Morgunblaðið - 25.11.2003, Qupperneq 8

FRÉTTIR
8 ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Eins og beljur á svelli.
Innsetningarfyrirlestur
Eðli atvinnu-
leysis krufið
Gylfi Zoëga, prófess-or í viðskipta- oghagfræðideild Há-
skóla Íslands, mun á morg-
un klukkan 12 flytja inn-
setningarfyrirlestur sinn í
Odda, stofu 101. Hann mun
gera þar grein fyrir niður-
stöðum rannsókna sinna
og meðhöfunda á orsökum
langtímasveiflna atvinnu-
stigs og framleiðslu. Mun
Gylfi leitast við að svara
hinum ýmsu spurningum,
en hann svaraði líka nokkr-
um sem Morgunblaðið
lagði fyrir hann.
Hvert er efni fyrirlestr-
arins?
„Fyrirlesturinn fjallar
um orsakir þess að at-
vinnuleysi mælist hærra í
sumum löndum en öðrum
og breytist frá einum áratug til
annars. Af hverju var atvinnuleysi
lágt á meginlandi Evrópu á sjötta
og sjöunda áratuginum en hátt
næstu áratugi á eftir? Af hverju
var atvinnuleysi lægra í Evrópu
en í Bandaríkjunum á fyrra tíma-
bilinu en mun hærra á því síðara?
Hvað útskýrir mikinn hagvöxt
stöðugt verðlag og mikla atvinnu í
Bandaríkjunum fram til ársins
2000? Segja má að slíkar lang-
tímahagsveiflur skipti meira máli
fyrir lífskjör og breytingar lands-
framleiðslu frá einu ári til annars.“
Segðu okkur í stuttu máli frá
rannsóknum þínum undanfarin
ár…
„Hagfræðingarnir Milton
Friedman og Edmund Phelps
settu fram kenningu árið 1968 um
svokallað „náttúrulegt atvinnu-
leysi“. Samkvæmt þessari kenn-
ingu getur atvinnuleysi einungis
haldist lágt, það er að segja undir
náttúrulegu stigi sínu, ef því fylgir
vaxandi verðbólga. Þess vegna
leitar atvinnuleysi ávallt í eitt-
hvert jafnvægi sem samrýmist
stöðugu verðlagi. Reynsla Íslend-
inga á árum áður sannar til dæmis
að mjög hátt atvinnustig skapar
verðbólguvanda. Þannig varð
verðlag ekki stöðugt hér á landi
fyrr en atvinnuleysi var leyft að
hækka á síðasta áratug. Í fyrstu
var nafngiftin náttúrulegt at-
vinnuleysi tekin bókstaflega á
þann hátt að um óbreytanlegan
fasta væri að ræða. Í kjölfar olíu-
verðhækkana árið 1974 hækkaði
atvinnuleysi mikið í flestum ríkj-
um OECD. Samkvæmt kenning-
unni hefðum við einungis þurft að
bíða í nokkur ár eftir því að eðli-
legt ástand myndaðist á vinnu-
markaði, en sú bið varð æði löng í
mörgum tilvikum. Síðustu tíu árin
hef ég unnið með fyrrnefndum
Edmund Phelps, og öðrum sam-
verkamönnum á þessu sviði, að því
að útskýra á hvern hátt náttúru-
legt atvinnuleysi ákvarðast og
hvaða þættir valda, annars vegar,
breytingum þess frá einu timabili
til annars og, hins vegar, mismun
þess á milli landa.“
Segðu okkur eitthvað frá niður-
stöðum rannsókn-
anna...
„Niðurstöður rann-
sóknanna eru í stuttu
máli þær að áhrifa-
valda náttúrulegs at-
vinnuleysis sé að finna
í samspili stofnana
vinnumarkaðar og þjóðhagslegra
þátta. Við vitum að háar atvinnu-
leysisbætur sem fólk getur notið í
langan tíma valda hærra atvinnu-
leysi, einnig verkalýðsfélög sem
taka ekki tillit til þjóðhagslegra af-
leiðinga gerða sinna, og sömuleiðis
sektir sem fyrirtæki þurfa að
greiða upp við uppsagnir starfs-
fólks. En það sem mestu máli
skiptir er að þessar stofnanir
vinnumarkaðar koma ekki svo
mikið að sök þegar hagvöxtur er
mikill og framleiðni eykst ár frá
ári. Þessi varð raunin í Evrópu á
sjötta og sjöunda áratuginum. Á
árunum í kringum 1975 dró hins
vegar úr hagvexti, framleiðni
jókst hægar en áður og framtíð-
arhorfur fyrirtækja urðu óvissari.
Þá varð það öryggisnet sem búið
var að binda í formi velferðarkerf-
is til þess að atvinnuleysi jókst.
Hækkun olíuverðs krafðist þess
að kaupmáttur launa lækkaði en
slík kaupmáttarlækkun reyndist
ekki framkvæmanleg í Evrópu við
óbreytt atvinnustig og atvinnu-
leysi jókst þá til muna. Í Banda-
ríkjunum, og reyndar á Íslandi
einnig, voru raunveruleg launa-
kjör mun sveigjanlegri og því varð
ekki sama atvinnuleysisvandamál
til.
Um þessar mundir vinn ég með
samstarfsmönnum mínum að því
að kanna tengsl hlutabréfamark-
aðar og atvinnuleysis. Hugmyndin
er sú að verð á hlutabréfum end-
urspegli væntingar um framtíðina
og þessar væntingar séu ráðandi
um vinnuaflseftirspurn á hverjum
tíma.“
Skipta þessar rannsóknir máli á
Íslandi?
„Á undanförnum árum hafa orð-
ið miklar breytingar á fjármála-
mörkuðum hér á landi; einkavæð-
ing banka, tilkoma
hlutabréfamarkaðs,
frjálst fjármagns-
streymi á milli landa,
sjálfstæði Seðlabankans
og svo framvegis. Það
er augljóslega mikil-
vægt að velta því fyrir
sér hverjar afleiðingar þessara
breytingar verða fyrir þróun
framleiðni og atvinnu. Í framtíð-
inni verður væntanlega einnig um-
ræða um kosti og galla þess að
ganga í Evrópusambandið. Ljóst
er að slíkt hefði í för með sér veru-
legar breytingar á stofnunum
samfélagsins.“
Gylfi Zoëga
 Gylfi Zoëga er fæddur í
Reykjavík 14. febrúar 1963.
Cand. oecon frá HÍ 1987. MA í
hagfræði frá Colombiu-háskóla
1989 og MPhil frá sama skóla
1991 og lauk doktorsprófi árið
1993 og hefur kennt hagfræði
við Birkbeck Collage í Lund-
únum undanfarin tíu ár. Fyrst
sem lektor, síðan sem dósent.
Var skipaður prófessor við við-
skipta- og hagfræðideild HÍ
2002. Sérgrein er vinnumark-
aðshagfræði og þjóðhagfræði.
Eiginkona er Marta G. Skúla-
dóttir og eiga þau þrjú börn, öll
fædd í júlí 2003.
Atvinnuleysi
leitar ávallt
í eitthvert
jafnvægi
BÖRN eru hér að leik við áberandi auglýsingaskilti frá
Víking verksmiðjunni á Akureyri sem var nýlega kom-
ið fyrir á bakhlið bílskúra við Álftamýri í Reykjavík,
sem snúa að Háaleitisbraut og Lágmúla. Í fyrstu stóðu
vegfarendur í þeirri trú að um bjórauglýsingu væri að
ræða þar sem hvergi kom fram á stóru skiltinu að hér
væri léttöl á ferð. Er Morgunblaðið hafði samband við
lögregluna í Reykjavík og Áfengis- og vímuvarnaráð
höfðu engar kvartanir eða kærur borist, en samkvæmt
gildandi lögum má ekki auglýsa bjór eða áfengi. Að
sögn Jónasar Hallssonar aðstoðaryfirlögregluþjóns var
ætlunin að skoða málið betur.
Hjá Vífilfelli, sem framleiðir Víking ölið, fengust þau
svör að um mistök hefði verið að ræða hjá auglýs-
ingastofunni. Gleymst hefði að merkja auglýsingarnar
sem „léttöl“ og eftir ábendingar Morgunblaðsins var
það umsvifalaust gert sl. föstudag. Sagði markaðsstjóri
Vífilfells fyrirtækið taka þessi mál mjög alvarlega og
unnið væri eftir ströngum fyrirmælum í gerð auglýs-
inga.
Morgunblaðið/Þorkell
Auglýsing á bjór eða léttöli?