Morgunblaðið - 10.01.2004, Blaðsíða 45

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. JANÚAR 2004 45
DEILA sú sem nú stendur vegna
samninga um sérfræðilæknishjálp
hefur opnað á ný mik-
ilvæga umræðu um ís-
lenska heilbrigð-
iskerfið. Íslendingar
njóta betri heilbrigð-
isþjónustu en flestar
aðrar þjóðir. Hér er
sjúkrahúsþjónusta í
fremstu röð, heilsu-
gæslan traust og al-
menningur hefur haft
greiðan aðgang að
bestu sérfræðiþjónustu
sem völ er á fyrir lágt
verð. Það ríkir góðæri á
Íslandi, útgjöld til heil-
brigðismála eru mjög
sambærileg við ná-
grannalöndin og staða
ríkissjóðs er góð.
Þrátt fyrir þessi hag-
stæðu skilyrði eru nú
blikur á lofti í heil-
brigðiskerfinu. Þannig
er nú bæði sótt að
Landspítala – háskóla-
sjúkrahúsi með kröfu um verulegan
niðurskurð og á sama tíma er samn-
ingum um sérfræðilæknishjálp
stefnt í voða með óskynsamlegum
málatilbúnaði af hálfu heilbrigðisyf-
irvalda. Þó svo að ráðamenn beiti
fyrir sig formanni saminganefndar
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytis (HTR), dylst engum að það er
ríkisstjórnin sem ber ábyrgð á þessu
óvissuástandi. Þeir sem gjalda eru
hins vegar sameiginlegir skjólstæð-
ingar lækna og TR, skattgreiðend-
urnir í landinu.
Hér á Íslandi hefur þróast ein-
stakt heilbrigðiskerfi þar sem lands-
menn geta leitað til þess læknis sem
þeir óska sér, kerfi sem tryggir sam-
fellu í þjónustu og betri árangur en
ríkiseinokun sem víða er við lýði á
Norðurlöndum. Taxtar fyrir sér-
fræðilæknishjálp hér á landi eru þeir
lægstu sem um getur á Vest-
urlöndum. Meðalkostnaður á hverja
heimsókn til sérfræðings á Íslandi er
um 6.500 krónur og eru þá innifaldar
allar aðgerðir og rannsóknir. Þessi
kostnaður er sennilega mjög sam-
bærilegur ef ekki lægri en kostnaður
við heimsókn til heilsugæslulæknis.
Síðastliðinn desember átti ég þess
kost að heimsækja einkafyrirtækið
Scansleep í Danmörku sem sérhæfir
sig í rannsóknum og meðferð á kæfi-
svefni sem er algengt vandamál sem
þúsundir Íslendinga eiga við að
stríða. Hjá þessu fyrirtæki kostar
viðtal við sérfræðing 18.000 krónur
og svefnrannsókn í heimahúsi
108.000. Í Læknasetrinu í Mjódd
hefur verið veitt sambærileg þjón-
usta á grundvelli samnings við TR en
þar kostar viðtal við
lungnalækni 4.100
krónur og svefnrann-
sóknin 16.800. Þessi
þjónusta er því fimmfalt
dýrari í Danmörku en á
Íslandi. Þó hefur HTR
kvartað sáran undan
svefnrannsóknum og
litið á þær sem sérstakt
vandamál í samn-
ingagerðinni og jafnvel
óþarfa. Dæmin af þessu
tagi eru fjölmörg.
Samningssamband
sérfræðilækna og TR
hefur staðið óslitið frá
1936. Lengst af var í al-
mannatryggingalögum
ákvæði um að alltaf
skyldi vera í gildi samn-
ingur milli aðila. Á síð-
asta kjörtímabili var
þessi lagagrein felld úr
lögunum um leið og
samningsumboð TR var
flutt inn í ráðuneyti heilbrigðismála.
Heilbrigðisráðherra ber því fulla
ábyrgð á þeirri stöðu sem komin er
upp nú. Fullyrðingar ráðherra og
talsmanns hans um að læknar vilji
breyta almannatryggingakerfinu eru
rangar. Læknar eru nú sem ætíð
fyrr tilbúnir til að gera sanngjarna
samninga við TR.
Í þessari deilu hefur formaður
samninganefndar HTR orðið í senn
talsmaður ríkisvaldsins í almanna-
tryggingamálum og nokkurs konar
áróðursmeistari. Svo virðist sem
stefnumótun í heilbrigðismálum hafi
nú verið falin nefndarformanninum.
Hann hefur ekki hikað við að beita
blekkingum og ósannindum til að
telja þjóðinni trú um að sú staða sem
mál eru nú komin í sé alfarið læknum
að kenna. Með þessu hefur hann fyr-
irgert því trausti sem nauðsynlegt er
að ríki milli samningsaðila í deilum
sem þessum. Svona framkomu hafa
læknar aldrei áður mætt af hálfu TR.
Forveri formannsins var ákveðinn og
harður í samningum en ábyggilegur
heiðursmaður sem gætti orða sinna.
Þessi deila verður ekki leyst með
yfirlýsingum og gífuryrðum í fjöl-
miðlum. Í raun ber ekki eins mikið á
milli og af er látið. Það er mikilvægt
fyrir íslenskt heilbrigðiskerfi að deil-
an verði leyst sem fyrst með hags-
muni almennings að leiðarljósi.
Ríkisstjórnin er ábyrg
Steinn Jónsson skrifar um
deilu sérfræðilækna og TR
Steinn Jónsson
’Þessi deilaverður ekki
leyst með yf-
irlýsingum og
gífuryrðum í
fjölmiðlum.‘
Höfundur er læknir.
FJÖLMIÐLAR eru vettvangur
umræðu og skoðanaskipta samtímis
sem þeir hafa dagskrárvald opinberr-
ar umræðu í hendi sér. Með dag-
skrárvaldi er átt við að fjölmiðlar eru
í miklum mæli ráðandi
um hvaða mál eru til
umræðu á hverjum
tíma. Þegar eignarhald
á fjölmiðlum færist á
færri hendur verður
auðveldara að misnota
dagskrárvaldið.
Fyrirtækja-
samsteypan Baugur
hefur á tiltölulega
skömmum tíma eignast
Fréttablaðið, DV og
Stöð 2/Norðurljós. Um-
gengni Baugsmanna
um fjölmiðlamarkaðinn
undirstrikar nauðsyn þess að al-
mannavaldið setji reglur til að hamla
gegn fámennisvaldinu.
Dagskrárvald fjölmiðla Baugs hef-
ur m.a. verið notað til að saka for-
sætisráðherra um að handstýra lög-
reglu- og skattayfirvöldum vegna
rannsóknar á meintum lögbrotum
Baugs og aðstandenda samsteyp-
unnar. Ásökunin á hendur forsætis-
ráðherra birtist í Fréttablaðinu og
var tímasett þannig að hún átti að
valda hámarks pólitískum skaða.
Ekki stóð steinn yfir steini þegar efn-
isatriði fréttarinnar voru skoðuð.
Fréttablaðið þverbraut meginreglur
viðurkenndrar blaðamennsku og var
verkfæri samsæris eig-
enda og ritstjórnar til
að hafa áhrif á þing-
kosningarnar síðastliðið
vor.
Þá hefur dag-
skrárvaldinu verið beitt
til að þagga niður í um-
ræðu sem er óþægileg
Baugi og samstarfsfyr-
irtækjum. Þegar bók
kom út um eigenda-
skipti á Húsasmiðjunni
og rakin var saga svika
og vélráða sneyddi
Fréttablaðið hjá mál-
inu. Ritstjóri blaðsins sagðist að-
spurður ekki sjá neitt fréttnæmt við
útkomu bókarinnar, sem aðrir fjöl-
miðlar fjölluðu þó ítarlega um. Síðar
kom í ljós, þegar hulunni var svipt af
eignarhaldi á útgáfufélagi Frétta-
blaðsins, að Húsasmiðjan og aðstand-
endur hennar eiga hlut í útgáfufélag-
inu.
Þau eru léttvæg rökin sem for-
stjóri Baugs, Jón Ásgeir Jóhann-
esson, færir gegn því að lög verði sett
um eignarhald á fjölmiðlum, sbr.
grein hans í Morgunblaðinu 7. janúar
sl. Meginsjónarmið Jóns Ásgeirs er
að hagkvæmi krefjist þess að sami
aðilinn eigi fleiri en einn fjölmiðil.
Hvorki Jón Ásgeir, né nokkur annar,
getur sagt hvar þessi hagkvæmni
hefst og hvar hún endar. Er hag-
kvæmninni náð þegar Jón Ásgeir er
búinn að ná yfirtökum á þremur fjöl-
miðlum eða þarf hann að bæta við sig
einum eða tveimur í viðbót? Er pláss
fyrir ríkisútvarp og -sjónvarp sam-
kvæmt hagkvæmnismati Jóns Ás-
geirs?
Í greininni gerir Jón Ásgeir tölu-
vert úr því að bæði DV og Stöð 2/
Norðurljós stóðu illa og því sé gustuk
að sameina þessa fjölmiðla öðrum
rekstri. Rétt er að minna á að DV
skilaði eigendum sínum, feðgunum
Eyjólfi og Sveini R. Eyjólfssyni,
ágætis hagnaði í mörg ár sem fór til
spillis í gæluverkefni og óraunhæfa
stórveldisdrauma. Stöð 2 var líka
skuldsett úr hófi til að standa undir
kaupsýslu eigendanna, sem var
óskyld fjölmiðlarekstri.
Enginn kvarði er til sem segir til
um hve margir fjölmiðlar geti þrifist
á tilteknu markaðssvæði. Ef við
myndum flytja inn erlendar mælistik-
ur yrði niðurstaðan á þá leið að hér
mætti reka eitt héraðsfréttablað og
eina sjónvarpsstöð. Sama mælistika
myndi raunar segja okkur að hér ætti
ekki að vera háskóli, aðeins þrjú kvik-
myndahús, eitt leikhús og þar fram
eftir götunum.
Verði Jóni Ásgeiri að ósk sinni og
engin lög taki gildi um fjölmiðlaeign
er Baugur búinn að eignast svo stór-
an hluta fjömiðlamarkaðarins að nán-
ast ógerningur er fyrir aðra að reyna
þar fyrir sér. Ekki aðeins er Baugs-
veldið eigandi þriggja fjölmiðla á
landsvísu heldur stjórna Baugsmenn
stórum hluta auglýsingamarkaðarins
en auglýsingatekjur ráða lífi og dauða
fjölmiðla. Tvöföld völdun Baugs á
fjölmiðlamarkaðnum er algjörlega
ótæk í lýðræðislegu þjóðfélagi.
Tillaga Jóns Ásgeirs í Morg-
unblaðsgreininni um skipan fjöl-
miðlaráðs, til að sefa áhyggjur
manna, er tilraun til að drepa málinu
á dreif. Rökstuðningurinn fyrir tillög-
unni er kauðslegur og maður fær á
tilfinninguna að einhver sé að gera
grín að forstjóra Baugs; látið hann fá
texta sem forstjórinn skrifar upp á en
orðin eru bara himinblámahjal. Á eft-
ir málsgrein um að fréttastjórar
hinna þriggja fjölmiðla Baugs eigi að
gæta ,,hlutleysis“ og ,,réttlætis í
fréttaflutningi“ kemur þessi fyr-
irvari: ,,Það ber þó að hafa það í huga
að hlutverk fréttastofu er að flytja
fréttir en ekki breiða út hugmyndir
sínar um hlutleysi og réttlæti.“ Hug-
myndin um ,,réttlæti í fréttaflutningi“
er ný af nálinni og svo fullkomlega
framandi höfundi textans að hann
skýtur hana niður í fyrirvaranum.
Samfélagið þarf að verjast fámenn-
isvaldi á fjölmiðlamarkaði. Til þess
höfum við Alþingi að setja leikreglur
til almannaheilla. Tiltölulega einfalt
er að setja lög sem banna að sami að-
ili eigi prentmiðla og ljósvakamiðla.
Það væri skynsamlegt fyrsta skref.
Baugur og dagskrárvald fjölmiðla
Páll Vilhjálmsson skrifar
um fjölmiðla ’Umgengni Baugs-manna um fjölmiðla-
markaðinn undirstrikar
nauðsyn þess að al-
mannavaldið setji regl-
ur til að hamla gegn fá-
mennisvaldinu.‘
Páll Vilhjálmsson
Höfundur er blaðamaður.
NÚ að undanförnu hefur átt sér
stað umræða um samþjöppun í við-
skiptalífinu og þau
áhrif sem þessi þróun
hefur á íslenskt þjóðlíf.
Þessi málefni settu
m.a. svip á ávörp for-
sætisráðherra og for-
seta um áramótin og
hafa einnig komið
fram í leiðaraskrifum
Morgunblaðsins að
undanförnu.
Þessi umræða er
tímabær vegna þess
hve hröð þróun síðustu
ára hefur verið. Það er
nauðsynlegt að við átt-
um okkur á hvernig
við getum haldið áfram að nýta
drifkraftinn í íslensku athafnalífi til
þess að skjóta fleiri stoðum undir
íslenskt efnahagslíf í sátt við sam-
félagið. Þessi umræða verður hins
vegar að taka mið af því að við er-
um að horfast í augu við afleiðingar
af opnara viðskiptaumhverfi þar
sem við erum hluti af stærri heild
en ekki lengur einangrað örhag-
kerfi með takmarkaða möguleika.
Ef óttinn við að einstaklingar
eða einstök fyrirtæki í viðskiptalíf-
inu geti efnast á þann hátt að þeir
eigi eignir sem geta talist hátt hlut-
fall af eiginfé einstakra atvinnu-
greina hér á landi á að stýra við-
brögðum okkar við þeirri stöðu
sem nú er komin upp þá erum við
um leið að setja íslenskum athafna-
mönnum stólinn fyrir dyrnar varð-
andi þátttöku í alþjóðlegu við-
skiptaumhverfi. Þetta liggur
einfaldlega í smæð hins íslenska
hagkerfis.
Máli mínu til stuðnings get ég
tekið raunverulegt dæmi þar sem
hluti hagnaðar duglegra íslenskra
athafnamanna af að nýta sér tæki-
færi á sviði drykkjarvörufram-
leiðslu á nýopnuðum rússneskum
markaði dugði til þess að kaupa
ráðandi hlut í öðrum íslenska rík-
isbankanum. Áttu að vera til staðar
reglur sem hindruðu slíkt og þar
með það að þetta fjármagn bærist
til landsins?
Í annan stað hafa fyrirtæki á inn-
lendum markaði staðið frammi fyrir
kröfu um aukna þjónustu fyrir
lægra verð. Þau hafa mætt þessu
með hagræðingu og þegar ekki er
lengra gengið með rekstrarhagræð-
ingu innan einstakra fyrirtækja hef-
ur kröfunni verið mætt með sam-
runa til að ná fram sparnaði í föstum
kostnaði og öðru hagræði. Þetta hef-
ur leitt til þess að á hinum örsmáa
íslenska markaði virðist ekki vera
rými fyrir nema tvö til þrjú fyr-
irtæki á ýmsum sviðum viðskipta-
lífsins ef þau eiga að
geta í senn mætt kröfu
um öfluga þjónustu
fyrir ásættanlegt verð
og um leið verði til
fjármunir í rekstrinum
til þess að standa und-
ir nýrri sókn.
Agnarsmár ís-
lenskur markaður
Þetta er sú mynd sem
við blasir í íslensku
athafnalífi í dag. Hún
er í sjálfu sér einföld
þó pólitíska staðan sé
bæði viðkvæm og
flókin. Það er að mínu mati ljóst að
erlendar fyrirmyndir s.s lög gegn
hringamyndun sem virka á mörg
hundruð milljóna markaði gagnast
ekki endilega á hinum agnarsmáa
íslenska markaði. Það er einnig
ljóst að samkeppnisfræðin segja að
til þess að samkeppni sé virk þurfa
að vera til staðar nokkur fjöldi fyr-
irtækja af svipaðri stærð (4–5 að
lágmarki).
Á okkar litla markaði getur þetta
í raun þýtt að lögbundin þvingun til
uppskipta á einstökum sviðum hafi
í för með sér að fyrirtækin verði
það smá að þar verði ekki um neina
fjármunamyndun að ræða og þau
tapi þar með getunni til sóknar á
grunni eigin aflafjár án þess endi-
lega að neytendur séu betur settir.
Það fjármagn sem nú verður til í
rekstrinum fer í aukinn kostnað
vegna fjölgunar aðila á mark-
aðnum. Að öðru jöfnu er það nú
einu sinni þannig að það er dýrara
að reka fleiri fyrirtæki en færri og
til lengri tíma eru það ekki aðrir en
viðskiptavinirnir, neytendur, sem
bera þann kostnað.
Það verður einnig að hafa í huga
að drifkrafturinn að baki „íslenska
efnahagsundrinu“ á síðustu árum
sem m.a. hefur komið fram í kaup-
máttaraukningu langt umfram okk-
ar nágrannalönd á sér að verulegu
leyti rætur í þessari þróun. Þ.e.a.s.
hagræðing og samþjöppun í hefð-
bundnum þjónustugreinum ásamt
framleiðniaukningu í okkar höfuð-
atvinnuvegi til langs tíma, sjávar-
útveginum, hefur skapað rými fyrir
nýgreinar s.s í orku – og lyfjaiðnaði,
fjármálastarfsemi og i tölvuheim-
inum. Í framhaldinu hefur síðan
fylgt sókn öflugustu aðilanna á er-
lenda markaði.
Leiðin til framfara í íslensku at-
vinnulífi getur aldrei falist í því að
þvinga það til fyrri stöðu þar sem
fjöldi óburðugra fyrirtækja þar
sem sáralítið fé varð til í rekstr-
inum tókust á um hinn agnarsmáa
lokaða íslenska markað og nýtt
fjármagn var stöðugt kallað til í
formi neikvæðra vaxta með tilheyr-
andi verðbólgu og gengisfalli ís-
lensku krónunnar. Ég reikna ekki
með að nokkrum detti í hug að fara
þessa leið en í ljósi umræðu síðustu
vikna er hins vegar full ástæða til
þess að minna okkur á hversu stutt
er síðan þessi mynd blasti við.
Þetta þýðir hins vegar ekki að
við getum látið sem ekkert sé. Það
þarf vinnu bæði á hinu pólitíska
sviði og ekki síður þurfa samtök at-
vinnulífsins að marka sér stefnu
hvað þetta varðar. Það verður að
vera hlutverk stjórnmálanna að til
staðar séu þau tæki sem til þarf til
þess að veita aðhald. Það eru til úr-
ræði og aðferðafræði til þess að
koma á „samkeppnisígildi“ þar sem
af náttúrulegum ástæðum er tak-
mörkuð samkeppni til staðar. Á
sama hátt verða samtök atvinnu-
lífsins að leggja vinnu í að á vett-
vangi þeirra séu til viðmiðanir um
það „sem ekki má“ þó að hin end-
anlegu viðmið verði að byggjast á
mati forustu fyrirtækjanna um
hvað sé við hæfi við íslenskar að-
stæður.
Jóhannes Geir Sigurgeirsson
skrifar um íslenskt viðskiptalíf ’Það eru til úrræði ogaðferðafræði til þess að
koma á „samkeppn-
isígildi“ …‘
Jóhannes Geir
Sigurgeirsson
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður og hefur setið
í stjórnum fjölda fyrirtækja.
Samþjöppun í viðskiptalífinu
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21
sími 551 4050
Reykjavík