Pressan - 02.07.1992, Qupperneq 27

FIMMTUDAGUR PRESSAN 2.JÚLÍ 1992
27
R meðan íslendingar keppast við að draga
hver annan fyrir domstola vegna orða og
hugsana færir niðurstaða dómsins í Stras-
bourg okkur nýja sýn á tjáningarfrelsið. Ruð-
vitað tók enginn eftir því þar sem allir eru
enn uppteknir af skemmdri æru sinni og því
að koma verði lögum yfir sögumanninn
óskammfeilna. Saga íslendinga erhins
vegar uppfull af furðulegum dæmum um
málarekstur af þessu tagi.
Árið 1978 dæmdi Hæstiréttur
ritstjóra Morgimblaðsins \ sekt
vegna skopmynda af þýska
rannsóknaríögreglumanninum
Karli Scliiitz sem birst höfðu í
blaðinu. Þær voru teiknaðar af
Sigmundi Jóhannssyni eða Sig-
mund. Myndimar sýndu Schiitz
í gervi Gestapó- og SS-manna
og þóttu fela í sér ærumeiðandi
aðdróttun sem skerti virðingu
hans og álit. Voru ritstjóramir
þama dæmdir eftir hinni nú ill-
ræmdu 108. grein þannig að þeir
fá væntanlega uppreisn æm nú.
Ritstjórarnir vom dregnir til
ábyrgðar vegna þess að Sig-
mund hafði ekki skrifað undir
teikningar sínar fullu nafni.
En ritstjóri Dagblaðsins, Jón-
as Kristjánsson, var líka dæmd-
ur eftir 108. greininni vegna
fréttar í blaðinu um lögregluna.
Sá dómur var staðfestur í Hæsta-
rétti 1983 en þá klofnaði réttur-
inn og tveir dómarar vildu þá líta
til þess að þetta lyti að „gmnd-
vallarreglum um frelsi manna til
að tjá sig í ræðu og riti“.
Síðast en ekki síst ber að
nefna Hail Magnússon, fyrrver-
andi blaðamann á Tímanum,
sem líklega hefur orðið síðastur
íslendinga til að verða dæmdur
eftir 108. greininni.
USTAMENN MEÐ VÍÐTÆK-
ARA TJÁNINGARFRELSI?
En þó að Morgunblaðsmenn
hafi verið dæmdir íyrir teikning-
ar Sigmundar má víða finna
dæmi þess að Iistamönnum hafí
verið ætluð rýmri mörk í tjáning-
arfrelsi. Þorgeir fékk þó augsýni-
lega ekki að njóta þess þótt upp-
hafleg frásögn hans af lögreglu-
ofbeldinu hafi um margt verið
ljóðræn.
Það er athyglisvert að þegar
mál vegna listamanna berast
dómstólum verða þeir að leita
lagaraka fyrir því í hvaða átt
listaumræðan á að stefna!
Myndu flestir telja það nóg til að
æra óstöðugan að elta ólar við
afkima listaumræðunnar.
í hæstaréttardómi frá 1956 var
tekin fyrir umfjöllun tímarits um
þjóðleikhússtjóra, Guðlaug Rós-
inkranz, og kunnáttu hans í leik-
list. Taldi dómurinn að ýmis
meiðyrði væri að finna í við-
komandi grein, sem sagði m.a.
að þjóðleikhússtjóri vissi ekkert
unt óperur eða hljómsveitar-
stjóm, leikstjóm eða list. Vöm
Pétur Pétursson læknir verst
nú fyrir dómstólum fyrir að
hafa tjáð sig um steranotkun
meðal líkamsræktarmanna.
þeirra stefndu byggðist á því að
þetta væri aðeins dómur um list-
ræna stjóm þjóðleikhússtjóra á
málefnum Þjóðleikhússins.
Þeim rökum var hafnað og um-
mælin talin móðgandi og refsi-
verð.
I dómi undirréttar frá árinu
1969 var hins vegar gagnrýnandi
sýknaður vegna vegna bók-
menntagagnrýni. Sagði í dómn-
um að listgagnrýni nyti víðtæks
tjáningarfrelsis. Eðlilegur þáttur
í slíkri gagnrýni væri að bera
saman tilgang verka og hvatir
höfunda á meðan slíkt kæmi
fram í verkinu. Segir í dómnum
að óhjákvæmilegt sé að slíkir
dómar geti snert æm höfunda en
það sé heimilt á meðan gagnrýn-
in byggist einungis á faglegum
dómi á verkinu.
MENNVERÐA REIÐIR OG
FARA í MEIÐYRÐAMÁL
En menn em síður en svo
hættir að fara í meiðyrðamál á
íslandi. Fjöldi mála af slíku tagi
er rekinn fyrir íslenskum dóm-
stólum og fleiri í farvatninu. Það
er athyglisvert þegar þessi mál
eru skoðuð að fátíð em mál
vegna þess að freklega hafi verið
ráðist inn í einkalíf fólks. Frekar
að svo virðist sem málarekstur-
inn sé notaður af mönnum eða
félögum til að koma þeirra sjón-
armiðum að í umræðunni. Af-
kárleiki þess sést hvað skýrast í
því er stofnanir og félagasamtök
fara í meiðyrðamál gegn einstak-
lingum sem hafa tjáð sig um
þeirra mál.
Nýlegt dæmi um það má sjá í
yfirlýsingu bændasamtaka í
Suður- Þingeyjarsýslu um vænt-
anlegt meiðyrðamál á hendur
Jónasi Kristjánssyni, ritstjóra
DV, vegna leiðara hans „Nálin
er svo holl“.
Þá er ógetið málarekstrar 35
líkamsræktarmanna á hendur
Pétri Péturssyni, lækni á Akur-
eyri, fyrir ummæli hans um
steranotkun meðal þessarar teg-
undar íþróttamanna. Málið hefur
henst fram og til baka, meðal
annars lent í úrskurði Hæstarétt-
ar, og í raun umsnúist og tvístr-
ast. Virðist engu skipta, þótt
sumir þeirra sem skrifuðu undir
kæruna í upphafi hafi helst úr
lestinni vegna þess að hinar
meintu ávirðingar Péturs sönn-
uðust á þá. Þá hefur lögmaður
líkamsræktarmanna, Ólafur Sig-
urgeirsson hdl., höfðað einka-
mál á hendur Pétri vegna um-
mæla sem hann lét frá sér í miðri
orrahríðinni. Virðist Pétri fyrst
og fremst stefnt fyrir að temja sér
ákveðið orðalag sem hann sjálf-
ur segir með réttu að sé kjamyrt.
Flest af því sem að framan
hefur verið sagt undirstrikar
skeikulleika dómskerfisins í
málum er lúta að tjáningarfrelsi.
Hirðuleysi löggjafarvaldsins er
líka sláandi og hefur ekki einu
sinni verið sinnt eðlilegri laga-
hreinsun á þessu sviði. Fyrir því
má færa margvísleg rök að fátt
sé það í íslensku þjóðfélagi sem
kallar á heftingu tjáningarfrelsis.
Einnig má færa rök fyrir því að
menn eigi að hafa rétt til að hafa
púkalegar, hallærislegar og jafn-
vel rangar skoðanir. Hver á að
leiðrétta slíkt nema fijáls og opin
Jón Óttar Ragnarsson, fyrr-
verandi sjónvarpsstjóri
Stöðvar 2, var dæmdur fyrir
klám í Hæstarétti árið 1990.
Var það vegna sjónvarpssýn-
ingar á tveimur dönskum
„rúmstokksmyndum" sem
sýndar voru í kvikmyndahús-
um á sínum tíma.
skoðanaumræða?
Árif dómsins yfir Þorgeiri
gætu orðið víðtækari en ein-
göngu á sviði tjáningarfrelsis.
Sérstaklega ef það gengur eftir
sem Þorsteinn Pálsson dóms-
málaráðherra hefúr sagt um lög-
festingu mannréttindasáttmálans
í heild hér á landi. Einnig ætti
niðurstaðan að hvetja alla til að
óska eftir ótvíræðu tjáningar-
frelsisákvæði í stjómarskrána.
Sigurður Már Jónsson
K Y N L í F
JÓNA INGIBJÖRG JÓNSDÓTTIR
Er hœgt að tengja
eggjaleiðara aftur
eftir ófrjósemis-
aðgerð?
Kæra Jóna Ingibjörg.
Þakka þér fýrir kynlífsþætti
þína í PRESSUNNI. Ég les þá
með athygli þar sem ég tel þá
alltaf fræðandi um afar mikils-
verða þætti í mannlegu samfé-
lagi — auk þess sem þeir svara
oft persónulegum hugðarefn-
um og nú leita ég upplýsinga:
Ég er með stúlku sem (af eðli-
legum ástæðum) lét ,Jdppa sér
úr sambandi". Er hægt að bæta
úr því með endurtengingu?
Hindrar það að mér takist að
hafa sáðlát í samförum með
henni? Mér hefur ekki tekist að
framkalla sáðlát með henni.
Bestu þakkir, ófróður.
Takk fyrir bréfið. Það gleður
mig að vita af áhugasömum
lesendum. Margar spumingar
vöknuðu hjá mér við lestur
bréfsins. Þú minnist á að stúlk-
Mjög erfitt er að
tengja eggjaleiðara
saman aftur en
meiri líkur eru á að
það takist efstutt er
síðan konan fór í
aðgerðina og efnot-
aðar voru klemmur
eða plasthringir til
að loka fyrir, lítið af
örvef myndaðist við
ófrjósemisaðgerð-
ina og konan er
hraust
an sem þú ert með hafi látið
gera sig ófrjóa af „eðlilegum
ástæðum". Hver er aðalástæð-
an fyrir að konur láta gera sig
ófrjóar? Hér á landi þarf sá
sem fer í slíka aðgerð að hafa
náð tuttugu og fimm ára aldri.
Umsókn um ófijósemisaðgerð
þarf að vera skrifleg. Aðgerðin
er framkvæmd á sjúkrahúsi,
yfirleitt í svæfingu, og fer kon-
an oftast heim samdægurs.
Ófrjósemisaðgerð er aðeins
framkvæmd þegar konan og
karlmaðurinn em sannfærð um
réttmæti hennar — að þau vilji
ekki eignast fleiri böm. Þess
vegna er ætíð litið svo á að
ófijósemisaðgerð sé varanleg.
Þegar ófrjósemisaðgerð er
framkvæmd á konu er eggja-
leiðumm lokað til frambúðar
með því að klippa þá í sundur,
hnýta fyrir þá eða brenna, svo
hluti þeirra verði að örvef.
Einnig er hægt að setja klemm-
ur eða plasthringi á eggjaleið-
arana til að loka þeim. Með því
að loka eggjaleiðurunum
kemst eggið ekki leiðar sinnar
niður í legið, sáðfrumur kom-
ast ekki á stefnumótið í eggja-
leiðumnum svo frjóvgun er út
úr myndinni. Eggin safnast
ekki saman eftir að ófrjósemis-
aðgerð hefur verið fram-
kvæmd heldur brotna niður og
frásogast síðan inn í líkams-
vefina. Sjaldgæft er að eggja-
leiðarar opnist aftur en þó hef-
ur það komið fyrir og fijóvgun
átt sér stað. Én ef frjóvgun
verður eftir ófrjósemisaðgerð
em meiri líkur á svokölluðu
utanlegsfóstri sem getur valdið
miklum sársauka. Utanlegs-
fóstur verður að fjarlægja taf-
arlaust með skurðaðgerð.
Mjög erfitt er að tengja
eggjaleiðara saman aftur en
meiri líkur em á að það takist
ef stutt er síðan konan fór í að-
gerðina og ef notaðar vom
klemmur eða plasthringir til að
loka fyrir, lítið af örvef mynd-
aðist við ófijósemisaðgerðina
og konan er hraust. En eins og
áður sagði er fyrst og ffemst
litið á ófrjósemisaðgerð sem
varanlega aðgerð. Þetta er
mjög ömgg getnaðarvörn og
hefur hvorki áhrif á kynhvöt-
ina né U'ðablæðingar.
Hvers vegna ertu að velta
fyrir þér hvort sé hægt að
tengja eggjaleiðarana saman
aftur? Er það vegna þess að þið
viljið eignast bam saman eða
er það vegna þess að þú hefur
ekki fengið sáðlát í samfömm
með henni og telur að aðgerðin
sem slík spili þama inn í? Lít-
um á fyrsta mögulega svarið.
Stúlkan þín hefur látið gera sig
ófrjóa af því hún vildi ekki
eignast fleiri börn og taldi
ákvörðunina endanlega. Þá
ákvörðun ber að virða. Hafi
hún hins vegar breytt um skoð-
un og vilji reyna til hlítar að
verða barnshafandi á nýjan
leik verðið þið að leita strax til
læknis. Þar verða skoðaðar lík-
umar á að hægt verði að endur-
tengja. Sömuleiðis þurfið þið
að velta fyrir ykkur ákvörðun
ykkar um bameignir. Ef endur-
tenging reynist illmöguleg,
hafið þið ef til vill áhuga á að
skoða aðra ntöguleika, til
dæmis ættleiðingu? Ef ástæð-
an fýrir heilabrotum þínum er
sú að sáðlát verður ekki í sam-
förum ykkar getur þú verið
viss um að aðgerðin sem slík
hefur hvorki áhrif á innri kyn-
færi hennar né kynhvöt. Ef
eitthvað, ætti henni að létta við
að þurfa hafa ekki lengur
áhyggjur af hugsanlegri þung-
un. Hvers vegna verður ekki
sáðlát? Sáðlátstregða á sér
nokkrar orsakir. í fyrsta lagi
getur verið um að ræða eins
konar„ofstjómun“. Karlmaður
sem hefur bráðasáðlát reynir
að hafa hemil á sér — það hef-
ur gengið „of vel“ þannig að
nú fær hann alls ekki úr hon-
um. Síðan getur sáðlátstregða
þróast upp í reiði í garð kvenna
almennt eða einnar ákveðinnar
konu. Loks getur neysla áfeng-
is og lyfja seinkað sáðláti. Eg
vona að þú sért einhverju nær.
Með góðum kveðjum,
Jóna Ingibjörg.
Spyrjið Jónu um kynlífið. Utanáskrift:
Kynlíf c/o PRESSAN, Hverfisgötu 8-10, 101 Reykjavík.