Morgunblaðið - 04.02.2004, Blaðsíða 30

MINNINGAR
30 MIÐVIKUDAGUR 4. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
H
vers vegna er fólk
ennþá að falla í
stafi þegar það
hlustar á tónlist
Mozarts eða horfir
á málverkið Mónu Lísu? Með
öðrum orðum, í hverju eru áhrif
mikillar listar á mann fólgin? Og
er yfirleitt hægt að svara þeirri
spurningu?
Ef það er hægt, hvar á þá að
leita svarsins? Á að rannsaka
listaverkið sjálft? Er þetta
spurning um hvernig tónlist
Mozarts er samin; um birtuna í
verkum da Vincis? Eða á að
rannsaka listamennina sjálfa?
Uppeldið sem Mozart hlaut;
handlagni da Vincis? Eða er
svarið fólgið í okkur sjálfum,
skynjun okkar á þessum lista-
verkum?
Þarna eru
þá til þrjár
leiðir sem
hægt er að
fara til að
leita svara við
spurningunni sem spurt var í
upphafi. Eru þessar leiðir allar
færar, eða er það einhver ein
þeirra sem gefur hið eina rétta
svar?
Það er heimspekileg spurning
sem verður ekki reynt að svara
hér, heldur skal hugað að nýj-
ustu aðferðunum sem nú eru
notaðar við að svara upphaflegu
spurningunni um það hvað gerir
mikla list áhrifaríka. Þessi nýja
aðferð, sem kalla mætti á ís-
lensku taugafagurfræði (heitir á
ensku neuroesthetics), byggist á
þriðja möguleikanum sem að of-
an er nefndur, það er að segja,
að svarið sé fólgið í okkur sjálf-
um, skynjun okkar á listaverk-
unum.
Nýlega greindi The Wash-
ington Post frá þriðju al-
þjóðaráðstefnu taugafagurfræð-
inga sem haldin var í Listasafni
Berkeley í Kaliforníu í síðasta
mánuði. Við Háskólann í Kali-
forníu í Berkeley er til heil
taugafagurfræðideild, og fyrir
nokkrum árum var sett á fót
Rannsóknarstofnun í taugafag-
urfræði fyrir tilstuðlan Semir
Zeki, taugalíffræðings við Uni-
versity College í London.
Frumforsenda taugafag-
urfræðinnar, eins og The Wash-
ington Post hefur hana eftir
nokkrum frummælenda á ráð-
stefnunni, er sú, að í hvert sinn
sem við skynjum eitthvað sem
veldur okkur tiltekinni líðan sé
það vegna þess að það sem við
skynjum hefur áhrif á ákveðna
staði í heilanum í okkur.
Viðbrögð okkar við listaverk-
um – bókum, málverkum, tónlist
og fleiru – má því rannsaka með
segulsneiðmyndum af heilanum.
Í frétt The Washington Post
segir að nýlegar rannsóknir Zeki
bendi til að þegar fólki eru sýnd
málverk sem því þyki falleg hefj-
ist mikil virkni á tilteknum stöð-
um í heilanum í því. Aftur á móti
bregðist heilinn öðru vísi við
ljótleika; þá fari af stað stöðvar
sem einnig verða virkar þegar
maður reiðist. Það breytir svo
skynjun fólks á list þegar það
verður fyrir heilaskemmdum,
samkvæmt rannsóknarnið-
urstöðum sem lagðar voru fram
á ráðstefnunni í Berkeley.
Þessi vísindi eru ennþá í burð-
arliðnum, og tengjast víðtækari
rannsóknum á tilfinningum. En
óneitanlega er þetta spennandi
hlið á fagurfræðinni og gæti gert
þá mjög svo loftkenndu fræði-
grein dálítið áþreifanlegri.
Þannig mætti ímynda sér að
með þessum hætti sé mögulegt
að afhjúpa snobbara. Heilasneið-
myndatækið myndi þá virka svo-
lítið eins og lygamælir og leiða í
ljós hvort sá einstaklingur sem
myndaður er verður raunveru-
lega fyrir áhrifum af einhverjum
hlut sem sagður er vera lista-
verk, eða er bara að þykjast.
Það er svo aftur enn önnur
spurning, einnig fagurfræðileg,
hvort svona „tilfinninga-
viðbrögð“ við listaverkum séu
hin einu „réttu“. Ekki er til
dæmis ólíklegt að listaverk setji
málstöðvar heilans af stað í
sumu fólki, það er að segja, veki
hjá því mikla þörf til að tala. Að
minnsta kosti virðist manni sem
margir bregðist við listaverkum
með því að tala um þau. Ef til
vill mætti kalla þetta „vitsmuna-
viðbrögð“. Og eru það ekki alveg
fullgild viðbrögð við listaverk-
um? (En þetta er nú eiginlega
heimspekileg spurning – sem
eins og áður sagði á ekki að fara
út í hér).
Það flækir svo enn málið, að
allar líkur eru á að heilar manna
séu mismunandi vegna erfða.
Það er að segja, skapgerð, at-
ferli og ýmislegt fleira þess-
háttar á sér líkamlegar rætur í
uppbyggingu heilans, en ræðst
ekki fyrst og fremst af ytri að-
stæðum og uppeldi. (Rannsóknir
á eineggja tvíburum sem eru að-
skildir við fæðingu virðast stað-
festa þetta.)
Má þá ekki ætla að fegurð-
arskyn eigi sér ekki einungis lík-
amlegar rætur heldur sé enn-
fremur mismunandi eftir því
hvernig genagerð manns er? Ef
til vill eru þeir þá til sem eru
gersneyddir öllu skynbragði á
listir vegna þess að þeir hafa
einfaldlega ekki erft tilskilin gen
frá forfeðrum sínum.
Þar af leiðandi vaknar sú
spurning hvort það sé ekki í
mörgum tilvikum misráðið – og
beinlínis vonlaust – að ætla að
kenna fólki að meta list. Þeir eru
til sem finna engan mun á sér
hvort sem þeir eru að horfa á
Mónu Lísu eða kort af leiðakerfi
SVR. Sumt fólk einfaldlega hef-
ur ekki mikla „sjóngreind“.
(Geta má sér þess til að slíkur
„skortur“ sé algengur hjá þeim
sem aftur á móti eru með „texta-
greind“ í vel rúmu meðallagi –
þetta væri verðugt viðfangsefni í
sálfræðirannsókn.)
Þannig er taugafagurfræði um
margt forvitnileg og virðist geta
nýst til að svara ýmsum spurn-
ingum, þótt einnig virðist mega
ráða af fréttum að enn eigi eftir
að negla niður ófáar skilgrein-
ingar sem þurfa að vera á hreinu
til að niðurstöður taugafag-
urfræðilegra rannsókna geti tal-
ist eiginleg svör. Þá virðist einn-
ig að ekki eigi síður eftir að
setja þessari fræðigrein mörk –
komast að því hvað hún getur
gert og hvað ekki.
En ef til vill er þessi nýja
grein um fram allt staðfesting á
þeim gömlu sannindum að feg-
urðin búi í auga áhorfandans –
nema hvað nú myndi maður
segja að hún búi í heila hans.
Fegurðin
í heilanum
Nýlegar rannsóknir benda til að þegar
fólki eru sýnd málverk sem því þykja
falleg hefjist mikil virkni á tilteknum
stöðum í heilanum í því.
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
✝ Markús Sveins-son fæddist í
Reykjavík hinn 22.
mars 1943. Hann lést
af slysförum við
heimili sitt hinn 28.
janúar síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
hjónin Sveinn Guð-
mundsson, forstjóri
Vélsmiðjunnar Héð-
ins, f. 27. ágúst 1912,
d. 1988, og Kristín
Helga Markúsdóttir,
húsfreyja, f. 19. júní
1918, d. 1971. Systk-
ini Markúsar eru
Sverrir, f. 1939, Birna, f. 1941, d.
1942, Kristín, f. 1945, Snjólaug, f.
1949, og Guðmundur Sveinn, f.
1954.
Markús kvæntist Helgu Mattínu
Björnsdóttur hinn 8. september
1962. Foreldrar hennar voru dr.
Björn Leví Björnsson, hagfræð-
ingur, f. 1903, d. 1956, og Guð-
björg Guðmundsdóttir, húsfreyja,
f. 1908, d. 1970. Markús og Helga
Mattína skildu 1983. Börn þeirra
eru: 1) Björn Guðmundur, f. 4.1.
1963. Börn hans og Sigríðar
Kristínar Hrafnkelsdóttur fyrrv.
sambýliskonu eru Björn Leví, f.
21.11. 1994, og Hrafnkell, f. 21.1.
1996. 2) Sveinn, f.
9.8. 1967. Barn hans
og Arnbjargar Finn-
bogadóttur, fyrrv.
sambýliskonu, er
Helga Mattína, f.
1.12. 1998. 3) Kristín
Helga, f. 14.8. 1970,
maki Stefán Bragi
Þorsteinsson. Börn
þeirra eru: Markús
Leví, f. 5.8. 1996, og
Sunna Liv, f. 27.5.
1998.
Markús varð stúd-
ent frá Verzlunar-
skóla Íslands 1964.
Hann fór í framhaldsnám til Sví-
þjóðar og útskrifaðist sem tækni-
fræðingur frá Tækniháskólanum í
Gautaborg 1967. Markús starfaði
fyrst hjá félagi íslenskra iðnrek-
enda. Eftir það starfaði hann í
fjölskyldufyrirtækinu, Vélsmiðj-
unni Héðni. Markús sat í bæjar-
stjórn Garðabæjar eitt kjörtíma-
bil. Hann var félagi í Lionsklúbbi
Garðabæjar. Markús var einn af
stofnfélögum Útivistar og starfaði
ötullega að uppbyggingu útivist-
arsvæða með félaginu.
Útför Markúsar fer fram frá
Garðakirkju í Garðabæ í dag og
hefst athöfnin klukkan 10.30.
Elsku pabbi minn. Mig langar bara
til að minnast þín með nokkrum orð-
um. Það er skrítið hvað maður er lítið
undir svona áfall búinn sem við öll
höfum orðið fyrir við fráfall þitt. Það
hrannast upp fallegar minningar um
okkur feðginin saman og þá oftar en
ekki úti í náttúrunni með Útivist. Þú
varst einstakur pabbi og ég mun hafa
að leiðarljósi í mínu lífi allt það sem þú
hefur kennt mér. Við höfum gengið í
gengum góða og erfiða tíma saman og
það mun styrkja mig í minni sorg
núna. Ég mun, þegar frá líður, sam-
gleðjast þér þar sem nú ertu laus úr
viðjum erfiðs sjúkdóms sem hefur
markað þitt líf. Það er þungur kross
að bera þegar heilsan takmarkar get-
una til þess að njóta lífsins og fjöl-
skyldunnar. Ég mun alltaf þakka fyr-
ir það að hafa átt þig sem pabba og
engan annan. Þú gafst mér allt sem
góður pabbi gefur, gott og heilt upp-
eldi, góða æsku og dyggan stuðning í
gegnum mitt nám og svo mitt fjöl-
skyldulíf. Það var alveg einstakt sam-
band á milli þín og Stebba míns. Það
voru fáir sem sluppu í gegnum nál-
arauga þíns sérstaka og oft beitta
húmors en Stebbi naut þess að vera
þinn eini tengdasonur og mikill vinur.
Ég mun senda þér fallegar hugsanir
og birtu og ég veit að þú ert og verður
hjá okkur. Takk fyrir mig, elsku
pabbi minn. Ég elska þig.
Þín dóttir
Kristín Helga.
Hann var hetjan sem barðist hvað
harðast með trésverðum og knallettu-
byssum í æsilegum bardögum stáka-
gengjanna á Melunum. Hann var
grallarinn sem skaut gúmmíplöntuna
hennar mömmu í tætlur með teygju-
byssu. Hann var gaurinn sem
sprengdi háværustu rörasprengjurn-
ar í Vesturbænum um áramót. Hann
var gæðablóðið sem bauð öskukörl-
unum í kaffi og kleinur í eldhúsinu hjá
mömmu. Hann var gæinn sem skaut-
aði af mestum hraða á Melavellinum
og húkkaði stelpurnar með treflinum
sínum. Hann var stríðnispúkinn sem
elskaði að koma litlu systur til að
grenja og fyrstur til að biðja hana fyr-
irgefningar. Hann var ofurhuginn
sem gekk eftir húsmæninum heima á
Hagamel svo húsmæðurnar í ná-
grenninu fengu hland fyrir hjartað.
Hann var Vesturbæjartöffarinn og
hjartaknúsarinn.
Hann var hjartkær bróðir minn.
Markús ólst upp í foreldrahúsum á
Hagamelnum við ástríki og gott at-
læti í stórri og samheldinni fjölskyldu.
Hann gekk í Melaskólann og Gaggó
Vest. og lauk stúdentsprófi frá Verzl-
unarskóla Íslands 1964. Hélt til náms
í véltæknifræði við Tækniháskólann í
Gautaborg og útskrifaðist þaðan
1967. Hann gekk að eiga skólasystur
sína og æskuást, Helgu Mattínu
Björnsdóttur. Þau voru glæsilegt par,
hann hávaxinn og spengilegur, kvikur
í hreyfingum, svarthærður, skarpleit-
ur og svipfríður, hún kát og falleg
með þykkt kastaníubrúnt hár og
græn augu. Þau eignuðust þrjú glæsi-
leg börn, Björn Guðmund, Svein og
Kristínu Helgu. Leiðir þeirra Helgu
Mattínu skildu.
Sambýliskona hans til margra ára
var Anna Sigfúsdóttir. Leiðir þeirra
skildu. Síðar bjó hann um nokkurra
ára skeið með Sigurveigu Jónsdóttur.
Einnig þeirra leiðir skildu.
Bróðir minn eignaðist hús foreldra
okkar að Sveinseyri í Mosfellssveit og
átti heima þar síðustu árin. Þar átti
hann margar góðar stundir, þar voru
minningarnar, þar vildi hann helst
vera og þar fékk hann að deyja.
Markús bróðir var einstaklega lífs-
glaður og athafnasamur drengur.
Hann var gæddur góðum gáfum og
hæfileikar hans lágu víða. Hann var
góðmenni sem ekkert aumt mátti sjá,
tryggur vinur vina sinna, gjafmildur
og mikill hjartaknúsari. Á yfirborðinu
gat hann verið töffari, en undir niðri
sló ört og viðkvæmt hjarta. Hann var
náttúrubarn sem naut sín best í
óbyggðum landsins og hafði ferðast
um það vítt og breitt, oftast á tveimur
jafnfljótum ásamt félögum í Útivist,
sporléttur og hinn mesti garpur til
göngu. Um land sitt var hann hafsjór
af fróðleik og var gott að leita í smiðju
til hans þegar nöfn á steina- eða
plöntutegundum skorti. Hann var
mikill dýravinur. Lengi átti hann
Hektor, gullinn Retrieverhund sem
fylgdi honum eins og skugginn. Ég
gæti trúað að fræðimennska hefði
legið vel fyrir bróður mínum, hann
var grúskari af Guðs náð. Og safnari.
Hugurinn dvaldi gjarnan við gamla
tíma, hann bar virðingu fyrir hlutum
úr fortíðinni. Þeim fylgdi ylur og in-
dælar minningar, þeim mátti ekki
kasta. Húsbúnaður úr foreldrahúsum
fylgdi honum alla ævi, leirtau, mat-
aráhöld, myndir og ýmsir skrýtnir og
skemmtilegir smáhlutir.
Gjarnan var stutt í gáskann. Orð-
færi hans var skrúðmikið og
skemmtilegt og af munni hans komu
oft kostulegir orðaleikir. Illvígur
sjúkdómur lék minn kæra bróður
grátt. Aðra stundina var heimurinn
hans og hugmyndaauðgin átti sér
engin mörk. Þá voru jafnan mörg járn
í eldinum. Hina stundina dvaldi hann í
dimmum dal. Eftir því sem árin liðu
fækkaði hinum björtu dögum en þeim
myrku fjölgaði. Hann átti góða að
sem allir vildu leggja honum lið, en
hans var ávallt að veita, sjaldnar að
þiggja. Bróðir minn átti víða vini sem
hugsuðu til hans með hlýhug. Fjöl-
margir þekktu hann, vissu um veik-
indi hans og spurðu eftir honum. Á
góðum dögum átti hann það til að hóa
saman gömlum félögum úr Útivist
eða bekkjarfélögum úr Meló eða fjöl-
skyldu og vinum. Þá lék hann á als
oddi og naut þess að veita vel. Hann
hélt til síðasta dags símasambandi við
fjölmarga, bæði vini og vinkonur. All-
ir óskuðu honum ævinlega alls hins
besta og hann vildi öllum vel.
Hann elskaði börnin sín og fjöl-
skyldur þeirra heitt og var bundinn
þeim sterkum tilfinningaböndum,
þótt honum veittist ekki alltaf létt að
láta tilfinningar sínar í ljós. Það var
miður að hann skyldi ekki geta notið
meiri samvista við þau hin síðari ár.
Mér er minnisstætt þegar hann leiddi
Kristínu Helgu, dóttur sína inn
kirkjugólfið í Garðakirkju fyrir fáein-
um árum og ávarpaði þau Stefán
Braga í veislunni á eftir. Þá var bróðir
minn flottur! Nú um þrettándann
mætti hann til fjölskylduveislu. Hann
var fallegur og glaður í bragði og naut
samvistanna greinilega vel.
Hann var enn léttur í spori og
kvartaði aldrei enda þótt í ljós kæmi
eftir andlát hans að hjarta hans var
orðið veilt. Ég kveð kæran bróður
með ást og þökk. Megi friður vera
með sálu hans. Ég bið góðan Guð að
varðveita börnin hans og fjölskyldur
þeirra. Minningin um ástkæran bróð-
ur mun lifa.
Kristín Sveinsdóttir.
Árið var 1958 – anddyrið í gamla
Versló á Grundarstígnum fullt af ung-
mennum. Allt iðaði af lífi. Ánægja,
gleði og tilhlökkun skein út ungum
andlitum. Þarna voru samankomnir
fyrsta árs nemarnir. Stundin var
mögnuð. Stór draumur hafði upp-
fyllst, nefnilega að vera orðinn „Vers-
lingur“! Það voru eitthvað á milli 70
og 80 krakkar sem þarna stigu fyrstu
skrefin í litla skemmtilega skólasam-
félaginu í Þingholtunum. Einn þeirra
var Markús Sveinsson sem hér er
kvaddur. Hann var strax sá sem skar
sig úr – áberandi. Dökkur á brún og
brá, vel og smekklega klæddur , beinn
og glaðbeittur geystist hann um
skólagangana. Hugur hans frjór.
Hann sá menn og atvik í sérstöku ljósi
– með sínum eigin augum. Athuga-
semdir hans gátu verið bæði brosleg-
ar og beittar í senn. Markús var góð-
um gáfum gæddur en hann hafði sinn
sérstaka stíl í náminu sem öðru. Ekki
alltaf auðveldur nemandi kennurum
sínum en örugglega ógleymanlegur
með frumlegum og oft furðulegum
spurningum. Hann heillaði mig. Fal-
legur, vel upp alinn og með öll sín
uppátæki. Það var engin lognmolla
kringum Markús. Fljótlega tókumst
við hönd í hönd og saman gengum við
kornung út í lífið. En við gengum ekki
götuna ein. Foreldrar Markúsar,
Helga og Sveinn, voru yndisleg hljón
og samvalin. Á heimili þeirra á Haga-
mel, í sumarhúsinu að Sveinseyri var
mikið líf . Húsbóndinn athafnamaður
og eldhugi. Húsmóðirin hlý – vitur og
stoðin stóra. Gleðin og krafturinn
voru þar við völd. Systkinahópurinn
og frændgarðurinn stór og náinn. Það
var gaman að vera til. Við gengum í
hjónaband og Björn Guðmundur
frumburðurinn okkar, kom í heiminn
meðan við vorum enn í lærdómsdeild.
Eftir stúdentinn héldum við, litla fjöl-
skyldan, til náms í Svíþjóð, umvafin
og ötullega studd af okkar góðu fjöl-
skyldum. Annað barnið okkar,
Sveinn, bættist í hópinn skömmu áður
en pabbinn ungi lauk námi sínu sem
tæknifræðingur. Þetta voru spenn-
andi tímar. Okkar beið nú heimilis-
stofnum í rauðu múrsteinahúsi við
Hraunholtslækinn í Garðabæ. Þar
fæddist yngsta barnið og einkadótt-
irin Kristín Helga. Sólskinið í kring-
um okkur var bæði sterkt og bjart.
Árin liðu hratt við störf og leik. Tím-
arnir breyttust. Við sem ung trúðum
á sameiginlega ævigöngu, völdum
hvort sína leið sem hjón en aldrei sem
kærir vinir og foreldrar barnanna
okkar. Fyrir það þakka ég lífinu og
þakka ég Markúsi, af alhug í dag.
Markús Sveinsson, ungi fallegi
maðurinn sem birtist mér á skóla-
göngunum í Versló fyrir 45 árum, er
lagður af stað í ferðina miklu. Hann
hefur fundið ljósið sem of lengi vant-
aði í tilveru hans. Veri Markús, minn
hjartans vinur, Guði falinn í eilífðar-
landinu, með djúpri þökk fyrir allt og
allt.
Helga Mattína Björnsdóttir.
MARKÚS
SVEINSSON