðvitað margt sem dregur mig hing-
að. Það er einhver ánægjuleg ráðgáta sem fólk-
ið hér býr yfir sem mér finnst skemmtilegt að
glíma við. Íslendingar kunna að lifa og það
skiptir miklu máli að finna og skilja lífið og þessi
þjóð kann á lífið. Auk þess finnst mér listrænan
öllum Íslendingum í blóð borin, það að stíga á
svið og leika. Stemningin hér er ekki ósvipuð og
í leikhúsunum í Moskvu, á báðum stöðum finnur
maður þetta listræna, skapandi andrúmsloft og
atvinnumennsku á háu stígi.
Á samt tíma er sköpunarkrafturinn og and-
rúmsloftið á Íslandi einhvern veginn óbeislað og
frjálst. Það er opið inn til hjartans sem stafar
kannski af því að þið eruð saklaus þjóð þar sem
þið hafið aldrei háð styrjaldir á meðan þjóðirnar
í Evrópu eru allar sekar og bera syndabagga á
herðum sér. Þær hafa allar lent í því að myrða
aðra eða aðrar þjóðir,“ segir Rimas.
En nú er Ríkarður þriðji leikrit um blóð og
hefndir. Hvað segir það okkur nútímaáhorf-
endum? Á það enn erindi við okkur?
„Kannski er ástæðan sú að þeir tímar sem við
lifum á er tími mikils upplýsingaflæðis sem er í
raun og veru hluti af einhvers konar sjálfs-
blekkingu okkar sjálfra í lífinu. En kjarninn,
bæði í þessu verki og þeim tímum sem við lifum
á, er að maðurinn er á endanum alltaf einn.
Leikritið fjallar um einmanaleikann. Ríkarður
er sennilega svona ólánsamur maður vegna
þess að hann er alltaf einn. Í sjálfu sér hef ég
ekkert svar við því hver Ríkarður sé, hvort
hann er illvirki, morðingi eða geðveikur. Það
eina sem ég veit um hann er að hann er óham-
ingjusamur,“ segir Rimas.
„Þessi spurning um það hvort eitthvert leikrit
eigi erindi við okkur nútímafólk kemur einmitt
mjög oft upp. En þegar við drögum bók út úr
hillunni heima hjá okkur þá spyrjum við ekki
hvort hún eigi erindi við okkur í dag þótt við lif-
um núna á 21. öldinni. Maður velur einhverja
gamla bók og hún á einfaldlega erindi af því
þetta er góð saga,“ segir Hilmir.
Leikritið um Ríkarð á sér langa sögu og hefur
margoft verið sett upp. Er erfitt að ýta þeirri
hefð til hliðar og nálgast leikritið á nýstárlegan
hátt?
„Nei,“ svarar Rimas umsvifalaust. „Handrit
er bara efniviður í sýningu. Handrit er ekki eitt-
hvað sem þú þarft að fara nákvæmlega eftir
eins og staf á bók, heldur er það efni í sköpun,“
segir Hilmir. „Handritið er líkt og fallegt lag.
Þótt maður sé búinn að syngja það einu sinni,
þýðir það ekki að maður geti ekki sungið það
aftur. Ef maður elskar konu og sefur hjá henni
eina nótt, má maður þá ekki sofa hjá henni aft-
ur? Ríkarður þriðji, líkt og önnur verk Shake-
speares og flest klassísk verk, eru líkt og konur
sem maður elskar, ekki bara einu sinni heldur
alla sína ævi. Þannig gerir Shakespeare úr okk-
ur ástsjúka menn,“ segir Rimas kíminn.
Hvernig hefur glíman við Ríkarð verið?
„Ég myndi ekki kalla þetta glímu eða bar-
daga. Þegar maður vinnur með leikara eins og
Hilmi þarf maður ekki að slást við viðfangs-
efnið, heldur aðeins að fanga það. Ef við færum
að tala um þetta sem einhvers konar baráttu,
værum við að tala um allt annars konar leikhús,
ekki svona opið leikhús eins og ég er að reyna að
skapa,“ segir Rimas. „Ég tek undir þetta. Þetta
hefur ekki verið glíma heldur skemmtileg leit að
þeim stíl sem leikstjórinn vill ná fram,“ segir
Hilmir.
Nú hafa þrjár af fyrri sýningum þínum í
Þjóðleikhúsinu verið uppsetningar á Tsjekhov-
leikritum. Hver er helsti munurinn á Shake-
speare og Tsjekhov sem leikskáldum?
„Á meðan hin sameiginlega hóptilfinning er
ríkjandi hjá Tsjekhov, er Shakespeare miklu
meiri einstaklingshyggjumaður. Það sem er
kannski svo frábært við Shakespeare er að
verkin hans eru byggð upp eins og ævintýri.
Hann notar lögmál ævintýrisins. Raunar er ég
nokkuð viss um að hörðustu Shakespearefræð-
ingar verði nú ekki hrifnir af meðferð minni á
efniviðnum og myndu líklega gefa út hand-
tökuskipun ef þeir fréttu hvað ég væri að gera.
Ég er búinn að stytta mjög mikið, en lögmál æv-
intýrisins verður alltaf að vera til staðar og það
er það sem ég er að reyna að ná fram,“ segir
Rimas.
Verð að kveðja núna
Þetta ævintýri er samt uppfullt af dauða?
„Allt lífið er leikur og við leikum okkur til
þess að þurfa ekki að hugsa um dauðann. Ég
fæst við leikhús vegna þess að ég hræðist dauð-
ann og meðan ég dvel í leikhúsinu finn ég ekki
fyrir því að ég er dauðlegur, en um leið og ég
kem út á götu hellist dauðleikinn yfir mig. Við
reynum stöðugt að slá dauðanum á frest, en í
raun erum við að reyna að læra hvernig eigi að
deyja og það er eitthvað sem maður þarf að
gera í lífinu. Sjálfur hræðist ég það mest að vera
ófær um að læra það. Oft velti ég því fyrir mér
hvernig ég komi til með að deyja. Mig langar til
þess að deyja sæll, ánægður og fallega, en ég
hræðist það að ég muni mæta dauðanum
öskrandi og reiður út í dauðann fyrir að vera að
sækja mig. Og ef það verður þannig segir það
okkur að ég hafi ekkert lært,“ segir Rimas.
Er að byrja nýtt Shakespeare-tímabil hjá þér
hér í Þjóðleikhúsinu líkt og við höfum notið
Tsjekhov-tímabils á umliðnum árum?
„Það er mjög erfitt að svara þessu. Auðvitað
er eitthvað við landið og andrúmsloftið sem
dregur mig hingað aftur og aftur. Það er alltaf
gott að koma hingað og vinna í þessu húsi, en
samt hef ég í hvert einasta skipti hugsað: „Þetta
verður í síðasta sinn. Þetta getur náttúrlega
ekki haldið endalaust áfram.“
Vonandi verður framhald á þessu samstarfi
að því leyti að mig langar að bjóða annaðhvort
sýningu eða hópi leikara út til mín þegar kemur
að því næsta haust að nýtt húsnæði Litla leik-
hússins í Vilnius verði formlega opnað. Það eru
tæp fimmtán ár síðan ég stofnaði Litla leikhúsið
í Vilnius og núna loksins erum við að komast í
endanlegt húsnæði, þannig að minni ferð fer að
ljúka. Ég er sem sagt loksins kominn heim. En
auðvitað, ef upp á borðið kemur leikrit sem ég
finn mig knúinn til að setja upp hér þá er aldrei
að vita hvað gerist. En núna kveð ég ykkur og
þið verðið að kveðja mig. Mín er beðið með
óþreyju úti,“ segir Rimas.
eftir William Shakespeare.
Þýðing: Helgi Hálfdanarson.
Leikstjóri: Rimas Tuminas.
Aðstoðarleikstjóri:
Ásdís Þórhallsdóttir.
Leikmynd: Vytautas Narbutas.
Búningar: Filippía I. Elísdóttir
og Vytautas Narbutas.
Tónlist: Faustas Latenas.
Lýsing: Páll Ragnarsson.
Leikarar: Hilmir Snær Guðnason,
Edda Heiðrún Backman, Guðrún S.
Gísladóttir, Nanna Kristín Magn-
úsdóttir, Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir,
Brynhildur Guðjónsdóttir, Arnbjörg
Hlíf Valsdóttir, Pálmi Gestsson, Sig-
urður Skúlason, Rúnar Freyr Gíslason,
Hjalti Rögnvaldsson, Jóhann Sigurð-
arson, Baldur Trausti Hreinsson, Valdi-
mar Örn Flygenring, Randver Þorláks-
son, Ívar Örn Sverrisson, Björn Thors,
Björgvin Franz Gíslason og Friðrik
Friðriksson.
Ríkarður þriðji
Þjóðleikhúsið frumsýnir í kvöld Ríkarð þriðja eftir William Shakespeare. Silja Björk Huldudóttir ræddi við Rim-
as Tuminas leikstjóra, með aðstoð Ásdísar Þórhallsdóttur, og Hilmi Snæ Guðnason sem leikur titilhlutverkið.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Rípajarl (Hjalti Rögnvaldsson), Elsabet (Edda Heiðrún Backman), Bokkinham (Pálmi Gestsson) og Ríkarður (Hilmir Snær Guðnason).
Ríkarður (Hilmir Snær Guðnason) biðlar til
lafði Önnu (Nanna Kristín Magnúsdóttir).
„Shakespeare gerir úr
okkur ástsjúka menn“
silja@mbl.is
Elsabet (Edda Heiðrún Backman) og Margrét (Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir).