Morgunblaðið - 04.02.2004, Side 46

46 MIÐVIKUDAGUR 4. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Sýnd kl. 8 og 10.15. B.i. 14
Sýnd kl. 6.
Kvikmyndir.com
Tilnefning til
óskarsverðlauna1
Sannkölluð kvikmyndaperla í anda
Forrest Gump. Í leikstjórn Tim Burtons.
Sýnd kl. 5.45, 8 og 10.20.
SV Mbl.
HUGSAÐU STÓRTMiðasala opnar kl. 15.30
EINI THX LÚXUSSALUR LANDSINS
Sýnd kl. 3.45, 5.50, 8 og 10.15.
Stórskemmtileg gamanmynd
með Brittany Murphy
(8 Mile og Just Married) sem
fer að passa ríka litla stelpu
eftir að hún stendur uppi
peningalaus. Með hinni
frábæru Dakotu Fanning.

Kvikmyndir.com
Tilnefning til
óskarsverðlauna1
Sýnd kl. 10. B.i. 14 ára.Sýnd kl. 4, 6 og 8. B.i. 12.
kl. 5 og 9.
Yfir 90.000 gestir
TILNEFND TIL GOLDEN GLOBE-VERÐLAUNA. M.A. SEM BESTA MYNDIN OG BESTI AUKALEIKARI
11 Tilnefningar til óskarsverðlauna
Sýnd kl. 4. Með ísl. tali.
Kvikmyndir.com
Sýnd kl. 5.20, 8 og 10.40.
Sannkölluð kvikmyndaperla í anda
Forrest Gump. Í leikstjórn Tim Burtons.
„Glæsilegt ævintýri. Hreinn
unaður frá upphafi til enda.“





Fréttablaðið
SV Mbl.
Skiptar skoðanir eru vestanhafs með bók JonathansLethems, The Fortress ofSolitude, sem kom út í
september síðastliðnum. Nokkrum
dögum áður en bókin kom út birtist
í vefritinu Salon.com umsögn um
hana þar sem því var meðal annars
slegið fram að hin „stórkostlega
bók Lethems, The Fortress of Sol-
itude, [skipi] honum í fremstu röð
bandarískra skáldsagnahöfunda“. Í
kjölfarið hafa menn síðan ýmist
keppst um að lofa hana eða lasta,
segja hana sönnun þess að Lethem
sé með fremstu rithöfundum
Bandaríkjanna, eða kveinka sér yf-
ir því hve bókin sé löng, stíllinn of
þéttur og allt of mikið af smáat-
riðum. Flestir málsmetandi gagn-
rýnendur vestan hafs virðast þó á
einu máli, The Fortress of Solitude
er ein besta ef ekki besta bók sem
kom út þar í landi á síðasta ári.
Lærði málaralist
Lethem, sem fæddur er 1964,
varð snemma listhneigður og lærði
málaralist í listaskóla í New York
áður en hann hélt í framhaldsnám í
Vermont. Þegar þangað var komið
var bókmenntaáhuginn búinn að ná
yfirhöndinni og hann tók að skrifa
sem mest hann mátti. Honum gekk
illa að fá fyrstu skáldsögu sína,
Heroes, gefna út en eftir að hann
tók að skrifa smásögur gekk hon-
um betur að koma verkum sínum
á prent. Hann skrifaði smásögur í
ýmsum stílum en framan af aðal-
lega vísindaskáldsögur og var með-
al annars nálægt því að hljóta verð-
laun fyrir eina slíka sögu fyrir
rúmum áratug. Fyrsta skáldsagan,
vísindaskáldsagan Gun, with
Occasional Music, kom út 1994 og
síðan Amnesia Moon 1995, smá-
sagnasafnið The Wall of the Sky,
the Wall of the Eye 1996, As She
Climbed Across the Table 1997,
vestrinn Girl in Landscape 1998 og
Motherless Brooklyn, sem kom út
1999 og fékk Gullna rýtinginn sem
besta glæpasaga ársins það ár, auk
fleiri verðlauna
Undir lok áttunda áratugarins
bjó Lethem í San Francisco en
fluttist síðan á heimaslóðir, Brook-
lyn-hverfi í New York, 1996, þar
sem hann hefur búið síðan.
Athvarf Superman
The Fortress of Solitude, virki
einsemdarinnar, dregur nafn sitt af
athvarfi Superman sem áhuga-
menn um teiknimyndasögur kann-
ast allir við, en hann kom sér upp
slíku athvarfi þar sem hann gat
verið út af fyrir sig, norður undir
pólnum í grimmdarfrosti og kulda.
Bókin Brooklyn-bók gerist í
Brooklyn og segir frá breytingun-
um sem verða á hverfinu á áttunda
áratugnum fram á okkar daga,
hvernig eiturlyf og fátækt eyði-
lögðu líf að segja allra þeirra sem
ekki komust úr hverfinu, sátu eftir
og hrörnuðu með því. Lethem ólst
sjálfur upp í Brooklyn og þótt bók-
in sé ekki ævisöguleg býr söguper-
sónan, Dylan Ebdus, nánast á
sama stað og Lethem sjálfur í
æsku og er að auki jafnaldri hans,
á sama afmælisdag.
Foreldrar Ebdus lifa bóhem-lífi,
kæruleysislegu og frjálslegu lífi og
kæra sit lítt um hefðbundin gildi.
Þó ekki segist Lethem hafa átt svo
sveimhuga foreldra voru þau virk í
að mótmæla Víetnamstríðinu og
hann segir að sem barn hafi hann
verið með það á hreinu að Nixon
væri illur, álíka og Drakúla sagði
hann í viðtali við The Paris Review
um líkt leyti og Fortress of Sol-
itude kom út. „Þegar ég svo komst
að því að Rod Serling, Philip K.
Dick og Thomas Pynchon voru
sammála mér í því að forsetinn
væri illt tölvustýrt vélmenni var
það mjög ánægjuleg tilfinning að
aðrir væru líka búnir að átta sig á
því.“
Önnur gerð kúgunar
Þegar Lethem fluttist með fjöl-
skyldu sinni til Brooklyn 1968
bjuggu þar nánast eingöngu negr-
ar og portoríkanar og þannig voru
aðeins þrír hvítir nemendur í
hverfisskólanum að honum með-
töldum. Eins er því farið með
Dylan Ebdus, hann er eini
hvíti nemandi skólans og á fyr-
ir vikið erfitt með að eignast
vini þar til hann kynnist Mingus
Rude, syni eiturlyfjasala og tón-
listarmanns. Rude verður besti
vinur hans og verndari og um
leið táknmynd fyrir það hvernig
blökkumannasamfélag hverfisins
hnignar, rotnar fyrir áhrif eitur-
lyfja og eymdar. Koma fjölskyldu
Lethems og líka Ebdus í svert-
ingjahverfið er fyrsti vísir þess að
það sé að breytast, leysast upp,
sumpart fyrir vandann sem nagar
það innan frá en líka sumpart fyrir
þrýsting frá hvítum innflytjendum
í hverfið, hvítum miðstéttarfjöl-
skyldum sem vaða ekki í seðlum en
niðurstaðan er sú sama, fjölskyld-
urnar sem fyrir eru standast ekki
nýja fólkinu snúning, hafa ekki efni
á að búa í hverfinu sínu lengur og
með því hverfur menningarheimur.
Bók Lethems hefur þannig vakið
umræðu fyrir söguna af því hvern-
ig frjálslynt hvítt menna- og lista-
fólk fluttist í borgarhverfi í New
York, oft til að sýna fram á að þeim
þætti ekkert að því að búa innan
um svarta, en gerðu um leið svört-
um ókleift að búa þar lengur. Í við-
tali í Guardian segir Lethem að
víst hafi kynþáttafordómar verið
bannaðir með lagasetningu og að
vissu leyti í vitund almennings, „en
margir svertingjar nutu ekki rétt-
indanna vegna þess að þeir voru
undirstétt. Það beið þeirra önnur
gerð kúgunar, stéttakúgun. Þegar
réttindabaráttunni lauk með sigri
kom í ljós að allir gyðingarnir og
hipparnir og listamennirnir voru
hvítt miðstéttarfólk en svertingj-
arnir jafn fátækir og forðum.“
Virki einsemdarinnar
Bandaríski rithöfundurinn Jonathan Lethem er ýmist talinn með fremstu rit-
höfundum Bandaríkjanna eða menn kveinka sér yfir orðgnóttinni í verkum
hans. Árni Matthíasson segir að flestir séu þó sammála um að ný bók hans,
The Fortress of Solitude, sé með bestu verkum síðasta árs vestan hafs.
Jonathan Lethem
A Gathering Light eftir Jennifer Donnelly.
464 síður innb. Bloomsbury gefur út.
MEÐ eftirminnilegustu unglinga-
bókum sem rekið hefur á fjörur mín-
ar á síðustu mánuðum er þessi frum-
raun Jennifer Donnelly. Sagan
gerist um aldamótin 1900 og sögu-
persónan, hin sextán ára gamla
Mattie Gokey,
elst upp í sárri fá-
tækt hjá föður
sínum og systkin-
um við Elgsvatn í
Adirondack-fjöll-
um nyrst í New-
York-fylki. Lífs-
baráttan er hörð
og ekki er það til
að auðvelda henni
lífið að móðir barnanna er fallin frá
fyrir nokkru og því lendir allt of mik-
ið á herðum hinnar ungu Gokey.
Til viðbótar við allt saman kemur
síðan sterk óþreyja hennar eftir því
að komast til náms, því stúlkan hefur
miklar gáfur. Vonarglætan er svo
þegar hún kemst að sem þjónustu-
stúlka á gistiheimili við Elgsvatn að
henni takist að afla nógu mikils fjár
til að geta staðið straum af í það
minnsta upphafi náms í New York
hvað sem síðar verður, þótt það togi
vitanlega í hana að hjálpa fjölskyld-
unni og einnig piltur sem er farinn að
gera hosur sínar grænar fyrir henni.
Sá voðaatburður á sér stað að ung
stúlka ferst í vatninu og fylgdarmað-
ur hennar týnist og sú atburðarás á
eftir að hafa talsverð áhrif á það
hvaða ákvörðun Gokey unga tekur
að lokum.
A Gathering Light, sem heitir
reyndar A Northern Light vestan
hafs, hefur ekki síst vakið athygli
fyrir það að hún byggist á sönnum
atburðum, frægu morðmáli frá því
um þarsíðustu aldamót, en kveikjan
að bókinni var að sögn er Donnelly
las An American Tragedy by Theo-
dore Dreiser sem byggist á sama
morðmáli.
Donnelly hleypur fram og aftur í
tíma í frásögninni sem kemur vel út
og persónurnar eru almennt lifandi
og eðlilegar nema kannski kennslu-
konan sem hvetur Gokey, hún er full
klisjukennd í frelsisbaráttu sinni
þótt lesandi fái sterka samkennd
með henni. Aukapersónur í bókinni
eru margar skemmtilega skrifaðar
og gæða frásögnina lífi og þótt sagan
sé átakanleg á köflum er hún líka full
af kímni og hlýju. Heimurinn sem
Donnelly dregur upp er sannfærandi
og greinilegt að hún hefur unnið
heimavinnuna sína vel.
Árni Matthíasson
Bækur
Ástir og örlög
við Elgsvatn
Playing with Fire eftir Peter Robinson.
384 síður innb. Macmillan gaf út í jan-
úarbyrjun.
PETER Robinson hefur skrifað
allnokkrar bækur um lögreglufor-
ingjann Alan Banks frá því fyrsta
bókin, Gallows View, kom út fyrir
tæpum aldarfjórðungi. Ekki hef ég
tölu á hve bækurnar eru margar,
líklega vel á annan
tuginn, en hann er
höfundur þeirrar
gerðar að maður
þreytist seint á
honum. Einnig
hefur Banks tekið
út þroska á þeim
árum sem liðin
eru, kannski ekki
alltaf nógu mikinn
þroska eins og síðar verður vikið að,
en þó breyst með tímanum og tekist
að verða trúverðug sögupersóna.
Bókin hefst þar sem Robinson og
fulltrúi hans Annie Cabot eru kölluð
til vegna brennandi báta í síki, enda
var fólk um borð og um íkveikju að
ræða. Inn í rannsóknina blandast
síðan sitthvað óskemmtilegt sem
ekki er vert að rekja hér, ástarlíf
Banks og Cabbot og svo má telja.
Brennuvargurinn hefur þó ekki lok-
ið sér af, hann er með fleira mis-
jafnt í huga og svífst einskis til að
koma í veg fyrir að upp um sig
komist.
Robinson er býsna góður penni,
skrifar skýran og læsilegan texta og
fléttan er alla jafna vel snúin, sjá til
að mynda bók hans frá í fyrra, The
Summer That Never Was. Að þessu
sinni hefur hann aftur á móti ekki
falið illmennið eins vel og áður, eða
í það minnsta var maður ekki lengi
að átta sig á hver sökudólgurinn
væri, persóna sem var að auki held-
ur ótrúverðug. Bókin er þó ágæt af-
þreying eins og bækur um Banks
eru almennt, og ekki skemmir að
endirinn brýtur skemmtilega upp
ímynd sem var kannski orðin full-
stöðluð; gaman verður að sjá hvern-
ig Robinson spilar úr því.
Eins og jafnan er Banks lög-
regluforingi í vandræðum í einkalíf-
inu, of mikið af tilfinningaflækjum,
og satt best að segja er ég orðinn
heldur leiður á því hve lengi hann
er að leysa úr skilnaðinum, eins
skynsamur maður og hann annars
er. Vonandi er gott uppgjör fram-
undan í næstu bók svo þessi mál
séu frá, það má þá skaffa honum
annars konar vesen í samskiptum
við konur, af nógu er að taka þar
sem einmana lögregluforingjar eru
annars vegar.
Árni Matthíasson
Bækur
Barist við
brennuvarg