Morgunblaðið - 31.10.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. OKTÓBER 2003 33
a hrekja
gerð
Morgunblaðið/Jim Smart
Kristján Ragnarsson setur aðalfund LÍÚ í síð-
asta sinn sem formaður samtakanna.
æðuna ábyrgðarlausa
Það sem er hins vegar nýtt í niðurstöðunum
er að þar er staðfest að sá stofn sem við hingað
til höfum kallað neðri stofn úthafskarfa og sá
djúpkarfastofn sem veiddur hefur verið á ís-
lenska landgrunnskantinum til margra ára er
einn og sami stofninn. Þá er enn staðfest að
gullkarfinn er sérstakur stofn. Ljóst er að
bregðast þarf við þessum upplýsingum og
koma stjórn á veiðarnar sem tekur tillit til
þessara staðreynda. Staðan er nú sú að stjórn-
un veiða á karfa tekur ekki tillit til samsetn-
ingar stofnanna þar sem úthafskarfastofninum
og hluta djúpkarfastofnsins er stjórnað sem
einingu og öðrum hluta djúpkarfastofnsins og
gullkarfa er stjórnað sem annari einingu.
Að koma á stjórn sem tekur mið af þessum
nýju upplýsingum er hins vegar engan veginn
einfalt og koma þar bæði til atriði hér innan
lands og ekki síður á alþjóðlegum vettvangi. Ég
mun hins vegar beita mér fyrir því að lausn á
þessu máli verði fundin svo fljót sem verða má
og er vinna við það þegar hafin í ráðuneytinu
og á Hafrannsóknarstofnuninni. Er það von
mín að við getum unnið saman að lausn sem
allir geta sætt sig við,“ sagði Árni M. Mathie-
sen.
úthafskarfa
Sea Shepard á íslenskum hval-
veiðibátum. Eiður sagði að sam-
tökin notuðu hvalina til að afla sér
fjár, til dæmis með því að halda því
fram að hvalirnir væru ofur-
greindar skepnur. Nefndi Eiður
sérstaklega Keikó-málið í því sam-
hengi, þar sem hundruðum millj-
óna hefði verið varið í leikaraskap.
Hins vegar hefðu ekki fengist
neinar vísindaritgerðir um Keikó
eftir að hann var fluttur til Íslands,
þrátt fyrir ítrekaðar fyrirspurnir.
Eiður sagði að vissulega hefði
verið gengið nærri ýmsum hvala-
stofnum á sínum tíma en þar hefðu
gengið harðast fram þær þjóðir
sem nú gengju hvað lengst í friðun
hvala, svo sem Ástralar, Banda-
ríkjamenn og Bretar. Hvalastofn-
ar hefðu hins vegar næstum allir
náð sér að nýju og nú mætti sjá
þess merki í heimspressunni að
sífellt fleiri gerðu sér grein fyrir
því.
æru
malbik-
samtök
ínum
m. Þetta
ðhorfum,
æð-
ur. Það er
ómann-
ar, eins
á alda
fandi
erju nafni
reinda
m orðið
hafa
m og sagði
á að
um,
málstað
afnvel
k og vitn-
arverka
uverkasamtök
Í NIÐURSTÖÐUM lögfræðiálits Erlu S. Árnadóttur lögmanns, sem unnið
var að beiðni Landsbókasafn Íslands-Háskólabóksafns, varðandi bréfasafn
Halldórs Laxness segir að afhending persónulegra gagna skáldsins til
safnsins, með afhendingarbréfi Auðar Laxness 1996 og með gjafabréfi
hennar 2002, hafi falið í sér að Landsbókasafnið hafi öðlast heimildir eigna-
réttar yfir bréfasafninu og tekist á hendur lögbundnar skyldur safnsins
varðandi varðveislu þess og meðferð.
Jafngildir birtingu að gera bréfin aðgengileg almenningi
Jafnframt er tekið fram að með því að gera þann hluta gagnanna, sem
stafa frá Halldóri Laxness sjálfum og ekki höfðu birst áður, aðgengilegan
almenningi til skoðunar hafi þess gögn verið birt í skilningi höfundarlag-
anna.
Í niðurstöðum álitsins segir að Landsbókasafni Íslands-Háskóla-
bókasafni beri að virða tilmæli Auðar Laxness um aðgangstakmarkanir að
þeim hluta bréfasafns skáldsins sem innihaldi gögn sem stafi frá skáldinu
sjálfu.
En á meðan almenningur hafi aðgang að persónulegum gögnum sem séu
frá Halldóri sjálfum komin sé safninu heimilt að leyfa einstaklingum að
taka eintök af þeim til einkanota – sé það gert verði að heimila slíkt í öllum
tilvikum.
Hefur ekki heimild til að takmarka aðgang
að bréfum til skáldsins
Lögmaðurinn telur aftur á móti varahugavert fyrir safnið að líta gögn í
bréfasafninu, sem aðrir hafa skrifað, sem birt í skilningi höfundarlaganna
nema fyrir liggi ótvíræð heimild frá höfundarrétthöfum um að þau skuli
gerð aðgengileg almenningi. Þetta þýði að varahugavert sé að líta svo á að
eintakagerð til einkanota sé heimil án samþykkis þeirra.
Lögmaðurinn telur að ekkja skáldsins hafi ekki þá hagsmuni sem heimili
henni einhliða að setja skilyrði um meðferð persónulegra gagna Halldórs,
sem ekki stafi frá honum sjálfum. Því hafi safnið ekki heimild til þess að
hlíta fyrirmælum Auðar Laxness að því er þennan hluta safns Halldórs
varðar.
Ber að virða aðgangstakmark-
anir að bréfum skáldsins sjálfs
Niðurstöður í lögfræðiáliti vegna bréfasafns Halldórs Kiljans Laxness
MORGUNBLAÐIÐ birtir hér orðrétt þann
hluta lögfræðiálits Erlu S. Árnadóttur hrl. sem
snýr beint að bréfasafni Halldórs Laxness.
„Með afhendingarbréfi, dags. 16. nóvember
1996, afhenti Auður Laxness fyrir hönd eig-
inmanns síns, Halldórs Laxness, handrit hans
og bréfasafn. Bréfið hljóðar svo:
„Með bréfi þessu afhendi ég fyrir hönd eig-
inmanns míns, Halldórs Laxness, handverk að
ritverkum hans, sem og bréfasafn og fleiri
gögn er tengjast honum, til varðveislu í hand-
ritadeild Landsbókasafns Íslands-Háskóla-
bókasafns.“
Samkvæmt upplýsingum yðar var bréfasafn-
ið flutt í Landsbókasafn Íslands-Háskólabóka-
safn í áföngum frá árinu 1996 og fram á þetta
ár, stærstur hluti þess við athöfn í safninu
framangreindan dag.
Hinn 21. apríl 2002 munu Auður Laxness,
ekkja skáldsins, og íslenska ríkið hafa gert
með sér samning um kaup íslenska ríkisins á
fasteigninni Gljúfrasteini. Í gjafabréfi, dags.
sama dag, sem undirritað er af Auði og Davíð
Oddssyni forsætisráðherra, lýsti Auður yfir
eftirfarandi:
„2. Að hún gefur hér með íslenska ríkinu allt
safn handrita og hvers konar annarra upp-
skrifta, minnisblaða og annars hand- eða vél-
ritaðs efnis, sem nú er til staðar að Gljúfra-
steini og hefur að geyma hugverk Halldórs
Laxness. Gjöfin er þó bundin öllum takmörk-
unum höfundarréttar og er einskorðuð við rit
þessi sem sýningargripi. Handhöfum höfund-
arréttar skal á hverjum tíma heimill óhindr-
aður aðgangur að efni þessu til hvers konar
eftirgerðar, hvort sem það er eftirritun, ljós-
myndun eða upptaka á tölvutækt form.“
Með samkomulagi milli forsætisráðuneytis-
ins og Landsbókasafns Íslands-Háskólabóka-
safns vegna Minningasafns um Halldór Lax-
ness, dags. 18. september 2003, afhenti
ráðuneytið gögn til handritadeildar safnsins.
Um þetta segir svo í samningnum:
„1. gr. Forsætisráðuneytið afhendir þær
minnisbækur og skjöl sem ennþá eru á heimili
skáldsins að Gljúfrasteini til handritadeildar
Landsbókasafns Íslands-Háskólabókasafns til
varðveislu með öðrum gögnum skáldsins.“
Í samningnum er kveðið á um að Minning-
arsafn um Halldór Laxness fái afnot af gögn-
um sem varðveitt séu í Landsbókasafni Ís-
lands-Háskólabókasafni til sýninga og
kynningar eftir nánara samkomulagi. Lands-
bókasafn Íslands-Háskólabókasafn tók að sér
að skrá öll skjöl og bréf sem tengjast skáldinu
og gera slíkar skrár aðgengilegar almenningi.
Í samkomulaginu segir einnig:
„4. gr. Landsbókasafn Íslands í samvinnu
við Minningarsafn um Halldór Laxness mun
leita leiða til að skapa sérstakt alþjóðlegt vef-
setur um Laxness með því að yfirfæra valin
bréf skáldsins, handrit og önnur skjöl, myndir
og hljóðrit sem snerta skáldið og listamanns-
feril hans í stafrænt form og gera aðgengilegt
á veraldarvefnum.“
Með bréfi til Landsbókasafns Íslands-Há-
skólabókasafns, dags 18. september 2003, fór
Auður Laxness þess á leit við safnið að tak-
markaður yrði aðgangur að persónulegum
gögnum Halldórs Laxness. Í bréfinu segir:
„Undirrituð fer þess á leit að framvegis
verði ekki óheftur aðgangur að bréfum, skjöl-
um og minnisbókum Halldórs Laxness, a.m.k.
þar til afkomendur Halldórs hafa kynnt sér
innihald þeirra.
Það er ósk mín að aðeins Guðný Halldórs-
dóttir, Sigríður Halldórsdóttir, Einar Laxness,
um. Spyrja má hvort það að afhendingarbréfið
takmarkaði ekki meðferð gagnanna, eins og
heimilt hefði verið að einhverju leyti við und-
irritun þess í skjóli allra framangreindra hags-
muna, sé ígildi samningsskuldbindingar af
hálfu Auðar Laxness, sem ekki sé unnt að
breyta einhliða eftir á. Þegar haft er í huga að
afhendingargerningurinn var gjafagerningur
og með tilliti til innihalds bréfs Auðar frá 18.
september 2003, m.a. þess að einungis er ósk-
að að aðgangstakmarkanir gildi í tiltölulega
skamman tíma, tel ég ekki að ákvæði afhend-
ingarbréfsins komi í veg fyrir að aðgangur sé
takmarkaður að gögnunum í afmarkaðan tíma.
Spyrja má hvort jafnræðissjónarmið kunni
að leiða til þess að Auði Laxness hafi ekki ver-
ið heimilt að tilgreina í bréfinu frá 18. sept-
ember 2003 að nokkrir nafngreindir einstak-
lingar skuli hafa aðgang að gögnum sem að
öðru leyti skuli ekki vera aðgangur að.
Stjórnsýslulög nr. 37/1993 taka til stjórn-
sýslu ríkis og sveitarfélaga þegar stjórnvöld
taka ákvarðanir um rétt og skyldu manna.
Ákvörðun Landsbókasafns Íslands-Háskóla-
bókasafns um viðbrögð við bréfi Auðar Lax-
ness er ekki beint að tilteknum aðila eða að-
ilum og telst því ekki stjórnsýsluákvörðun í
skilningi laganna. Koma því lögin ekki til at-
hugunar í þessu sambandi.
Að framan er lýst lögbundnu hlutverki
Landsbókasafns Íslands-Háskólabókasafns. Af
því hlutverki leiðir að safninu ber að gæta
jafnræðis varðandi aðgang almennings að
gögnum safnsins. Það felur í sér að safninu er
ekki heimilt að mæla svo fyrir að einungis til-
teknir hópar skuli hafa aðgang eða vera útilok-
aðir frá aðgangi eða setja að öðru leyti ómál-
efnaleg skilyrði fyrir heimild til aðgangs að
gögnum safnsins. Telja verður að Auður Lax-
ness hafi sem höfundarréttarhafi að persónu-
legum gögnum, er stafa frá Halldóri Laxness,
ætíð heimild til að afrita gögnin til einkanota.
Verður að líta svo á að tilgreining þeirra ein-
staklinga sem nefndir eru í bréfinu frá 18.
september 2003 sé gerð í skjóli þessarar að-
stöðu. Verður því að telja að Landsbókasafni
Íslands-Háskólabókasafni beri að verða við til-
mælum Auðar Laxness í áðurgreindu bréfi
með þeim hætti sem þar er tilgreint.
Hvað varðar gögn í bréfasafninu, sem stafa
frá öðrum en Halldóri Laxness og aðrir en
Auður Laxness eiga því höfundarrétt að, er
ljóst að Auður Laxness hefur afsalað sér eign-
arrétti að þessum gögnum. Auður Laxness eða
aðrir erfingjar Halldórs Laxness eiga enga
höfundarréttarlega hagsmuni er tengjast þeim.
Spyrja má hvort hagsmunir þeir er erfingj-
arnir fara með varðandi persónuvernd Hall-
dórs Laxness geti réttlætt takmörkun á að-
gangi að þessum gögnum. Er þá haft í huga að
persónuupplýsingar um hann gæti verið að
finna í gögnum í safninu er stafa frá öðrum.
Nú er það svo að persónuupplýsingar um Hall-
dór Laxness og aðra einstaklinga gæti auð-
veldlega verið að finna víða í öðrum óbirtum
gögnum í vörslu safnsins. Verður því ekki séð
að Auður Laxness hafi sérstaka hagsmuni af
því að gefa fyrirmæli, löngu eftir afhendingu
bréfasafnsins, um meðferð þess hluta þess er
ekki stafar frá Halldóri Laxness.
Með tilliti til þess sem hér var rakið tel ég
ekki að Auður Laxness sem gefandi gagna í
bréfasafni Halldórs Laxness, er stafa frá öðr-
um en honum sjálfum, hafi heimild til þess eft-
ir að gjafagerningurinn var gerður að setja
einhliða skilyrði um meðferð þeirra af hálfu
Landsbókasafns Íslands-Háskólabókasafns.“
Steinunn Guðmundsdóttir og Halldór Guð-
mundsson, auk mín hafi aðgang að þessum
plöggum.
Reynt verður að flýta þessari gagnaskoðun
og skal þetta fyrirkomulag ekki vara lengur en
í þrjú ár frá dagsetningu þessa bréfs.“
Samkvæmt þessu er ljóst, að bréfasafn Hall-
dórs Laxness var ánafnað Landsbókasafni Ís-
lands-Háskólabókasafni þegar á árinu 1996.
Afhendingunni fylgdu engar kvaðir, hvorki um
takmörkun aðgangs að safninu, takmarkanir á
nýtingu höfundarréttar né aðrar kvaðir. Verð-
ur að telja að afhendingin hafi falið í sér að
stofnunin öðlaðist heimildir eignarréttar yfir
bréfasafninu og tækist á hendur lögbundnar
skyldur safnsins varðandi varðveislu þess og
meðferð, sbr. það er rakið er hér að framan.
Spyrja má hvort heimildir Landsbókasafns
Íslands-Háskólabókasafns til meðferðar gagna,
sem gjafabréfinu frá 21. apríl 2002 var ætlað
að taka til, hafi verið takmarkaðri en heimildir
til meðferðar gagna sem nefnd eru bréfasafn í
afhendingarbréfinu frá 16. nóvember 1996,
sbr. orðalag gjafabréfsins um sýningargripi. Í
því sambandi ber fyrst að nefna að afhending-
arbréfið undanskilur engin sendibréf ánöfnun
þeirri sem átti sér stað á þessum tíma. Má því
skilja afhendingarbréfið svo að með því sé
ánafnað öllum sendibréfum skáldsins. Jafnvel
þótt þessi skilningur væri rangur og að af-
hendingarbréfið hefði einungis tekið til hluta
sendibréfanna bendir samningur forsætisráðu-
neytisins við safnið frá 18. september 2003
ekki til þess að aðgreina eigi gögn sem enn
voru til staðar á Gljúfrasteini á árinu 2002 frá
þeim gögnum sem safnið hafði þegar tekið í
vörslu sína. Í 1. gr. samningsins er sérstaklega
tekið fram að gögnin, sem enn voru til staðar á
Gljúfrasteini, séu afhent til varðveislu með
öðrum gögnum skaldsins og í 4. gr. samnings-
ins er gert ráð fyrir að safnið geri gögn að-
gengileg á veraldarvefnum án tillits til hvenær
þau bárust safninu. Þá gerir Auður Laxness
sjálf engan greinarmun í bréfinu frá 18. sept-
ember 2003 á þeim gögnum er safnið hefur í
vörslu sinni. Tel ég að til að unnt væri að líta
svo á að Landsbókasafn Íslands-Háskólabóka-
safn hafi takmarkaðri heimildir til meðferðar
gagna, sem ætlunin kann að hafa verið að
gjafabréfið frá 21. apríl 2002 tæki til, en til
meðferðar gagna sem fyrir undirritun þess
voru þegar komin í vörslu safnsins hefði þurft
að taka sérstaklega fram í gjafabréfinu hvaða
takmarkanir giltu um meðferð gagna er það
átti að taka til. Verður því að líta svo á að
Landsbókasafn Íslands-Háskólabókasafn hafi
þær heimildir til allra persónulegra gagna
Halldórs Laxness sem áður er lýst.
Eftir að gjafagerningurinn var gerður hefur
Auður Laxness nú sett einhliða skilyrði um
meðferð gagnanna, þ.e. að einungis nokkrir
nafngreindir einstaklingar hafi aðgang að þeim
uns hún gefi fyrirmæli um annað.
Hér að framan var fjallað um hagsmuni erf-
ingja látins einstaklings er tengjast persónu-
legum gögnum hans. Hvað varðar það tilfelli
er hér um ræðir er ljóst að Auður Laxness
hefur hagsmuni af meðferð gagna, er stafa frá
Halldóri Laxness sjálfum, sem höfundarrétt-
arhafi að verkunum og sem aðili málsókn-
arréttar vegna reglna um friðhelgi einkalífs og
persónuvernd eins og að framan er lýst. Ósk
hennar um tímabundna takmörkun aðgangs að
gögnum, sem hún er höfundarrétthafi að og
sem kunna að hafa að geyma persónuupplýs-
ingar um látinn eiginmann hennar, er byggð á
sjónarmiðum sem tengjast þessum hagsmun-
Bréfasafn Halldórs Laxness afhent
Landsbókasafni án nokkurra kvaða