Morgunblaðið - 04.02.2004, Blaðsíða 24

LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 4. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
E
nn eitt ár liðið sem markar
áframhaldandi uppgang mynd-
listar og fjöltækni í heiminum,
nýtt hafið með miklum vænt-
ingum.
Sem fyrr leitaði hið virta listtímarit, art das
Kunstmagasin, í Hamborg, til 10 gagnrýnenda
heimspressunnar og spurði þá álits á eft-
irminnilegasta viðburði ársins 2003 á sýn-
ingavettvangi, þarnæst þeim slakasta, loks
hver væri eftirtektarverðasti frjósprotinn.
Eða orðrétt: 1) Hvaða sýning ársins 2003 var
að þínu mati mikilvægust og af hverju? 2)
Hvaða sýning ársins 2003 olli þér mestum von-
brigðum eða reiði og
af hverju? 3) Hvaða
listakona, hvaða lista-
maður, sem í fyrsta
skipti varð á vegi þín-
um árið 2003 vakti
mesta athygli þína?
Var árviss venja mín að birta umsagnir
þeirra svo til orðrétt um nokkurra ára skeið,
en að því kom að mér þótti romsan of lang-
dregin í dagblað og hætti um stund. Er svo er
komið þykir mér rétt að byrja aftur þó í sam-
þjappaðra formi, fellur að vikulegum pistlum
mínum sem lið í samræðu dagsins. Gagnrýn-
endurnir sem um ræðir eru frá Vínarborg, Zü-
rich, Róm, London, Frankfurt, París, Münc-
hen, New York, Hamborg og Berlín. Áður
voru það vel kunnug nöfn og þeir sömu um
langt árabil, en síðustu ár hefur farið fram
mikil og gagnger uppstokkun og þekki ein-
ungis til eins þeirra, Axels Hechts, ritstjóra
áðurnefnds listtímarits. En þótt segja megi að
liðið hafi verið yngt upp, hefur lítil breyting
orðið á því að fæstir eru sammála um þennan
gang, nema hvað snertir spurninguna um
verstu framkvæmdina. Þar setja fjórir Tvíær-
inginn í Feneyjum ótvírætt og kirfilega í þann
flokk, en einn óvænt í fyrsta flokk en þá sem
hina fullkomnu ímynd ringulreiðar nútímans;
...„perfectes abbild der Konfusion der heuti-
gen Zeit“. Ekki glæsileg útkoma einkum
vegna þess hve afdráttarlaust hún er í fram-
setningu þeirra, einn nefnir tvíæringinn
hundadaga listarinnar, annar þann slakasta
nokkru sinni. Þetta þó allt fólk með ríka til-
finningu fyrir samtímalist svo sem val þeirra á
athyglisverðasta nýgræðingi ársins gefur til
kynna, þannig mun ekki um neina tegund
íhaldssemi að ræða. Af öllu má ráða að liðið er
ekki ýkja hrifið af stefnumörkun sýning-
arstjórans Francesco Bonamis, né því að hann
afsalaði sér ábyrgð með því að ráða ellefu aðra
sýningarstjóra við hlið sér. Velja svo lista-
stefnunni kjörorðið, Draumar og árekstrar –
alræðisvald áhorfandans (!), með sérstakri
áherslu á seinna atkvæðið!! Og ef menn muna
þá afgreiddi Henrik Wivel sýninguna strax í
upphafi í Weekendavisen: „Tvíæringurinn í
Feneyjum – 50 ára hátíðarsýning, er stæri-
sjúkt yfirskipulagt sjó, gagnsýrt kórréttum
pólitískum skilaboðum“, bætir svo við; að allt
tal um alræðisvald áhorfandans sé hræsni. Ax-
el Hecht er líka ómyrkur í máli, segir Bonami
hafa lofað hátíðarsýningu með list
sem fersku framhaldi myndhverf-
ingar heimsins, en útkoman hefði ver-
ið þetta venjulega samsull; potpourri.
Forleikur Bonami við innganginn að
sýningarsvæðinu „Clandestini“, eins
og ólöglegir innflytjendur á Ítalíu
nefnast, segir hann að hafi seinni
hluta dags virkað líkastur klárri
óskammfeilni þegar að landi bar bát
með Norður-Afríkubúum yfirkomn-
um af þorsta ...
Vekur furðu að engir tveir gagn-
rýnendanna komast að sömu nið-
urstöðu um athyglisverðustu fram-
kvæmd ársins, sem ég held að ekki
hafi skeð áður. Tveir tengdasynir Ís-
lands komast hér á blað; Ludmila
Vachtova, óháður listrýnir frá Zürich,
gefur sýningu á verkum Dieter Roth í
Basel atkvæði sitt, þó ásamt Bridget
Riley á Tate Millbank og stórsýning-
unni Berlín- Moskva, í Martin-
Gropius húsi í Berlín. Annar kven-
kyns rýnir, Kim Levin að nafni, sem
skrifar í blaðið „The Village Voice“,
New York, setur landa sinn Matthew
Barney á stall fyrir Cremaster-
kvikmyndaröðina, og líkir honum um
sumt við Joseph Beuys.
Í þessu sambandi er rétt að fram
komi, að Harald Fricke, gagnrýnandi
við Tagesseitung, Berlín, segir að árið
2003 hafi myndbandalist verið dæmd út í kuld-
ann, out, hún takmarkist við „svarta boxið“ og
sé of tímafrek fyrir skoðendur. Bætir svo við;
ánægjulegt að sýning Douglas Gordons á Ha-
yward Gallery, London, afsannaði staðhæf-
inguna hún hafi verið mögnuð í framsetningu
með ljósmyndum og innsetningum. Eins konar
völundarhús kvikmyndasögunnar, sál-
fræðilegir öfgar og draumkenndar afhjúpanir.
Skrifari var öllu minna á vettvangi en þetta
fólk sem flýgur heimsálfa á milli til að vera
með á nótunum og er yfirleitt á staðnum á for-
opnunum, sem geta tekið upp undir viku á
stærstu viðburðunum. En þær heimildir sem
ég hef aðgang að hafa reynst mjög traustar í
áranna rás. Eins og nýlega segir í Sjónspegli,
vakti það athygli Axel Hechts, sem að ég best
fæ séð fer á milli allra kaupstefna, að gömlu
aðferðirnar, málverkið og teikningin eru í mik-
illi framsókn. Uppgangurinn varð þó sýnilegur
fyrir tveim árum eða meir og kannski hefur
viðtal við Bob Dylan í Der Spiegel í
septemberbyrjun 1991 haft nokkur áhrif. Við-
talið er mikill og þversagnakenndur orða-
leikur, til að mynda segir hann bókmenntir
hafa lifað sig, segist þó hafa mikinn áhuga á
framsæknum bókmenntum yngri kynslóða en
uppgötvi þó ekkert nýtt í þeim. Um hvað ætti
rithöfundur svo sem að skrifa sem ekki má sjá
í sjónvarpinu dags daglega og álítur nýmiðla
hafa orsakað gengisfall bókmennta. Við lifum
á tímum vísindaskáldskapar sem fyrir löngu er
orðinn raunverulegur, þar drottni Disney og
þemaveruleiki. Bókmenntir hafa lifað sig,
kvikmyndir eru hinar nýju bókmenntir, hafi
menn eitthvað að segja gera þeir kvikmynd.
Hann var þá spurður hvaða kvikmynd honum
þætti miklar bókmenntir? Þar liggur einmitt
vandamálið, því kvikmyndir geta ekki orðið
miklar bókmenntir, þær séu annars flokks list-
form. Bókmenntir leiða þig frá höfði að hjarta
og til hugsmíða, slíku nær ekkert handrit og
enginn leikstjóri. Kvikmyndir eru jafnan í
vissri og flatri fjarlægð á tjaldinu, fram að
þessu hef ég ekki séð neina kvikmynd sem er
betri en léleg bók ...
Þetta má allt eins heimfæra á ástandið í
myndlistarheiminum sem er margrætt og
þversagnakennt, það sem fyrir nokkrum árum
var inni er úti fyrr en varir og meginstraumar
dagsins hverfa eins og leiftur um nótt að segja
má. Hins vegar blífur samræðan og undir hana
skal kynt, og þetta þversagnakennda viðtal við
Dylan hlýtur að hafa kveikt í mörgum, vakið
þá til umhusunar og þannig skal það vera.
Í nóvemberlok 2002, birtist grein í Spiegel,
fyrirsögnin; Hin ungu illmenni, og segir af
nýrri kynslóð málara sem nálgist viðföng sín
og viðtekin gildi af mikilli léttúð, eins og
reiðum ungum mönnum hefur nú lengi verið
tamt. En mál málanna, að viðkomandi hafa
tekið pentskúfana fram og munda þá og aðrar
málaragræjur af miklum móð, allt annað mál
hvort menn séu hér með á nótunum. Þó ekki
hægt að horfa framhjá þessari þróun né öðru
sem Der Spiegel beinir kastljósinu sérstaklega
að.
Árið sem leið
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
Glæst sýn til fjarlægðar: Tim Eitel: Stöðvarstétt, 2003.
Val Axels Hechts ritstjóra art das Kunstmagasin.
(Eftirtektarverðasti frjósprotinn 2003.)
DÚÓ plús er lítill kammerhópur, skipaður tréblás-
aradúóinu Kristjönu Helgadóttur flautuleikara og
Ingólfi Vilhjálmssyni klarinettuleikara, Tinnu
Þorsteinsdóttur píanóleikara og Áka Ásgeirssyni,
tónskáldi. Hópurinn heldur tónleika í Salnum í
kvöld kl. 20 á vegum myrkra músíkdaga, þar sem
leikin verða verk eftir ítölsku tónskáldin Giacinto
Scelsi og Fabio Nieder, ameríska stórskáldið El-
liot Carter og íslensku tónskáldin Áka Ásgeirsson
og Hjálmar H. Ragnarsson.
Ingólfur Vilhjálmsson hefur orð fyrir hópnum:
„Verk Scelsis, Koh-Loh fyrir flautu og klarinettu,
er samið árið 1966 og er alveg rækilega samofið.
Það er varla hægt að tala um dúó. Carter er nú
þekktara nafn í samtímatónlistinni, en verk hans,
Esprit rude / esprit doux var samið 1984. Þar fara
hljóðfærin hins vegar allrækilega í sundur, og
varla nóta sem þau spila saman. Það er varla til-
finning fyrir púlsi í verkinu heldur.“
Verk Áka Ásgeirssonar, Mínus, verður frum-
flutt á tónleikunum, og er jafnframt yngsta verkið
á Myrkum músíkdögum í ár, – samið á þessu ári.
Hér er það tölva sem leikur með dúóinu, – eða
kannski öllu heldur leikur við það. „Þetta er gagn-
virkt verk. Við verðum með hljóðnema við hljóð-
færin og tölvan vinnur úr þeim upplýsingum sem
hún nær í úr okkar leik, og spilar svo á móti okkur
eitthvað sem hún byggir á okkar leik. Þannig vit-
um við aldrei alveg hvernig útkoman verður.
Tölvan er þó forrituð til að bregðast á ákveðinn
hátt við okkar leik í hverjum hluta verksins.
Hljóðin sem úr henni koma eru bæði ákveðin úr-
vinnsla á okkar hljóðum, en líka hennar eigin.
Undir lokin skiptum við Kristjana yfir á bassa-
klarinettu og altflautu.“
Verk Fabios Nieders er samið 1983 og heitir
Jodeln, og er eins og nafnið gefur til kynna undir
áhrifum frá austurrísku jóðli. Það er samið fyrir
flautu og bassaklarinettu.
Ingólfur segir að lokaverkið á tónleikunum
Rómansa Hjálmars H. Ragnarssonar frá 1981,
skapi skemmtilega sögulega tengingu við verk
Áka, þar sem það sé samið á þeim tíma er Myrkir
músíkdagar voru að hefja göngu sína. „Rómansan
er á gargandi útopnu allan tímann. Hún var heil-
mikið flutt á sínum tíma og varð vinsæl. Hún þótti
kannski heldur hávær fyrir sinn tíma, en mér
finnst tíminn vinna með henni, hún hefur elst
mjög vel.“
Ingólfur segir tengsl íslensku verkanna ekki
mikil; Áki hafi tölvutæknina, sem ekki var tiltæk
þegar verk Hjálmars var samið. „Það hefði tekið
þúsund sinnum lengri tíma fyrir Hjálmar að gera í
þá daga eitthvað í líkingu við það sem Áki er að
gera í sínu verki, og kannski hefði það ekki verið
hægt. Annars finnst mér Áki ekki jafnvilltur í
sinni tónsmíð og Hjálmar er í sinni. Hjálmar var
ungur þegar hann samdi Rómönsuna, en ég veit
ekki hvort Áki er nokkuð ungæðislegur í sínu
verki. Það er öllu fínlegra.“
Áki ekki jafnvilltur og Hjálmar
Morgunblaðið/Þorkell
Dúó plús; Kristjana Helgadóttir, Ingólfur Vilhjálmsson, Áki Ásgeirsson og Tinna Þorsteinsdóttir.
Í LANDSBÓKASAFNI Íslands –
Háskólabókasafni verður opnuð sýn-
ing á morgun, fimmtudag, kl. 12, þar
sem dregin verður upp mynd af ráð-
herratíð Hannesar Hafstein með
áherslu á þátt hans í félagslegum
umbótum.
Í tilefni opnunar sýningarinnar
heldur dr. Auður Styrkársdóttir
stjórnmálafræðingur erindi um
Hannes Hafstein og kvenréttinda-
baráttuna og Guðjón Friðriksson
sagnfræðingur um Hannes Hafstein
og sjálfstæðisbaráttuna í fyrirlestra-
sal safnsins.
Hannes
Hafstein og
félagslegar
umbætur
FRUMSÝNINGU á nýrri óperu
Hafliða Hallgrímssonar, Viröld fláa,
sem vera átti í Lübeck í Þýskalandi
sl. föstudag, var frestað vegna veik-
inda eins söngvaranna. Nú er fyr-
irhugað að frumsýna verkið miðviku-
daginn 11. febrúar.
Frumsýningu
frestað
SÆNSKUR barnakór er að hefja
göngu sína. Kórinn er ætlaður börn-
um á aldrinum 7-12 ára og verða æf-
ingar á miðvikudögum í Norræna
húsinu. Fyrsta æfingin er í dag og
hefst kl. 18.
Nánari upplýsingar má sjá á vef-
svæðinu www.svenskaforeningen.is.
Sænskur
barnakór
♦♦♦
♦♦♦