Morgunblaðið - 23.03.2004, Blaðsíða 22

DAGLEGT LÍF
22 ÞRIÐJUDAGUR 23. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Ólafur Reykdal matvæla-fræðingur hjá Matrasegir að því hafi veriðhaldið fram að minna
lýkópen væri í tómötum sem rækt-
aðir eru í gróðurhúsum á norð-
lægum slóðum. „Ekkert bendir til
þess að þetta eigi við rök að styðj-
ast,“ segir hann, „því íslenskir
tómatar innihalda eðlilegt magn
bæði af lýkópeni og beta-karótíni
hvort sem þeir eru ræktaðir að
sumri eða að vetri við raflýsingu.“
Sætir og rauðir og góðir
Lýkópen er ekki vítamín, en það
er öflugt andoxunarefni sem talið
er veita vörn gegn hjartasjúkdóm-
um og krabbameini. Lífrænt rækt-
aðir tómatar mældust með svipað
magn af lýkópeni og þeir sem
ræktaðir voru með hefðbundnum
hætti. Lýkópen gefur tómötum
rauða litinn og fái þeir að roðna
eykst lýkópenið, jafnvel þótt tóm-
atarnir séu komnir í kæligeymslu.
Lýkópen í íslenskum tómötum er
með því mesta sem gerist ef miðað
er við erlendar heimildir og er lík-
legt að þroskastig og yrki ráði úr-
slitum.
„Það er sérstaklega athyglisvert
að hollustuefnið lýkopen, sem
einkum finnst í tómötum, er fullt
eins mikið í þeim sem ræktaðir eru
hér á landi. Því rauðari sem þeir
eru því meira er af lýkópeni í
þeim. Lýkópenið er sérstakt að því
leyti að það varðveitist þrátt fyrir
að tómatarnir séu unnir og finnst
því í unnum vörum sem innihalda
tómata. Þó er efnið nokkuð við-
kvæmt fyrir hita og ljósi,“ segir
Ólafur.
Gulrætur ríkar af beta-karótíni
Við mælingar á íslenskum gul-
rótum kom í ljós að þær sem höfðu
mest af efninu voru ræktaðar í
upphituðum jarðvegi. Magn karót-
íns í íslenskum gulrótum er breyti-
legra en í erlendu sýnunum og er
talið líklegt að hitastig jarðvegsins
hafi nokkur áhrif á það. Karótenó-
íð í sænskum og finnskum gulrót-
um er ekki fjarri því sem er í þeim
íslensku. Íslenskar gulrætur eru
frábærir karótenóíðgjafar þótt svo
heldur minna sé af karótenóíðum í
þeim borið saman við gulrætur
sem ræktaðar eru á suðlægari
slóðum.
Því litríkara, þeim mun betra
Niðurstöður mælinga á E-
vítamíni (tókóferólum), en fyrst og
fremst mældist alfa-tókóferól í
grænmetinu, og benda rannsóknir
að litsterkasta grænmetið, sperg-
ilkál, paprika og tómatar, sé auð-
ugast af E-vítamíni. Minnst var af
E-vítamíni í rótum og hnýði eins
og gulrótum og kartöflum og eng-
inn munur kom fram á afbrigð-
unum gullauga og rauðum íslensk-
um. Ólafur bendir á að engin ein
grænmetistegund sé rík af öllum
vítamínunum og því er æskilegt að
borða fjölbreytt úrval grænmetis.
Káltegundir og salat innihalda
mest fólasín og benda niðurstöður
mælinga til þess að fólasín sé svip-
að í íslenskum afbrigðum og er-
lendum.
Betra bragð af grænmeti
frá norðlægum slóðum
Elstu mælingar á íslensku græn-
meti eru frá 1987 og sagði Ólafur
að ekki væri sýnilegur munur á
næringarinnihaldi á tíu ára tíma-
bili til 1997. Almennt væri hægt að
segja að ný afbrigði hafi meira af
sykrum og hefði þessi þróun lík-
lega orðið til að ná fram betra
bragði sem fellur neytendum betur
í geð. „Grænmeti sem ræktað er á
norðlægum slóðum vex gjarnan
hægt,“ segir Ólafur. „Því gefst
betri tími fyrir bragðefni og nær-
ingarefni að myndast, en bragðið
myndast í samspili sykra og sýra.“
Í grænmeti eru sem sagt ekki ein-
ungis næringarefni heldur einnig
ýmis önnur efni sem geta haft já-
kvæð áhrif á heilsu fólks. Víða um
heim er verið að rannsaka þessi
efni, sem kölluð eru plöntuhollefni,
og virka á ónæmiskerfið, geta haft
frumudrepandi áhrif, áhrif á veirur
og unnið gegn stökkbreytingum.
Ýmis vítamín, svo sem C- og E-
vítamín og snefilefnið selen teljast
til andoxunarefna, eða sindurvara.
Einnig karótíníðar sem eru gul,
appelsínugul og rauð efnasambönd
í mörgum jurtum. Til þeirra teljast
til dæmis beta-karótín og lýkópen.
Andoxunarefnin eru talin veita
vörn gegn áhrifum sindurefna sem
myndast í líkamanum undir eðli-
legum kringumstæðum en geta
aukist vegna reykinga, mengunar
og útfjólublárra geisla sólarljóss.
Gæði grænmetis velta mikið á
geymslu þess og er mikilvægt að
geyma það við kjör hita- og raka-
stig. Ef það er ekki gert geta efni í
grænmetinu rýrnað til dæmis
vegna vatnstaps ef rakastig er of
lágt.

HEILSA
Hægur vöxtur grænmetis
skilar auknum bragðgæðum
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Hollt og gott milli mála: Börn á leikskólanum Króknum gæða sér á grænmeti.
Tómatar: Innihalda mikið magn af
andoxunarefninu lýkópeni.
Paprikur: Litríkt grænmeti eins og
þetta er auðugt af e-vítamíni.
Íslenskir tómatar hafa
mikið magn af lýkópeni,
með því mesta sem ger-
ist, samkvæmt mæl-
ingum sem gerðar hafa
verið á vegum Mat-
vælarannsókna í
Keldnaholti. Ásdís Har-
aldsdóttir fræddist um
hollustu íslensks græn-
metis hjá Ólafi Reykdal
matvælafræðingi.






      
  

 

  ! 
"  
# # %&$
' $ %&' (
)
)
$ %&' (
$ %&' (
$ %&' (
$ %&' (
)

 *$++
+,--
+,).
+,+/
+,-0
+,+0
+,1-
$,)+
+,1-

 *$++
2+,+$
+,+3
2+,+$
+,+-
2+,+$
2+,+$
2+,+$
+,+)
 
 *$++
+,-.
+,$)
2+,$+
+,+0
+,)&
+,+1
+,$0
+,&0
 
 *$++
2+,+$
2+,+$
2+,+$
2+,+$
+,+$
2+,+$
2+,+$
2+,+$

 
 *$++
+,-0
+,-)
+,+/
+,-.
+,$+
+,13
$,))
+,0+
(

4
5  5 & 6
4 Agúrka: Gæði grænmetis velta m.a.
á geymsluaðferðunum.
Hvítkál: Káltegundir og salat eru
auðug af fólasíni.
Morgunblaðið/Ásdís
asdish@mbl.is
ÞAÐ eina sem skyggði þó á gleðina
var sú staðreynd að seinna um
kvöldið varðst þú aftur mjög óró-
leg og grést sáran í tæpa þrjá tíma.
Við pabbi þinn drógum því fram
upplýsingabæklinginn um „Óværð
barna“ og stuttu síðar vorum við
orðin sannfærð um óværðargrein-
inguna: Þú varst með ung-
barnakveisu.
Í bæklingnum var kveisunni lýst
þannig að þrátt fyrir að börn
braggist vel, drekki, sofi og þyng-
ist, þá geri eitthvað það að verkum
að þau gráta sáran í um þrjá tíma
lágmark og ekkert virðist geta
huggað. Næstu kvöld var þetta
eins og eftir klukku. Uppúr klukk-
an tíu á kvöldin byrjuðu verkirnir,
þú reigðir þig fram og til baka,
grést sáran og alveg stanslaust. Til
skiptis héldum við pabbi þinn á þér
og reyndum hvað við gátum til að
hugga þig. Gengum um gólf, létum
þig ítrekað á brjóst til að drekka
og allt hvað eina sem hugsanlega
gat fengið þig til að hætta að
gráta. Þegar verkirnir voru síðan
yfirstaðnir varstu alveg búin á því
og bara hreinlega steinrotaðist í
margra tíma nætursvefn.
Í vikunni á eftir fórum við með
þig til barnalæknis. Hálf afsakandi
hafði ég sagt við hann í símann:
„Við reyndar vitum að þetta er
örugglega bara kveisan, en viljum
samt láta skoða hana til öryggis.“
„Já, ég myndi nú endilega vilja
kíkja á hana,“ svaraði læknirinn og
bókaði okkur í skoðun. Hjá honum
fengum við staðfest að þú værir í
góðu lagi en að þetta væri hin
margumrædda kveisa.
Læknirinn skrifaði upp á meðal
og gaf okkur einnig góð ráð. Við
pabbi þinn stundum bæði af létti og
þökkuðum þessum góða lækni
margsinnis fyrir hjálpina. Aftur
fór ég þó að afsaka okkur fyrir að
hafa komið í skoðun, vitandi að
þetta væri örugglega kveisan. „Ja,
það er nú samt sem betur fer,“
sagði læknirinn. „Ég var t.d. að
meðhöndla einn lítinn sem reyndist
nú vera með slæmt kviðslit þegar
það var loksins komið með hann.
Það borgar sig því alltaf að láta
kíkja á þessi litlu grey.“ Ég sagði
að sjálfsögðu öllum vinkonum mín-
um frá þessu með litla drenginn
með kviðslitið, enda fann ég til
með honum í marga daga á eftir.
Vinkonur mínar samsinntu mér all-
ar: „Auðvitað ætti maður að fara
með börnin til læknis,“ en ég sá á
svipnum á þeim að þær fundu allar
jafn mikið til í maganum og ég við
að hugsa til litla drengsins með
kviðslitið.

DAGBÓK MÓÐUR
Óværð og
ungbarna-
kveisa
Meira á fimmtudag.