Morgunblaðið - 07.12.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7. DESEMBER 2003 33
greinum menningarlífsins og starfar á grund-
velli þeirrar hefðar, sem hér hefur verið lýst.
Lesbók Morgunblaðsins, sem verður 80 ára að
tveimur árum liðnum og var sett á stofn rúmu
ári eftir að þeir Valtýr og Jón Kjartansson tóku
við ritstjórn Morgunblaðsins hefur lengi verið
einn helzti vettvangur menningarumfjöllunar
Morgunblaðsins auk daglegra menningarsíðna.
Pólitíkin
Verkaskiptingin á
milli Valtýs og Jóns
hefur augljóslega
verið sú framan af að Jón hefur séð um stjórn-
málaskrifin en Valtýr einbeitt sér að því að
byggja Morgunblaðið upp sem alhliða dagblað
með fréttum og greinum og margvíslegum
þjónustuupplýsingum fyrir lesendur. Það getur
hins vegar enginn setið á ritstjórastól á Morg-
unblaðinu án þess að dragast inn í stjórn-
máladeilur með einhverjum hætti. Og það gerði
Valtýr. Hann lenti í harkalegum átökum við
Jónas frá Hriflu ekki sízt. Raunar má velta því
fyrir sér við lestur ævisögu Jakobs F. Ásgeirs-
sonar, hvort Valtýr hafi sætt einelti af hálfu
framsóknarmanna og Tímans um langt árabil
og fer ekki á milli mála, að honum hafa þótt
ýmsir þættir starfsins á Morgunblaðinu
skemmtilegri en standa í þeim átökum.
Kreppuárin á fjórða áratugnum hafa verið
erfið, bæði í útgáfu blaðsins og einnig vegna
harðra átaka á vettvangi stjórnmálanna. Þegar
efnahagslífið réttir úr kútnum undir lok þess
áratugar koma til sögunnar tvö mál, sem áreið-
anlega hafa tekið mikinn tíma ritstjóra Morg-
unblaðsins á þeim árum. Þar er annars vegar
um að ræða aðdraganda lýðveldisstofnunar og
hins vegar heimsstyrjöldin síðari. Um skeið
voru töluverð átök um lýðveldisstofnunina ann-
ars vegar vegna þeirra „bannfærðu sjónar-
miða“, sem Hannibal Valdimarsson kallaði svo,
þ.e. að ekki ætti að stofna lýðveldi á Íslandi á
meðan Danmörk væri hersetin af Þjóðverjum
og hins vegar vegna átaka í kringum Svein
Björnsson, ríkisstjóra á Bessastöðum, sem
ósögð saga er af en skýrir atkvæðagreiðsluna á
Þingvöllum, þegar Sveinn var kjörinn fyrsti
forseti lýðveldisins án þess að njóta til þess
stuðnings nokkurra lykilmanna í íslenzkum
stjórnmálum.
Öll þessi mál hafa komið til umfjöllunar hjá
Valtý og Jóni, þótt þau hafi ekki endilega kom-
ið á prenti í blaðinu. Í ævisögu Valtýs Stef-
ánssonar er töluvert fjallað um þau átök, sem
Morgunblaðið lenti í á stríðsárunum. Ganga má
út frá því sem vísu, að ráðherrar í ríkisstjórn-
um þess tíma hafi haft mikil samskipti við rit-
stjóra dagblaðanna með það að markmiði, að
tryggja hagsmuni Íslands. Að þessu víkur Jak-
ob F. Ásgeirsson m.a. með tilvísun til
umsagnar í bók Þórs Whiteheads, pró-
fessors, Ísland í síðari heimsstyrjöld-
inni, en þar segir Þór:
„Valtýr var trúnaðarvinur Ólafs
Thors, atvinnumálaráðherra og vissi ef-
laust hvernig komið var í samskiptum
Íslendinga og Þjóðverja. Meðan hætta
var á því að Þjóðverjar réðust á íslenzk
skip vegna viðskiptasamninga við
Breta, þótti ráðherrum og trúnaðar-
mönnum þeirra nauðsynlegra en
nokkru sinni fyrr að koma til móts við
kröfur Þriðja ríkisins um „hlutleysi“
blaða og útvarps. Um líf eða dauða ís-
lenzkra sjómanna gat verið að tefla.“
Stríðstímar eru óvenjulegir tímar.
Þeir sem nú bera ábyrgð á íslenzkum
fjölmiðlum hafa ekki lent í þeirri lífs-
reynslu, sem það hlýtur að hafa verið að
stjórna fjölmiðum á þeim tíma og taka
erfiðar ákvarðanir dag frá degi um að
birta eða birta ekki efni, sem gat leitt
til hörmulegra atburða.
Úthald
Margir hafa
komið við
sögu íslenzkra
blaða og annarra fjölmiðla. Fæstir hafa
haft það úthald sem Valtýr Stefánsson
hafði. Að stjórna dagblaði á Íslandi í
fjóra áratugi á slíkum umbrotatímum,
sem einkenndu ritstjóratíð Valtýs Stef-
ánssonar, er afrek. Daglegt áreiti hefur
verið stöðugt. Fáir til þess að vinna
verkin. Ritstjórinn þurfti að skrifa mik-
ið sjálfur. Það er ekki fyrr en síðustu
árin, sem starf Valtýs breyttist á þann
veg, að hann hafði fyrst og fremst yf-
irumsjón og eftirlit með því, sem var að
gerast á blaðinu.
Samt fann hann tíma til þess að sinna
öðrum málum. Hann var tvímælalaust
einn af frumkvöðlum skógræktar á Ís-
landi. Morgunblaðið hefur til þessa
dags fylgt stefnu hans í skógræktarmál-
um fast eftir, bæði í fréttum og í rit-
stjórnargreinum. Hann gaf út bækur,
sumar með efni sem hafði áður birzt í
blaðinu. Hann skrifaði ævisögu Thors
Jensens, sem var áreiðanlega tímamóta-
bók á því sviði, þegar hún kom út fyrir
hálfri öld. Sú bók hafði mikil áhrif á
nýjar kynslóðir þess tíma og varð þeim
uppörvun og hvatning. Ekki eru nema
þrír dagar síðan ritstjóri Morgunblaðs-
ins átti samtal við útgerðarmann, sem
lent hafði í hremmingum með rekstur
sinn og hvatti hann til að lesa síðasta
kaflann í fyrra bindi bókar Valtýs um
Thor Jensen, til marks um að ekki
væru öll sund lokuð, þótt þau sýndust
stundum vera lokuð eins og lesa mátti
um í síðara bindi ævisögunnar um
mesta athafnamann í nútímasögu Ís-
lands.
Ævisaga Valtýs Stefánssonar, rit-
stjóra Morgunblaðsins, verður þeim,
sem nú starfa að útgáfu blaðsins hvatn-
ing til þess að halda fast við þann metn-
að um að gefa út gott dagblað, sem ein-
kenndi störf hans og samstarfsmanna
hans fram eftir síðustu öld. Í þeirri við-
leitni sækja þeir kraft og staðfestu til
þeirra starfsmanna blaðsins, sem á und-
an hafa gengið og lagt sitt af mörkum
til þess að byggja upp merkilega sögu.
Jakob F. Ásgeirsson hefur unnið mik-
ið verk með sögu sinni um Valtý. Það
kemur engum á óvart, sem lesið hafa
fyrri bækur Jakobs og þekkja þá arf-
leifð, sem hann sjálfur byggir á, sem er
bækur föður hans, Ásgeirs Jakobsson-
ar, sem vann ómetanlegt starf við að
halda til haga ævi og störfum forystu-
manna í útgerð og sjómennsku á 20.
öldinni.
Það Morgunblað, sem Valtýr Stef-
ánsson gaf út í fjóra áratugi hefur ekki
verið aðgengilegt til þessa, nema í inn-
bundnum möppum á skrifstofum Morg-
unblaðsins og á bókasöfnum. Nú er
þetta að breytast eins og fram kom á 90
ára afmæli blaðsins hinn 2. nóvember
sl. Fyrstu árgangar blaðsins eru komnir
í tölvutækt form og vonandi verður það
svo áður en langt um líður að ungar
kynslóðir Íslendinga geta nálgast þann
gífurlega sögulega fróðleik, sem finna
má á síðum Morgunblaðsins fyrr á ár-
um við tölvuna heima hjá sér.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Ritstjórar Morgunblaðsins, Jón Kjartansson og Valtýr Stefánsson, ásamt Sigfúsi Jónssyni, fyrsta framkvæmdastjóra blaðsins. Myndin er tekin árið 1961.
Til er mynd af þess-
um tveimur mönn-
um, sem tekin var á
efri árum, þar sem
þeir haldast í hend-
ur með Sigfús Jóns-
son framkvæmda-
stjóra blaðsins á
þeirri tíð að bak-
hjarli. Það handtak
var og er táknrænt
fyrir það samstarf
og þá vináttu, sem
jafnan hefur ein-
kennt samskipti
manna innan Morg-
unblaðsins.
Laugardagur 6. desember