Morgunblaðið - 17.10.2003, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
H
ALLDÓR Ásgríms-
son utanríkisráðherra
og aðrir forystumenn
í Framsókn-
arflokknum hafa að
undanförnu sett kröf-
una um efnislega end-
urskoðun EES-
samningsins á dagskrá á nýjan leik. Fram-
sóknarmenn virðast nokkuð sannfærðir um
að EES-samningurinn eins og hann er nú,
dugi ekki til frambúðar og gera verði loka-
tilraun til að lagfæra hann, ella skoða þann
möguleika að sækja um aðild að Evrópu-
sambandinu.
Eins og margir muna eflaust var mikið
rætt um endurskoðun EES-samningsins
fyrir u.þ.b. tveimur árum. Þá stóð fyrir dyr-
um að laga þyrfti samninginn að stækkun
Evrópusambandsins til austurs. M.a. að
frumkvæði Halldórs Ásgrímssonar utanrík-
isráðherra fóru EFTA-ríkin Ísland, Nor-
egur og Liechtenstein fram á það við Evr-
ópusambandið að ýmis efnisatriði
samningsins yrðu tekin upp. Þar var eink-
um um fernt að ræða; í fyrsta lagi var farið
fram á að EES-samningurinn yrði upp-
færður til samræmis við breytingar á Róm-
arsáttmála ESB og samningssviðið víkkað
út til nýrra málaflokka sem hafa bætzt við
Evrópusamstarfið; í öðru lagi reynt að fá
betri lagalegan grundvöll fyrir þátttöku
EFTA-ríkjanna í nefndum framkvæmda-
stjórnar ESB; í þriðja lagi leitazt við að fá
meiri áhrif á ákvarðanatöku innan sam-
bandsins og loks sótzt eftir betri markaðs-
aðgangi fyrir fisk.
Þegar gengið var að samningaborðinu í
byrjun þessa árs var það í raun aðeins síð-
asta krafan, um aukna fríverzlun, sem ESB
var yfirleitt til viðtals um; öllu öðru var ýtt
til hliðar. Evrópusambandið var þeirrar
skoðunar að viðræðurnar ættu að takmark-
ast við þau atriði, sem væru bráðnauðsynleg
vegna stækkunar ESB og EES. Hugsanleg
uppfærsla EES-samningsins væri á meðal
þess sem væri „hægt að gera seinna“, eins
og það var orðað í samningsumboði ráð-
herraráðs ESB til framkvæmdastjórn-
arinnar.
Þessum samningaviðræðum lyktaði svo
með því að markaðsaðgangur Íslendinga
fyrir síldarafurðir í ESB batnaði talsvert, en
á móti greiðir Ísland meira fé í þróunarsjóði
fyrir fátækari ríki sambandsins. Skrifa átti
formlega undir samkomulag um stækkun
EES á fundi EES-ráðsins í Lúxemborg sl.
þriðjudag, en af því varð ekki vegna eld-
gamalla deilna Liechtenstein
annars vegar og Tékklands og
Slóvakíu hins vegar.
Uppfærsla eða
aðildarumsókn
Árni Magnússon félagsmála-
ráðherra gaf tóninn um áfram-
haldandi kröfur á hendur ESB
um uppfærslu eða endur-
skoðun á EES-samningnum í ræðu, sem
hann hélt í síðasta mánuði á ráðstefnu um
Evrópurétt í Háskólanum í Reykjavík. Þar
sagði ráðherrann að bilið, sem orðið væri til
á milli reglna innan Evrópusambandsins
annars vegar og á Evrópska efnahagssvæð-
inu hins vegar vegna breytinga á sáttmálum
ESB væri farið að grafa undan markmiðum
og tilvist EES-samningsins. Það væri því
nauðsynlegt að uppfæra eða endurnýja
samninginn þannig að hann rímaði betur við
þau lög, sem nú gilda um innri markað ESB.
Árni hafði á orði að ESB hefði ekki viljað
blanda saman stækkuninni til austurs og
uppfærslu EES, en „þegar stækkunin hefur
átt sér stað mun spurningin um uppfærslu
EES örugglega koma upp aftur“, sagði
hann. Félagsmálaráðherra sagði að þessi
spurning yrði raunar mesta áskorunin á
sviði utanríkismála Íslendinga á næstu ár-
um og rifjaði upp niðurstöðu Evrópu-
nefndar Framsóknarflokksins árið 2001:
„Árið 2001 tók Framsóknarflokkurinn þá
afstöðu að samband Íslands við Evrópu-
sambandið ætti að byggjast á grundvelli
EES-samningsins ef hann næði upphaf-
legum markmiðum sínum. Ef það tækist
ekki ætti að leita eftir uppfærslu á samn-
ingnum og ef það tækist ekki, ætti Ísland að
íhuga að sækja um aðild að sambandinu.“
Áhyggjur af Schengen bætast við
Björn Ingi Hrafnsson, aðstoðarmaður ut-
anríkisráðherra, skrifaði grein hér í blaðið
sl. laugardag, þar sem áhyggjur framsókn-
armanna af EES-samningnum eru dregnar
saman: „Frá því að EES-samningurinn var
gerður hafa orðið umtalsverðar breytingar
á Rómarsamningnum bæði varðandi efn-
isgreinar samningsins og fyrirkomulag
stofnana. Á það hefur ítrekað verið bent að
breytingar á Rómarsamningnum sem gerð-
ar voru í Maastricht, Amsterdam, Nice auk
fyrirliggjandi tillagna að stofnskránni, kalli
á endurskoðun EES-samningsins. Nokkrar
efnisgreinar sem áður voru samhljóða í
samningum hafa breyst, t.d. varðandi afnám
mismununar eða verndun menningarlegrar
arfleifðar. Þá hefur ákvarðanaferlið innan
ESB tekið grundvallarbreytingum frá því
sem tíðkaðist við gerð EES-samningsins og
fyrirliggjandi tillögur ganga skrefinu
lengra. Leiðtogaráðið og ráðherraráðið er
nú mun öflugra. Evrópuþingið er orðinn
löggjafaraðili sem það var ekki áður. Að-
koma sveitarfélaga að mótun ákvarðana
hefur verið efld verulega. Vægi þessara
stofnana mun aukast enn meira nái tillögur
d’Estaing fram að ganga. Þá er fyrirhugað
að þjóðþing aðildarríkjanna muni hafa mun
meiri áhrif m.a. á grundvelli hinnar svoköll-
uðu nálægðarreglu.“
Með öðrum orðum telur Björn Ingi að
þróun stofnsáttmála ESB hafi verið byrjuð
að veikja EES-samninginn og að hann geti
veikzt frekar vegna hinnar nýju stjórn-
arskrár. En áhyggjurnar eru ekki bara
bundnar við EES. Í grein Björns Inga segir
jafnframt:
„Ekki er hægt að útiloka umtalsverðar
breytingar á Schengen-samstarfinu ef til-
lögur d’Estaing ná fram að ganga, sem fela
m.a. í sér að dóms- og innanríkismál verða
hefðbundin samrunamál sem heyra undir
stofnanir ESB með líkum hætti og á innri
markaðinum. Þetta getur haft
áhrif á sérstaka aðkomu EFTA-
ríkjanna að þessu starfi innan
ESB. Jafnframt er gert ráð fyrir
því að mun fleiri gerðir verði
ákveðnar með vegnum meiri-
hluta og því kunni sú breyting að
leiða til þess að umdeildari reglur
verði settar en áður og minna
verður reynt að ná samhljóða
samkomulagi.“
Neikvæð skilaboð frá Brussel
Í samtali, sem birtist á forsíðu Morg-
unblaðsins sl. mánudag, lýsti Halldór Ás-
grímsson svo yfir áhyggjum af þróun mála,
bæði hvað varðar EES og Schengen, og
sagðist hafa tekið málið upp við Franco
Frattini, utanríkisráðherra Ítalíu, á fundi
þeirra í Róm í síðustu viku. „Vondu frétt-
irnar eru að framkvæmdastjórnin í Brussel
hefur sent neikvæð skilaboð um það að ein-
hver endurskoðun á EES-samningnum
komi til greina og af því höfum við áhyggj-
ur,“ sagði Halldór. „Það hafði verið vilyrði
um að þetta yrði tekið fyrir að lokinni
stækkun. Ég lagði áherzlu á að þetta gerðist
áður, þannig
samhliða stæ
sett til hliða
komi ekki ti
neinu í samb
Halldór sag
eitt aðalerin
áhyggjum a
Frattini tek
Eftir því,
hin EFTA-r
áherzlu á að
samningnum
unblaðsins l
um og í sam
ráðsfundinu
hvorki Jan P
Noregs, né E
isráðherra L
málflutning
Eng
Heimildir
kvæmdastjó
Brussel her
uppveðraðir
EES. Almen
samningurin
veginn eins
engar stórar
Ekki vilja
stjórnarinna
gefið nein af
viðræður um
ir stækkun.
myndum en
stækkun. Vi
möguleikan
lokað,“ segir
stækkunin h
vitum hvað h
hann að við
engan tíma
Hjá framk
sömuleiðis á
stjórnarskrá
Hafi EFTA
veiki EES o
Krafan um
EES endurv
Framsóknarmenn hafa endurvakið kröfuna um upp-
færslu á EES-samningnum, telja samninginn hafa
veikzt og geta átt eftir að veikjast enn frekar. Ólafur Þ.
Stephensen segir að fallist ESB ekki á endurskoðun
samningsins, sé rökrétt framhald samkvæmt Evr-
ópustefnu Framsóknarflokksins að skoða aðild að
ESB. Slík niðurstaða myndi hins vegar valda meiri-
háttar vandræðum í stjórnarsamstarfinu.
Halldór Ásg
fundi EES-r
ar af áhrifu
Halldór
Ásgrímsson
vill láta
reyna á EES-
kostinn til
hins ýtrasta
RÍSANDI SÓL
ÓLAFS ELÍASSONAR
Rísandi sól Ólafs Elíassonar ítúrbínusal Tate Modern hefurvakið heimsathygli og ljóst er
að hún hefur ekki einungis táknræna
þýðingu í afar velheppnuðu verki hans
þar heldur einnig fyrir feril hans sem
listamanns í fremstu línu á heimsmæli-
kvarða. Enginn þarf lengur að velkjast
í vafa um að hann er íslensku myndlist-
arlífi jafnmikilvægur og Björk Guð-
mundsdóttir er íslensku tónlistarlífi og
Halldór Laxness bókmenntalífinu.
Ólafi hefur á örfáum árum tekist að
skapa sér það nafn í hinum alþjóðlega
listheimi sem leitt hefur til þess að
verk hans hafa þegar verið sýnd á öll-
um helstu listasöfnum heims. Þrátt fyr-
ir ungan aldur er hann í röð þeirra eft-
irsóttustu á sýningarvettvangi fremstu
safna og gallería. Eins og haft var eftir
Nicholas Serota, forstöðumanni allra
Tate-safnanna í Bretlandi, í Morgun-
blaðinu í gær, er það ekki heiglum hent
að vinna að tveimur risavöxnum sýn-
ingum á einu ári, en auk þess að sýna
nú í túrbínusalnum er Ólafur eins og
kunnugt er fulltrúi Dana á Feneyja-
tvíæringnum. Í fyrstu gagnrýni sem
birtist um verkið í dagblaðinu The Gu-
ardian í gær segir Adrian Searle list-
gagnrýnandi að verkið í Tate sé bæði
„ágengt og sterkt“, en eins og ráða má
af lýsingu Ólafs sjálfs á verkinu í Morg-
unblaðinu á miðvikudag er honum mik-
ið í mun að virkja einmitt slíkar tilfinn-
ingar með áhorfendum sínum.
Ólafur Elíasson, sem er af íslensku
foreldri, er alinn upp og menntaður í
Danmörku, en býr nú og starfar að
mestu í Berlín. Ljóst er að það stuðn-
ingskerfi sem danska samtímalista-
stofnunin DCA hefur að leiðarljósi í
markaðssetningu á samtímalistum á
sinn þátt í því hversu fljótt hinn al-
þjóðlegi listheimur veitti listrænum
krafti Ólafs athygli. Rætur verka hans
og sá hugarheimur sem hann vinnur
útfrá ber þó mjög sterk íslensk ein-
kenni, sem m.a. hafa myndbirst í ljós-
myndaverkum hans, manngerðum foss-
um, goshverum og þoku, sem allt eru
mikilvægir sjónrænir þættir þeirrar
listsköpunar sem hann er nú svo þekkt-
ur fyrir.
Óhætt er að segja að Ólafur Elíasson
sé dæmigert afsprengi þeirra fjölþjóð-
legu tíma sem Íslendingar munu án efa
verða varir við í vaxandi mæli á tutt-
ugustu og fyrstu öldinni, þar sem sífellt
fleiri sækja sér menntun og atvinnu til
lengri eða skemmri tíma utan land-
steinanna. Það var því um margt tákn-
rænt að Friðrik krónprins Dana og for-
setafrú Íslands, Dorrit Moussaieff,
skyldu bæði vera viðstödd opnunina í
Tate og votta listamanninum þannig
virðingu þeirra tveggja landa sem hann
hefur mest sótt til. En rétt eins og þau
Björk og Laxness mun Ólafur án efa
skila mikilvægum áhrifum inn í ís-
lenskt samfélag, því eins og forsetafrú-
in benti á í samtali við Morgunblaðið í
gær mun allur „heimurinn gera sér
grein fyrir tilvist annarra íslenskra
listamanna“ í gegnum Ólaf Elíasson.
Það er því afar mikilvægt að þjóðin
missi ekki sjónar af þeim einstakling-
um sem hér eru upprunnir og setja
mark sitt á alþjóðasamfélagið, heldur
hlúi að tengslum þeirra heim og sýni
þeim þá virðingu sem þeir hafa unnið
til með áræði sínu og sköpunarkrafti. Í
þessu fólki er fólginn sá auður er end-
urnærir og tengir íslenska menningar-
arfleifð umheiminum á tímum sem eng-
in þjóð hefur efni á að vera einangruð.
SKÓLASAMNINGAR OG FJÁRVEITINGAR
Skólastjórnendur framhaldsskóla teljaað verulega vanti upp á að fjárveit-
ingar til skólanna séu í samræmi við
reiknilíkan, sem hefur verið notað und-
anfarin ár til að reikna fjárveitingar til
skólanna, og svokallaða skólasamninga,
sem í gildi eru milli skólanna og mennta-
málaráðuneytisins. Ingibjörg Guðmunds-
dóttir, formaður Félags íslenzkra fram-
haldsskóla, sagði í Morgunblaðinu í gær
að í fjárlagafrumvarpinu væri um niður-
skurð fjár til framhaldsskóla að ræða,
sem ætla mætti að næmi 600–800 millj-
ónum króna. Þá telja skólameistarar að
nokkrum hundruðum fleiri nemendur séu
nú við nám í framhaldsskólum en gert sé
ráð fyrir í fjárlagafrumvarpinu.
Það ber að sjálfsögðu að gæta aðhalds í
rekstri framhaldsskólanna eins og ann-
arra ríkisstofnana. Hins vegar virðist
með þessum vinnubrögðum vera komið
aftan að framhaldsskólunum. Árið 1998
var byrjað að miða fjárveitingar til fram-
haldsskóla við reiknilíkanið, en markmið-
ið með því var að tryggja jafnræði skóla
til fjárveitinga miðað við stærð, gerð,
staðsetningu og samsetningu náms. Eitt
af markmiðum líkansins var að stuðla að
aðhaldi í meðferð fjármuna til kennslu og
rekstrar; það var reiknað út hvað með-
alnemandinn í tiltekinni gerð skóla kost-
aði, miðað við hagkvæmasta rekstur, og
viðkomandi skóli fékk fjárveitingar m.a. í
samræmi við fjölda nemenda. Eftir að
landið var gert að einu skólahverfi á fram-
haldsskólastigi hefur þetta fyrirkomulag
m.a. stuðlað að jákvæðri samkeppni milli
framhaldsskólanna og þeirri hvatningu til
að gera betur í skólastarfinu sem slíkri
samkeppni fylgir, því að skólarnir hafa
fengið þeim mun hærri fjárveitingu sem
fleiri nemendur sækja til þeirra.
Jafnframt reiknilíkaninu voru teknir
upp svokallaðir skólasamningar, sem for-
svarsmenn skólanna og menntamálaráð-
herra undirrita, og kveða á um það hvaða
þjónustu skólarnir eigi að veita og hvaða
markmiðum þeir eigi að ná. Skólasamn-
ingarnir kveða m.a. á um það hversu
marga nemendur skuli þjónusta og stað-
reyndin er sú að ráðuneytið hefur mörg
undanfarin ár þrýst á framhaldsskólana
að fjölga nemendum, enda hefur stefnan
verið sú að allir sem óska skólavistar í
framhaldsskóla fái hana.
Nú blasir hins vegar við að fjárveiting-
ar, sem framhaldsskólarnir gerðu ráð fyr-
ir að fá, samkvæmt skólasamningunum,
skila sér ekki. Þannig er skólunum í raun
gert að mennta nemendur með lægri til-
kostnaði en ráð var fyrir gert þegar hinn
hagkvæmi meðalnemandi reiknilíkansins
var reiknaður út.
Skólameistarar benda í Morgun-
blaðinu í gær á að þeir eigi aðeins tvo
kosti í þessari stöðu; að fækka nemendum
eða skera niður þjónustu við þá. Ef það er
staðreynd að ríkisvaldið treystir sér ekki
til að standa við skólasamningana, sem
gerðir hafa verið, vegna takmarkaðra
fjárráða, þarf m.a. að skoða hvort sé betri
kostur; að draga úr þjónustu við þá, sem
nú eru í skólunum, eða að taka færri inn í
skólana og veita þeim þá menntun, sem
skólasamningarnir kveða á um. Það hefði
þá hins vegar verið æskilegt að ákvörðun
um það, hvorn kostinn ætti að taka, hefði
legið fyrir áður en skólarnir innrituðu
nemendur, í trausti þess að samningar við
menntamálaráðuneytið héldu.