Morgunblaðið - 23.03.2004, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 ÞRIÐJUDAGUR 23. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Á ÍSLANDI hefur lítið verið
fjallað um Parental Alienation
Syndrome, en það er fræðiheiti yfir
hegðun forsjárforeldris sem í við-
leitni til að slíta öll tengsl við fyrr-
verandi maka sinn skaðar samband
hans við barnið. Oftast fylgja börn
móður við skilnað. Ég
kýs því að þýða Par-
ental Alienation sem
„föðursviptingu“ þótt
vissulega séu einnig til
feður sem spilla sam-
bandi barns og móður.
Flestir sýna einhvern
tíma sum þeirra
merkja sem hér er
fjallað um, af fljót-
færni eða vanþekk-
ingu. Ekki er þó talað
um „föðursvipting-
arheilkenni“ nema það
sé ásetningur að slíta
tengslin. Á vefslóðinni www.delta-
bravo.net/custody má t.d. finna
góðar heimildir um þetta efni.
Helstu aðferðir sem beitt er við
föðursviptingu:
Samskipti trufluð óbeint
Móðirin gefur barninu til kynna að
það sé ekki eftirsóknarvert að fara
til föður.
Hún gefur kost á afþreyingu sem
barninu finnst meira spennandi eða
leyfir því að ráða hvort það fari.
Móðir sækir barnið til föður
(bjargar því) ef það kvartar um
leiðindi.
Barninu snúið móti föður
Móðir minnir barnið á neikvæð at-
vik sem tengjast föður eða rifjar
upp fyrir því atvik sem það man
ekki eftir.
Hún gefur til kynna að faðirinn
sé líklegur til að bregðast því.
Barninu er sagt að faðirinn beri
ábyrgð á fjárhagsvandræðum eða
öðrum erfiðleikum móður.
Barninu er vakinn ástæðulaus
ótti við að dvelja hjá föður og því
sagt að hringja heim ef það er
óánægt.
Ærumeiðingar
Móðir ræðir vammir föður í áheyrn
barnsins og gefur því upplýsingar
sem það hefur ekki þroska til að
meta.
Í forræðis- og umgengnisdeilum
reyna slíkar mæður að sverta
manninn með því að draga inn í
deiluna ávirðingar sem koma hæfni
hans sem föður ekkert við.
Þær beita fölskum ásökunum.
Pabbinn er t.d. sagður óreglumaður
að ósekju og dæmi eru um að
menn séu ranglega sakaðir um að
áreita barnið kynferðislega.
Bein samskiptatálmun
Móðir hafnar samskiptum utan
þess lágmarks sem kveðið er á um
í skilnaðarsamningi.
Dvöl hjá föður er frestað eða
fundnar tylliástæður til að stytta
hana.
Í alvarlegum tilvikum fer móðirin
að heiman með barnið þegar fað-
irinn kemur að sækja það eða
skrökvar því að það sé veikt.
Barninu vakin sektarkennd yf-
ir því að njóta samveru með
föður
Barnið látið finna að aðskilnaður sé
móðurinni þungbær.
Móðir tekur því fálega ef barnið
segist hafa átt góða stund með föð-
ur.
Faðerni afneitað
Barnið er hvatt til þess að nota eig-
innafn föður í stað þess að kalla
hann pabba.
Ef móðirin hefur sambúð aftur
er barninu kennt að kalla stjúpföð-
urinn pabba og hann kynntur sem
faðir þess út á við.
Í versta falli stingur móðir upp á
ættleiðingu þótt hinn rétti faðir
hafi fullan hug á að sinna föð-
urhlutverkinu af kostgæfni.
Þetta eru aðeins örfá dæmi um
algengt atferli mæðra sem beita
föðursviptingu.
Andsvar föður
Forsjárlausir feður reyna stundum
að spyrna gegn föðursviptingu. Al-
geng viðbrögð eru t.d:
Að styrkja sambandið við barnið
með sameiginlegum „leynd-
armálum“.
Gera helgardvölina
spennandi með því að
leyfa barninu hluti
sem það hefur ekki
þroska til eða ofdekra
það.
Biðja barnið að
leyna upplýsingum um
föðurinn, svo sem
sambandi hans við
konu, hlutum sem
hann kann að hafa fest
kaup á o.fl. af ótta við
að allt sem hugsast
getur verði notað til
að varpa rýrð á hann.
Hversu skiljanleg sem þessi við-
brögð eru, auka þau á togstreitu
barnsins. Faðirinn ætti aldrei að
nota barnið sem vopn.
Áhrifin á börnin
Margir þættir spila inn í áhrif föð-
ursviptingar á börn. Í versta falli
tekst móðurinni ætlunarverk sitt.
Barnið verður frábitið föðurnum og
neitar að fara til hans. Algengara
er þó að barnið þrái eðlileg sam-
skipti en verði ráðvillt af sekt-
arkennd og kvíða. Föðursvipt börn
sýna m.a. eftirfarandi einkenni:
Verða tortryggin gagnvart föður
og forðast snertingu og nánd við
hann.
Eiga erfitt með að greina milli
minninga og þess sem þeim hefur
verið sagt.
Nota orðafar móður þegar þau
tala um föðurinn.
Ástæðurnar sem þau gefa fyrir
því að vilja ekki samskipti eru
byggð á því sem móðirin segir
þeim fremur en reynslu þeirra.
Fá ekki sektarkennd þótt þau
komi illa fram við föðurinn.
Reyna að kúga hann með hót-
unum um að klaga í mömmu ef
hann láti ekki að stjórn.
Viðbrögð kerfisins
Stofnanir sem koma að forsjár- og
umgengnisdeilum lenda oft í vanda.
Móðir sem er haldin föðursvipting-
arheilkenni staðhæfir að barninu sé
skaðlegt að umgangast föðurinn.
Mæli sérfræðingur með umgengni,
eru algeng viðbrögð móðurinnar að
ásaka hann um vanhæfni. Þannig
geta mál velkst í kerfinu árum
saman. Það er óþolandi að faðir
sem beittur er umgengnistálm-
unum þurfi stöðugt að bera af sér
ásakanir um ávirðingar allt frá ön-
uglyndi til ofbeldisglæpa þótt engin
rök séu fyrir þeim önnur en full-
yrðingar móður sem hefur ásett
sér að skaða samband hans við
barnið. Verra er þó að það bitnar
verst á barninu þegar slík mál
dragast úr hófi.
Hvað er til ráða?
Flestir fráskildir vilja stuðla að
góðu sambandi barns við báða for-
eldra. Samt sem áður býr hópur ís-
lenskra barna við föðursviptingu.
Nauðsynlegt er að sýslumenn og
fagaðilar sem koma að umgengn-
ismálum, séu meðvitaðir um föð-
ursviptingarheilkennið. Almenn-
ingur þarf einnig að vakna til
meðvitundar um vandann. Upp-
fræðsla leiðir til þess að mæður
falla síður í þá gryfju að láta reiði
og sárindi bitna á sambandi barns
við föður sinn.
Feður þurfa fræðslu um það
hvernig má rísa gegn kúgun
mæðra án þess að skaða barnið.
Allt of margir bugast af sorginni
þegar börnin snúast gegn þeim og
mótlætinu sem þeir mæta í baráttu
sinni við kerfi sem virðist forritað
til þess að taka málstað móð-
urinnar. Það eru því algeng við-
brögð feðra að gefast upp.
Á þessum tímum kynjajafnréttis
fylla konur barnaverndarnefndir og
fulltrúastöður við sýslumannsemb-
ættin. Tímabært er að endurskoða
það fyrirkomulag. Þangað til mega
konur þær sem úrskurða í um-
gengnismálum hafa í huga að þegar
upp er staðið bitnar ofbeldið sem
felst í föðursviptingu verst á
barninu. Einnig er óþarft að líta
fram hjá því að feður eiga fullan
rétt á tilfinningatengslum við börn
sín.
Föðursvipting er ofbeldi
Óttar Hrafn Óttarsson skrifar
um samband feðra við börn eft-
ir skilnað ’Feður þurfa fræðsluum það hvernig má rísa
gegn kúgun mæðra án
þess að skaða barnið.‘
Óttar Hrafn Óttarsson
Höfundur er þriggja barna faðir.
FYRIRSÖGN þessa grein-
arkorns er yfirskrift alþjóðaveð-
urdagsins í ár. Um allan heim er
með einhverjum hætti minnt í
dag á mikilvægi veðurs, vatns og
veðurfars fyrir daglegt líf fólks
og lífsskilyrði.
Helsta verkefni veð-
ur- og vatna-
fræðistofnana heims
er nú sem fyrr að
vakta og rannsaka
þessa þætti náttúr-
unnar, veita upplýs-
ingar um daglega
hegðan þeirra og
vara við þeirri ógn
sem getur skapast
þegar þeir fara út
fyrir ákveðin hegð-
unarmörk. Um 90%
af manntjóni í nátt-
úruhamförum og
meira en 65% af
eignatjóni má rekja
til veður-, vatns- eða
veðurfarshamfara. Á
síðasta áratug 20.
aldarinnar var
manntjón af völdum
slíkra hamfara að
jafnaði um 30.000 líf
á ári og árlegt
eignatjón var metið
á um 2000 milljarða króna. Mest-
ur hluti þessa tjóns átti sér stað í
hinum fátækari ríkjum heimsins.
Væntingar
og framfarir
Aldrei hafa væntingar manna til
veður- og vatnafræði sem vís-
indagreina verið meiri en nú.
Ekki bara er daglegt líf og líf-
skilyrði flestra verulega undir því
komið að þessar vísindagreinar
spjari sig, heldur er sjálfbær þró-
un, fækkun stórslysa af völdum
hamfara, fæðuframleiðsla, stjórn-
un vatnsauðlinda, samgöngur,
ferðamennska og margt fleira
verulega háð því að þessar grein-
ar jarðvísindanna standi undir
þessum væntingum. Og hingað til
hefur þróunin verið hagstæðari
en í flestum öðrum greinum. Veð-
urspár hafa t.d. batnað gríð-
arlega á síðustu áratugum og má
þar nefna að fimm daga veðurspá
nú er álíka áreiðanleg og tveggja
daga spá var fyrir um 20 árum.
Árstíðarspár og jafnvel spár um
veðurfar áratugi fram í tímann
eru komnar á það stig að veru-
legt gagn er af víða um heim. Og
nýlega er hafið alþjóðlegt stór-
átak í að rannsaka ástand og
hegðan heimshafanna, ekki síst
til að geta betur skilið og séð fyr-
ir breytingar í veðurfari og
vatnabúskap heimsins. Þannig er
stöðugt unnið að því að auka
þekkingu á því flókna og mik-
ilvæga kerfi sem andrúmsloftið,
vatnið og hafið skapar.
Upplýsingatæknin
mikilvæg
Tækniþróun undanfarna áratugi,
ekki síst á upplýsingasviðinu á
mikinn þátt í framförum innan
veður- og vatnafræðinnar. Vissu-
lega eiga rannsóknir og þróun í
alls kyns líkanagerð verulegan
þátt í batnandi veður- og vatna-
spám, en gagnaöflunin um ástand
andrúmsloftsins svo og reikni-
geta tölvanna sem notaðar eru
við margs konar útreikninga veg-
ur þó þyngra. Á síðustu fimm ár-
um eða svo hefur magn upplýs-
inga sem notað er við daglegar
veðurspár u.þ.b. tífaldast og á
næstu fimm til tíu árum er enn
reiknað með tíföldun. Nánast alla
þessa aukningu má rekja til svo-
kallaðra fjarkönnunargagna sem
annars vegar eru gögn sem aflað
er með veðurratsjám á jörðu
niðri og hins vegar eru það gögn
sem aflað er úr veðurgervitungl-
um. Evrópska veðurspámiðstöðin
í Reading, sem rekin hefur verið
af veðurstofum Vestur-Evrópu í
rúmlega aldarfjórðung, er í far-
arbroddi á heimsvísu í að nýta
þessi gögn. Eru þau
nú orðin um 95% af
öllum þeim gögnum
sem notuð eru til veð-
urspáreikninga þar.
Ein afleiðing af þess-
ari öru þróun í upp-
lýsinga- og fjar-
skiptatækninni
verður vafalítið sú að
almenn gagnöflun í
veður- og vatnafræði
verður innan til-
tölulega fárra ára
orðin að mestu sjálf-
virk. Mönnuðum
stöðvum mun því
fækka eða þær jafn-
vel hverfa. Annars
vegar mun gagnaöfl-
unin í framtíðinni
fara fram með rekstri
á sjálfvirkum mæli-
stöðvum á jörðu niðri
og hins vegar munu
gögn fást úr sífellt
fullkomnari og ná-
kvæmari mælitækjum
gervitunglanna. Þess vegna
skiptir miklu máli að við, sem bú-
um í stóru landi með víðáttumikla
efnahagslögsögu í umhverfi
óblíðra náttúruafla, séum virkir
þátttakendur í alþjóðlegu sam-
starfi við öflun þessara mik-
ilvægu upplýsinga.
Í þessu eins og því miður á
ýmsum öðrum sviðum er mikið og
vaxandi gap milli þróunarinnar í
hinum ríku og tæknivæddu sam-
félögum og fátækustu þróun-
arríkjunum. Þrátt fyrir að stöð-
ugt sé innan
Alþjóðaveðurfræðistofunarinnar
unnið að því að bæta ástandið í
upplýsingamiðlun og fjarskiptum
í þróunarríkjunum vantar enn
mikið á að upplýsingatæknin,
jafnvel notkun útvarps og sjón-
varps, hvað þá tölvu- og netvæð-
ingin, hafi náð almennri notkun í
þessum fjölmenna hluta heimsins.
Í mörgum löndum er t.d. enn það
ástand að ekki er unnt að koma
upplýsingum um yfirvofandi of-
viðri eða flóð á framfæri við
íbúana, þótt vitneskja um slíkt sé
til staðar inni á veðurstofum eða
öðrum stofnunum.
Auður í veðri
og vatni
Talið er að um einn milljarður
manna eða um sjötti hluti íbúa
jarðarinnar búi við skort á fersku
vatni, bæði til daglegrar neyslu
og til matvælaframleiðslu. Þessi
vandi fer vaxandi, bæði vegna
mannfjölgunar, ekki sýst í borg-
um, misskiptingar auðs og lík-
legra veðurfarsbreytinga. Þess
vegna er full ástæða til að vekja
enn einu sinni athygli á því hvers
konar auðlind vatnið og veðrið er
hér á landi. Mikill lægðagangur
með þeirri úrkomu sem honum
fylgir er því ekki einungis lífs-
gæði sem stór hluti heimsins fer
á mis við, heldur einnig ein af
undirstöðum að því náttúrulega
ríkidæmi sem við búum við hér á
landi. Skiptir þá ekki máli hvort
við horfum til gnóttar í fersku
vatni, raforku í fallvötnum eða
hins heita vatns í jörðu. Allt
þetta er afleiðing þeirrar auð-
legðar sem við eigum í íslensku
veðurfari.
Veður, vatn
og veðurfar á
upplýsingaöld
Magnús Jónsson skrifar um
alþjóðlegan veðurdag
Magnús Jónsson
’Talið er að umeinn milljarður
manna eða um
sjötti hluti íbúa
jarðarinnar búi
við skort á
fersku vatni.‘
Höfundur er veðurstofustjóri.
„AÐALFUNDUR Félags ungra
Framsóknarmanna í Skagafirði
haldinn þann 12. febr-
úar 2004 lýsir áhyggj-
um af áformum um
sölu Símans, áður
Landssíma Íslands.
Ljóst er að salan mun
setja frekari uppbygg-
ingu fjarskiptadreifi-
kerfisins á lands-
byggðinni í stórhættu.
Aðalfundurinn hafnar
því sölu Símans“.
Svo hljóðar ályktun
aðalfundarins og sést
vel að við ungir fram-
sóknarmenn í Skaga-
firði höfnum sölunni
alfarið. Enda ekki
skrítið, skoðum málið
aðeins nánar.
Það sem við óttumst
mest er að sá hugs-
unarháttur verði alls-
ráðandi í Símanum,
sem hefur tröllriðið ís-
lensku þjóðfélagi, sem
er að allt þurfi að skila hagnaði. Ef
þessi hugsunarháttur hefði verið við
lýði þegar sími var lagður til sveita á
seinustu öld hefðu margar sveitir
landsins aldrei fengið síma á sín
heimili. Ef af sölunni verður getum
við íbúar landsbyggðarinnar gleymt
því að lokið verði við uppbyggingu
dreifikerfa Símans. Hvað þá að
dreifikerfi framtíð-
arinnar verði lögð til
okkar, því getum við
líka gleymt. Núna á
þeim tímum sem tækni,
samskipti og hraði
skipta æ meira máli í
okkar samfélagi er það
undarlegt að menn ætli
að selja Símann og þar
með útiloka dreifðari
byggðir landsins frá því
að sitja við sama borð
og aðrar byggðir lands-
ins.
Því skora ég á sveit-
arstjórnarmenn og
þingmenn landsbyggð-
arinnar að leggjast af
hörku gegn sölu Sím-
ans, þar sem þetta er
fyrst og seinast
byggðamál sem getur
skipt sköpum fyrir
landsbyggðina.
Hafna sölu Símans
Ingi Björn Árnason skrifar
um áform um sölu Símans
Ingi Björn Árnason
’...þetta er fyrstog seinast
byggðamál sem
getur skipt
sköpum fyrir
landsbyggðina.‘
Höfundur er stjórnarmaður í SUF og
Félagi ungra framsóknarmanna í
Skagafirði.