Morgunblaðið - 25.11.2003, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ú
tgáfufyrirtækið Smekkleysa hélt upp á
afmæli sitt fyrr á árinu, setti upp sýn-
ingu í Listasafni Reykjavíkur og einnig í
Lundúnum, hélt marga tónleika, gaf út
plötu með sýnishorni af því sem fyr-
irtækið hefur gefið út og svo má telja. Margir þekkja
fyrirtækið helst fyrir eigendur sína, Sykurmolana fyrr-
verandi Björk Guðmundsdóttur, Einar Örn Benedikts-
son, Þór Eldon, Sigtrygg Baldursson og Braga Ólafs-
son, enda hafa þau öll verið áberandi hvert á sínu sviði.
Hitt vita kannski færri að Smekkleysa er ein helsta út-
gáfa á sígildri tónlist hér á landi og hefur verið um hríð.
Smekkleysa var stofnuð 1986, opinber stofndagur er
8. júní 1986, en stofnskrá fyrirtækisins var sett saman
18. september það ár.
Í stofnskránni kemur fram að fyrirtækið hyggist
starfa að útgáfu á ýmsum sviðum, hvor sem þau eru
„hljómplötur, ritgerðir, skáldsögur, ljóð, myndverk,
klæðnaður, fjölskylduskemmtanir eða byltingar og
hvers kyns ræstingarstarfsemi.“ Síðustu ár hefur fyr-
irtækið þó nánast eingöngu sinnt útgáfu á tónlist, að-
allega framsækinni dægur- og tilraunatónlist, en einnig
hefur Smekkleysa gefið út talsvert af sígildri tónlist og
er í raun eina útgáfan á því sviði sem eitthvað hefur
kveðið að hér á landi undanfarin ár. Á þessu ári koma
þannig út fimm diskar með sígildri tónlist á vegum
Smekkleysu: Virgo gloriosa með tónlist Báru Gríms-
dóttur við Maríuljóð frá miðöldum sem sönghópurinn
Hljómeyki flytur, Passíusálmar og aðrir sálmar, sem
byggist á rannsóknum Smára Ólasonar á gömlum
handritum, en á þeim diski flytja þau Magnea Tóm-
asdóttir og Guðmundur Sigurðsson gömul sálmalög úr
skriflegri og munnlegri geymd, Mansöngur, sem geym-
ir tónlist eftir Jórunni Viðar, en þar flytur Hamrahlíð-
arkórinn samnefnt verk og Sinfóníuhljómsveitin tvær
ballettsvítur eftir Jórunni, Þýðan eg fögnuð finn sem á
er tónlist úr íslenskum handritum sem unnin er af sex
ungum íslenskum tónskáldum í flutningi Sönghópsins
Grímu og Sjöstrengjaljóð, en á þeim diski, sem gefin er
út í tilefni af 75 ára afmæli Jóns er úrval kammerverka
Jóns Ágeirssonar í flutningi Kammersveitar Reykja-
víkur og Blásarakvintetts Reykjavíkur.
Bryddað upp á einhverju nýju
Þegar Smekkleysa var tíu ára ákváðu aðstandendur
fyrirtækisins að brydda upp á einhverju nýju í útgáf-
unni og Ásmundur Jónsson, framvæmdastjóri fyr-
irtækisins, segist hafa við það tækifæri munað eftir
upptökum sem hann hafði heyrt hjá Sigurði Rúnari
Jónssyni nokkru áður. Þegar hann hafði samband við
Sigurð kom í ljós að þetta voru upptökur með Hljóm-
eyki sem Smekkleysa óskaði síðan eftir að fá að gefa út.
Um líkt leyti voru Marta Halldórsdóttir og Örn Árna-
son að vinna við upptökur á lögum úr Söngbók Engel
Lund og Smekkleysa gaf síðan út úrval úr íslenskum
hluta söngbókarinnar undir nafninu Íslensk þjóðlög.
Þetta voru fyrstu útgáfur Smekkleysu á sígildri tónlist,
en síðan eru þær komnar vel á fjórða tuginn. Ásmund-
ur segir að útgáfan sé ekki beinlínis að aukast því þetta
ár gefi fyrirtækið út jafnmargar plötur með sígildri
tónlist og 2001 og 2002, en það hafi verið nokkur aukn-
ing frá árunum þar á undan. „Við erum aftur á móti
með lengri lista af útgáfum sem eru tilbúnar eða nánast
tilbúnar. Við höfum reynt að haga þessu svo að við ráð-
um við útgáfuna, það er svo auðvelt að fara fram úr sér
í því efni.“
Útgáfa á sígildri tónlist fyrir svo lítinn markað er
ekki gróðavænleg, en Ásmundur segir að nokkrar út-
gáfurnar standi undir sér og dæmi séu um plötur sem
skili hagnaði þó að tap sé á heildarútgáfunni. „Við gerð-
um okkur alltaf grein fyrir því að það væri langtíma-
verkefni að byggja upp safn af íslenskri tónlist sem
gæti vakið athygli erlendis, enda ljóst að íslenskur
markaður myndi aldrei standa undir nema broti af
þessari útgáfu, þó að hann sé stór miðað við höfðatölu,“
segir Ásmundur og bætir við að frá upphafi hafi
Smekkleysa unnið skipulega að því að byggja upp það
safn af útgáfu að hægt yrði að leita hófanna um dreif-
ingu ytra. Nú eftir fimm ára starf sé sú stund upp runn-
in. „Við förum okkur þó hægt og leggjum fyrst um sinn
höfuðáherslu á að ná árangri í Bretlandi til að undirbúa
sókn inn á aðra markaði. Þegar við töldum að nógu
margir titlar væru komnir á útgáfulistann reyndum við
fyrir okkur þar í landi með að fá dreifingu og afrakstur
þess var að þrír aðilar lýstu áhuga á að vinna m
ur, en á endanum ákváðum við að vinna með H
Mundi.“
Ásmundur segir að það sé ekki bara hér á la
erfitt sé að láta útgáfu á sígildri tónlist standa u
sér, markaðurinn sé lítill og samkeppnin mikil
gefenda og við aðra afþreyingu. Sem dæmi me
að meðalsala virtrar útgáfu eins og breska fyri
isins Chandos, sem gaf meðal annars út upptök
Sinfóníuhljómsveit Íslands á sínum tíma, er 3–
eintök og hefur Chandos þó dreifingu í 40 til 50
Afrakstur samstarfs
Ásmundur leggur áherslu á að þó að Smekkl
skrifuð fyrir útgáfunni sé hún afrakstur samst
Smekkleysu og ýmissa aðila, tónskálda, Íslens
verkamiðstöðvar, listamanna og hópa, sem ma
fengið styrk til að vinna að upptökum. „Það er
að listamenn séu búnir að fjármagna hluta af v
andi verkefni áður en þeir leita til okkar, en við
einnig haft þá stefnu að velja eitt til tvö verkefn
sem við fjármögnum að öllu leyti,“ segir Ásmu
Hann segir að iðulega komi listamenn að máli v
irtækið með tilbúnar upptökur, en æ algengara
að Smekkleysa taki þátt í efnisvali áður en teki
„Sem dæmi um það hvernig við vinnum er að R
ólfsdóttir lagði fyrir okkur gríðarlega viðamiki
efni fyrir þremur árum, eins konar varðveisluv
íslenskrar kammertónlistar sem Kammersveit
víkur myndi hljóðrita, en á bak við það liggja m
rannsóknir Rutar. Alls verða í útgáfuröðinni tó
gáfur að minnsta kosti, en þegar eru komnir di
með verkum Atla Heimis Sveinssonar, Leifs Þ
sonar og nú síðast Jóns Ágseirssonar, en disku
tónlist Hafliða Hallgrímssonar er tilbúinn til ú
kemur út á næsta ári. Að þessu verkefni koma
margir aðilar og það er unnið í góðri samvinnu
leysu, Kammersveitar Reykjavíkur, Ríkisútva
Íslenskrar tónverkamiðstöðvar.“
Eins og nefnt er gefur Smekkleysa út á árin
með gömlum sálmalögum úr skriflegri og mun
geymd og annan með tónlist úr íslenskum hand
enda segir Ásmundur að undanfarin ár hafi fyr
fylgst af áhuga með rannsóknum á tónlist úr gö
handritum sem nánast engin hafi heyrst opinb
áður. Hann nefnir einnig samstarf við Sumartó
Skálholti sem hann segir hafa verið mjög farsæ
efni. Annars vegar sé þar um að ræða útgáfu á
rokktónlist sem flutt er á samtímahljóðfæri un
stjórn Jaaps Schröders og hins vegar á nútíma
sem sum er samin sérstaklega fyrir Sumartónl
„Við höfum líka gert þrjár útgáfur með Men
miðstöðinni Gerðubergi sem tengjast íslenskri
söngstónlist, en Gerðuberg var um hríð vettva
ir íslensk einsöngslög, og væntanleg er ein útg
Íslensk tónlist
hefur víða
skírskotun
Útgáfufyrirtækið Smekkleysa er frægt fyrir rokk og fr
úrstefnu, en er um leið helsti útgefandi á sígildri tónlist h
landi. Árni Matthíasson ræddi við forsvarsmann útgáfun
Rut Ingólfsdóttir
ORKUVINNSLA ÁN
ALVARLEGRA ÁREKSTRA
Í grein sem birtist í Morgun-blaðinu síðastliðinn sunnudag,vekur Tryggvi Felixson, fram-
kvæmdastjóri Landverndar, athygli
á að skýrsla um fyrsta áfanga
Rammaáætlunar um nýtingu vatns-
afls og jarðvarma, sé í raun fyrsta
tilraun hér á landi til að taka heild-
stætt á virkjanamálum. Tryggvi
segir hina ýmsu valkosti vera metna
þar „með tilliti til fleira en fjárhags-
legrar hagkvæmni einnar. Einnig er
tekið tillit til náttúruverndar, úti-
vistar og fleira. Þarna eru tilgreind-
ir fjölmargir virkjunarkostir þar
sem ólíklegt er að verulegir
árekstrar verði við náttúruverndar-
hagsmuni. Ég hef trú á að ramma-
áætlun sýni að hægt sé að halda
áfram uppbyggingu orkuvinnslu í
landinu án þess að lenda í alvar-
legum árekstrum við náttúruvernd-
arsjónarmið.“
Eftir þær miklu umræður er urðu
um Kárahnjúkavirkjun, þar sem
andstæð öfl greindi svo mjög á, er
ljóst að afar mikilvægt er að beina
orkuvinnslu í framtíðinni í farveg
sem viðunandi sátt næst um. Það er
því eftirtektarvert að Tryggvi telur
stærstu ógnina við íslenska náttúru
ekki vera virkjanir, heldur sóknina í
„ódýra“ orku. „Ódýrustu virkjunar-
kostirnir hafa oft verið þar sem
merkileg náttúrufyrirbæri hafa ver-
ið til staðar, eins og í Þjórsárver-
um,“ segir hann. „Norðlingaöldu-
virkjun hefur mikið verið haldið á
lofti sem hagkvæmum virkjunar-
kosti, þótt til séu margir aðrir kost-
ir. Stórkaupendur að raforkunni
virðast einfaldlega ekki vera færir
um að borga það verð sem er sann-
gjarnt, þegar tekið er tillit til nátt-
úrunnar sem í húfi er. Náttúran
sem glatast fær nánast ekkert gildi
í útreikningunum. Nýleg rannsókn
sýnir að landið sem fer undir Kára-
hnjúkavirkjun sé 2 til 8 milljarða
króna virði. Það tap er ekki tekið
með í orkuverðið. Þegar fram líða
stundir verður þetta svæði enn
verðmætara, því ósnortið land eykst
að verðgildi.“
Það er ekki hægt að horfa fram
hjá þeirri hugsun er kemur fram í
orðum Tryggva Felixsonar og felur
í sér að ósnortin öræfi eigi að meta
til fjár. Annað mál er, hvort pólitísk
samstaða getur orðið um að leggja
slíka útreikninga til grundvallar,
þegar mismunandi kostir í orkuöfl-
un eru metnir. Margar aðferðir hafa
verið þróaðar til að meta verðmæti
landslags út frá hagfræðilegum for-
sendum, eins og t.d. Carl F. Stein-
itz, prófessor í landslagsarkitektúr
við Harvard-háskóla benti á í viðtali
við Morgunblaðið 25. júlí 2001.
Vænta má að þær raddir sem vilja
að öræfin séu metin til fjár þegar
arðsemi virkjana er reiknuð út fái
enn meiri hljómgrunn er fram líða
stundir, en hingað til hefur verið
raunin. Á meðan náttúran og
ósnortið víðernið er nánast einskis
metið í krónum talið, er ekki nema
eðlilegt að „ódýrir“ virkjanamögu-
leikar blasi við, en þeir geta reynst
dýrkeyptir þegar til framtíðar er
litið. Heildstætt mat, er ekki tekur
einungis mið af þeim þáttum sem
ávinnast, heldur einnig af þeim sem
er fórnað, er augljóslega lykilatriði
til að forðast árekstra við náttúr-
verndarsjónarmið en það getur orð-
ið erfitt að ná samkomulagi um út-
reikningsaðferðir. Markmiðið
hlýtur að vera að forðast mikil átök
og tryggja að þær kynslóðir sem nú
byggja landið umgangist það með
nægilegri fyrirhyggju og virðingu
til að afkomu, velferð og umhverfi
komandi kynslóða stafi ekki ógn af.
STJÓRNENDUM VEITT AUKIÐ AÐHALD
Einn helzti fjölmiðlakóngurBretlands, Conrad Black, sem
verið hefur aðaleigandi The Daily
Telegraph í London, Chicago Sun-
Times og The Jerusalem Post
stendur höllum fæti innan blaða-
samsteypunnar vegna vaxandi að-
halds, sem hann hefur orðið fyrir
frá einstökum hluthöfum. Eru nú
taldar vaxandi líkur á, að hann verði
að selja umrædd blöð.
Ástæðan fyrir þessu er sú, að
bæði í Bretlandi og Bandaríkjunum
hafa einstakir hluthafar meiri af-
skipti af rekstri fyrirtækja, sem
þeir eiga hlut í, heldur en áður.
Þannig knúði stofnanafjárfestir
fram nánari skoðun á ákveðnum
viðskiptum Blacks og félaga hans,
sem leiddi til þess að hann varð að
segja af sér sem aðalforstjóri sam-
steypunnar.
Um síðustu helgi sögðu fjórir
stjórnarmenn af sér í stjórn útgáfu-
félagsins vegna þess að Black beitti
meirihluta í stjórn fyrirtækisins til
þess að fella sumar af umbótatillög-
um þessara manna.
Raunir Conrad Blacks um þessar
mundir eru til marks um það end-
urmat á stöðu og hlutverki stjórn-
armanna í stórum fyrirtækjum, sem
nú fer fram beggja vegna Atlants-
hafsins. Þeir tímar eru sennilega
liðnir, að stjórnendur geti gengið út
frá stuðningi stjórnarmanna sem
vísum. Líklegt er að krafan um sjálf-
stæði stjórnarmanna gagnvart
stjórnendum verði stöðugt meiri.
Þetta á ekki sízt við þegar í ljós kem-
ur í hverju fyrirtækinu á fætur öðru
að mistök eru gerð hjá stjórnendum,
sem ekki ættu að fara fram hjá
stjórnum viðkomandi fyrirtækja.
Í ljósi þeirra umræðna, sem nú
standa yfir hér á Íslandi um störf
stjórnenda og hlutverk stjórnar-
manna í fyrirtækjum má gera ráð
fyrir að krafan um sjálfstæða stöðu
stjórnarmanna í stjórnum hluta-
félaga á opnum markaði verði stöð-
ugt meiri.