Pressan - 09.04.1992, Blaðsíða 41

FIMMTUDAGUR PRESSAN 9.APRÍL1992
41
Haldiö af staö austur. Frá vinstri: Hadda
Þorsteinsdóttir, Katrín Pálsdóttir, Por-
geröur Árnadóttir, Hrafnhildur Ingvars-
dóttir, Herborg Friðjónsdóttir, Ernst Back-
man, Einar Rúnar Stefánsson og Hrafn-
hildur Gunnarsdóttir fremst. Á myndina
vantar nokkur barnanna.
Allir dansa jenka á ströndinni sumariö
1965. Á myndinni eru, talið frá vinstri:
Hrafnhildur Ingvarsdóttir, Kristín Páls-
dóttir, ónefndur Þjóöverji, Herborg
Friðjónsdóttir fararstýra, Hadda Þor-
steinsdóttir og Hrafnhildur Gunnars-
dóttir fremst.
er minnisstæðust ferð þar sem
heimsótt var eítirlíking af geim-
stöð og þótti meiriháttar upplif-
un. Ánægjulegasta atvikið var
þegar ég kynntist stelpu frá
Austur-Þýskalandi sem ég skrif-
aðist á við í nokkur ár.“
Fararstýra í jressari fýrstu ferð
var Herborg Þorsteinsdóttir,
dóttir Maríu. Eftir að hópurinn
sótti heim æskulýðsbúðimar Pi-
onierrepublik Wilhelm Pieck í
úthverfi Berlínar var ákveðið að
íslendingar gistu þær búðir
næstu árin. Það hélst óbreytt
næstu 23 árin eða þar til síðasti
hópurinn hélt heim frá Austur-
Þýskalandi sumarið 1989. Öll
aðstaða í búðunum var hin besta,
umhverfið fallegt og vandað til
vistarveranna.
ÞÓTTIPÚKALEGT AÐ
FARA TIL AUSTUR-
ÞÝSKALANDS
Freyja Þorsteinsdóttir, bama-
bam Maríu, fór fyrri ferð sína
sem bam árið 1975 undir farar-
stjórn Oddfríðar Þorsteinsdótt-
ur. „Ég man illa hvað krakkamir
hétu, að undanskildum Þorsteini
Ingimarssyni, sem er sonur Agn-
esar Löve píanóleikara og dokt-
ors Ingimars Jónssonar. Það er
nú alveg rétt, og maður heyrði
það útundan sér, að það þótti
púkalegt að fara til Austur-
Þýskalands í sumarbúðir en síð-
an spurðist það út hvað það var
gaman í þessum ferðum, sem
fengu gott orð á sig jtegar fram í
sótti. Lengi vel vom þetta vin-
sælustu fermingargjafimar á
Norðfirði," sagði Freyja.
„Opnunarhátíðin var hátíðleg.
Einn fulltrúi frá hverri þjóð
sleppti hvítri dúfu sem tákni um
frið og samstöðu. Það var alltaf
fjör í þessum ferðum og við vak-
in með rokki og róli en ekki
þjóðsöngnum. Dagurinn hófst á
fánastund þar sem þjóðimar
skiptust á að heilsa á smu tungu-
máli og syngja söng. Þá las einn
forstöðumannanna alþjóðlegar
fféttir og sagði okkur af veðri.
Síðan tók við morgunleikfimi.
Yfir daginn gerðist margt,
meðal annars vináttufundir þar
sem krakkamir sögðu frá þjóð
og landi og skiptust á gjöfum.
Okkur var gefinn kostur á að
mynda tengsl við þá sem við
óskuðum og á þann hátt eignað-
ist maður óteljandi vini. Eg fann
aldrei fyrir því að verið væri að
halda að manni einhverjum
ákveðnum boðskap heldur var
þetta bara stöðugt fjör.“
VERKSMIÐJUVINNA
TÁKNRÆN SAMSTAÐA
„Litlu Ólympíuleikamir vom
haldnir á hverju ári, við fómm í
útilegu, tjölduðum og fómm í
draugaferð að kvöldi til inn í
skóg. Það var voða spúkí, hvít
lök hér og þar á trjánum og
draugasögur sagðar. Ekki má
gleyma útibíóinu þar sem sýndar
vom kúrekamyndir með þýsku
tali. Á sama stað vom haldin
diskótek einu sinni í viku. Haldið
var kamival þar sem mikið var
sprellað og ég gifti mig þar
nokkmm strákum.
Það var viss passi að við þurft-
um að vinna f verksmiðju og átti
það að vera táknrænt fyrir sam-
stöðu. Ég man nú ekki alveg ná-
kvæmlega hvað það var sem við
bjuggum til en það var eitthvert
stykki í vélar. Andvirði vinnunn-
ar rann til alþjóðlegrar bama-
hjálpar."
ÍSLENDINGAR ÓLÁTA-
BELGIR MEÐ NJÁLG
Árið 1986 fór Freyja sem far-
arstýra og sagði það hörkuvinnu.
„Ég held að við íslendingamir
höfúm haft sérstöðu innan hóps-
ins því við vomm svo miklir
ólátabelgir. Forstöðumennimir
vom bara nokkuð ánægðir ef Is-
lendingamir gátu staðið rólegir á
meðan á athöfnum stóð. Við er-
um ffekar óöguð hér á landi og
með einhvem njálg. Þar að auki
höfðum við yfutiöfuð meiri pen-
inga en hinar þjóðimar," sagði
Freyja.
„Nöfnin eru ekki á neinum
Stasí-skýrslum ef þú heldur
þaö!“ sagöi Möröur Árnason.
María tók undir orð Freyju
þegar hún rifjar upp fýrstu ferð-
ina. „Allir í búðunum fengu viss-
an vasapening sem átti að duga.
Það urðu af þessu einhver vand-
ræði þar sem íslensku krakkamir
höfðu mismunandi mikla pen-
inga, þannig að foreldrar vom
beðnir að stilla peningagjöfum í
hóf. Það sama skyldi ganga yfir
alla,“ sagði María.
Dóttir Freyju, Yr Sigurðar-
dóttir, fór síðustu ferðina og er
því fulltrúi ungu kynslóðar sam-
tímans. „Það sem ég man helst
var sú hroðalega tónlist sem
vakti okkur á morgnana, eld-
gömul lög með Tinu Tumer og
þess háttar gamalt popp.“ Ýr
borðaði yfir sig af bláum ís í
Berlín, fékk matareitmn og var
lögð inn á spítala. „Þeir ætluðu
aldrei að hleypa mér heim. Á
endanum sagði ég nei takk og
hljóp út með hjúkmnarkonuna á
hælunum.
Við stálumst alltaf út á nótt-
unni til að hitta strákana, en það
máttum við ekki. Okkur var refs-
að með því að við fengum ekki
að taka þátt í dagskránni næsta
dag. Við misstum því alltaf af
öllu og fengum meðal annars
ekki að fara í skoðunarferð í
fangabúðir. Síðan misstum við
af kjúklingunum, en við hlökk-
uðum svo mikið til að fá eitthvað
gott að borða. Við urðum ógeðs-
lega íeið þegar það gerðist.“
BUNDU SAMAN LÖKIN
OG KOMUST ÚT
„Forstöðumennimir vom
famir að ná okkur þegar við
læddumst út á nóttunni þannig
að síðustu nóttina bundum við
saman lökin og komumst þannig
út. Eina nóttina þegar við vomm
úti tók fararstjórinn dýnumar úr
rúmunum og þá nóttina þurftum
við að sofa á gormunum. Við
vorum svo hneyksluð.
í Berlín fómm við að sjálf-
sögðu beina leið í Inter-Shop.
Þar fylltum við töskumar af
namnti og kóki. Arabamir vom
duglegir að kaupa af okkur sæl-
gæti, sólgleraugu og bókstaflega
allt. Einn þeirra bauð mér 200
mörk fyrir bleikan íþróttagalla
semég varmeð.
Bestu vinkonumar voru frá
Búlgaríu og arabísku strákamir
vom líka írábærir. Það var mikið
grátið á kveðjustund og ég hef
skrifast á við marga síðan ég
kom heim.“
Fastur liður á meðan á dvöi-
inni stóð var helgardvöl hjá fjöl-
skyldu. Heimsóknimar vom vel
undirbúnar af gestgjöfunum og
taldi Freyja þær ekki endilega
hafa gefið raunhæfa mynd af
dæmigerðu fjölskyldulífi. „Var
ekki gaman að vera hjá foreldr-
um yfir helgi?“ spurði María
bamabamabam sitt. „Ó nei. Ég
lenti hjá eldgömlum hjónum
sem vom svo reið af því að ég
borðaði ekki fisk. Konan tók föt-
in mín þegar ég kom og klæddi
mig í skósítt pils og prjónaðan
stuttermabol. Viljið þið trúa því?
Síðan sat hún á svölunum með
einhverri frænku sinni og spilaði
Svarta-Pétur.
Ég varð síðan að sitja inni alla
helgina meðan hinir krakkamir
fóm út og hittust á kvöldin. Kon-
an var mjög hrifin af því hvað ég
var góð stúlka, en ég sat bara í
sófa alla helgina og sagði ekki
orð því það var ekkert við að
vera. — Annars var alveg rosa-
lega gaman í ferðinni og mér
finnst að það ætti að taka þær
upp aftur. Ég mundi ekki beint
fara!“
'Anna Har. Hamar
Síöasti barnahópurinn sem flaug austur yfir múrinn. „í Berlín
fórum við aö sjálfsögöu beina leiö í Inter-Shop. Þar fylltum
viö töskurnar af nammi og kóki sem arabarnir voru duglegir
aö kaupa af okkur,“ sagði Ýr Sigurðardóttir, fjóröa frá hægri í
fremri röö.
K Y N L í F
JÓNA INGIBJÖRG JÓNSDÓTTIR
A Inæm isóskarinn
Þegar Jodie Foster tók við
Óskarsverðlaununum sínum
var hún að sjálfsögðu í sínu
fínasta pússi og með rauða
slaufu í barminum. Hún var
ekki sú eina með slíkt barm-
Efíslensk kvik-
mynd hefði ekki
verið tilnefnd til
Óskarsverðlauna
hefði hópur íslen-
sks kvikmynda-
gerðarfólks varla
komið sér fyrir á
krá í Reykjavík til
að horfa á beina
útsendingu frá
athöfninni um
miðja nótt.
skraut. Allir leikaramir sem
ijölmenntu á verðlaunaafhend-
inguna bám sams konar rauða
slaufu við hjartastað. Þetta
ákváðu þeir að gera til að vekja
athygli á alnæmisvandanum og
hvetja stjómvöld til að verja
meiri fjármunum til alnæmis-
rannsókna. Þessi samhugur
leikaranna fékk mig til að leiða
hugann að ástandinu hér heima
og hversu miklu það virðist
breyta að hafa persónulega
reynslu af afleiðingum sjúk-
dómsins.
Leikarar og annað listafólk í
Bandaríkjunum á margt vin,
kunningja eða einhvem ná-
kominn sem smitaður er af
HlV-veimnni eða sem hefur
dáið úr alnæmi. Það er með
rennan sjúkdóm eins og aðra
vágesti heilsunnar — þeir sem
hafa reynslu af sjúkdómnum
láta sig málið mestu varða. En
Durfúm við íslendingar að bíða
eftir að einhver okkur nákom-
inn, jafhvel við sjálf, smitumst
af HÍV-veimnni til að við ljúk-
um upp augunum?
Meðal annars vegna fá-
mennisins og hættunnar á for-
dómum hafa HlV-jákvæðir á
Islandi ekki mikið haft sig í
frammi, með einstaka
undantekningum þó. Til að við
tökum mark á því að alnæmi
snertir raunvemlega líf okkar
þurfum við að heyra meira um
mannlegu hliðina. Þess vegna
fannst mér það ómetanlegt
þegar ungur HlV-jákvæður
maður, Einar Þór Jónsson,
steig fram á sjónarsviðið og
leyfði landanum að kynnast
sér. Með þessu móti hefur hann
gert mikið í að gera umræðuna
um alnæmi persónulegri og þar
af leiðandi nálægari þeim sem
búa hérlendis.
Þótt ekki sé hægt að líkja
sjúkdómnúm alnæmi saman
við aðra sjúkdóma eins og
krabbamein og áfengissýki
eiga þeir það sameiginlegt að
vera langvarandi. Það er ekki
ýkja langt síðan fólk sem
uppgötvaðist með krabbamein
skreið með veggjum og al-
menningur þorði varla að nefna
þann sjúkdóm. Nú hefur þetta
breyst. Sama máli gegnir um
viðhorf til alkóhólisma. Einu
sinni taldi fólk að einu alkóhól-
istamir væru rónamir í strætinu
og sjúkdómurinn stafaði bara
af helberum aumingjaskap.
Viðhorfin hafa mikið breyst
síðan þá. Viðhorf til alnæmis
eru líka að ganga í gegnum
vissa þróun. Með því að opna
umræðuna aukast þekking
manna og skilningur. Með
skilningi minnka fordómamir.
Það var því vel við hæfi að
vekja athygli á alnæmisvand-
anum við Óskarinn. Tengslin
hafa mikið að segja. Ef íslensk
kvikmynd hefði ekki verið
tilnefnd til Óskarsverðlauna
hefði hópur íslensks kvik-
myndagerðarfólks varla komið
sér fyrir á krá í Reykjavík til að
horfa á beina útsendingu frá
athöfninni um miðja nótt. En
við vomm ekki með rauða
slaufu í barminum. Fyrir lang-
ílesta er alnæmi eitthvað sem
„kemur bara fyrir aðra”.
Fámennið hér á landi gerir
okkur ekki bara erfitt fyrir við
að færa alnæmissjúkdóminn
nær raunveruleikanum. Til
dæmis er hægt að tala um
„íslensk” skyndikynni. Er-
lendis er yfirleitt átt við með
skyndikynnum að tveir blá-
ókunnugir einstaklingar hafi
kynmök og síðan ekki söguna
meir. Á íslandi er þessu öðm-
vísi háttað. Vegna fámennisins
er ef til vill sjaldnar um ókun-
nugt fólk að ræða heldur en
kunnuga. Ef þetta er rétt er
spuming hvort erlendar
leiðbeiningar um hættuminna
kynlíf eigi við í okkar samféla-
gi. Eitt dæmi: „Ekki sofa hjá
mörgum — sérstaklega þeim
sem þú þekkir ekki.” Það er
hæpið að við tökum þessa
varúðarráðstöfun mikið til
okkar því við þekkjum svo
marga samlanda okkar í sjón.
Þeir sem ganga lengst í að
aíheita tilvist alnæmis telja sig
þá „ömgga” af því þeir „þekkja
viðkomandi”. Þetta er varhuga-
verð ályktun því það að
„þekkja” einhvem getur hæg-
lega verið falskt öiyggi.
Spyrjið Jónu um kynlífið. Utanáskrift:
Kynlíf c/o PRESSAN, Hverfisgötu 8-10, 101 Reykjavík.