Pressan - 02.07.1992, Blaðsíða 28

28
FIMMTUDAGUR PRESSAN 2. JÚLÍ 1992
Þetta segja konur sem hafa
eignast börn mjög ungar.
Samt tekur almcnningur ákaf-
lega létt á barneignum ung-
lingsstúlkna.
„Þetta reddast einhvem veg-
inn,“ er oftast viðkvæðið hjá
okkur Islendingum þegar eitt-
hvað fer úrskeiðis. Við „björg-
um málunum". Það er kannski
þess vegna sem okkur finnst það
ekki svo mikið mál þegar ung-
lingsstúlkur verða mæður, þótt
þær hafi ekki nógan þroska til að
bera og búi sjaldnast við þær að-
stæður, sem við viljum geta boð-
ið bömunum okkar uppá. Það
hafa reyndar alltaf verið til ung-
lingsmæður og verða alltaf til á
meðan náttúran svíkur okkur
ekki. Það skýtur samt skökku
við í velferðarþjóðfélagi eins og
okkar þar sem heilbrigðisþjón-
usta er góð og allir hafa jafnan
aðgang að henni, að hlutfall
ungra mæðra á Islandi skuli vera
ívið hærra en í nágrannalöndun-
um. Getur það verið að við séum
svona illa upplýst um kynlíf og
getnaðarvamir? Eða er ástæð-
unnar að leita hjá þjóðarsálinni?
Viðhorf fólks til bameigna
stúlkna yngri en 20 ára er alveg
ótrúlega jákvætt hér á landi. Þeg-
ar borin var fram hugmyndin að
þessari grein fannst mönnum
hún ótrúlega hallærisleg. Böm-
um ungra mæðra vegnaði ekkert
verr í lífinu og því væri engin
ástæða til að agnúast út í það að
unglingar eignuðust böm. Það er
heldur ekki ætlunin. Spumingin
er hvemig stendur á því að við
tökum svona létt á því þegar
unglingsstúlkur eignast böm og
hvers vegna er það svona ótrú-
lega algengt.
I nálægum löndum er fæðing-
artíðni kvenna á aldrinum 15-19
ára allmiklu lægri en á íslandi.
Jaíhvel færeyskar stúlkur eignast
færri böm en íslenskar, svo að
ekki sé talað um Noreg, Dan-
mörku, Svíþjóð og Finnland, þar
sem hlutfallið er miklu lægra en
hér. Af nálægum löndum í Evr-
ópu er tíðni fæðinga í aldurs-
hópnum 15-19 ára hvergi næni
eins há og á Islandi, nema í Bret-
landi. Munurinn er aftur á móti
sá, að fæðingar utan hjónabands
em mun óalgengari þar, eða
26,6% á móti 55,2% á íslandi.
Það kemst reyndar ekkert ná-
grannalanda okkar með tæmar
þar sem við höfum hælana í
þeim efnum. Ekki einu sinni
Danmörk, þar sem hlutfallið
1,1 EKKI MEÐ
ÞVÍ AÐ VERÐA MAMMA
5VONAUNG
nálgast fimmtíu prósentin. Samt
hefur þróunin verið sú, alls stað-
ar í Evrópu síðustu tuttugu árin,
að sífellt fleiri böm fæðast utan
hjónabands.
FÓSTUREYÐING EÐA
FÆÐING
Eitt af því sem styður þá skoð-
un þeirra sem PRESSAN ræddi
við, að Islendingar líti bameignir
ungra stúlkna ekki eins alvarleg-
um augum og nágrannaþjóðim-
ar, em tölur um fjölda fóstureyð-
inga á móti Qölda bameigna. Á
Norðurlöndunum er hlutfall
fóstureyðinga eitthvað hærra en
hér á landi. Þær verða því ekkert
síður óléttar stelpumar þar.
Akvörðunin sem stúlkumar taka
hlýtur því að stjómast af nkjandi
viðhorfum í hverju landi. íslend-
ingurinn segir: „Þetta bjargast
einhvem veginn", á meðan Sví-
inn hefur kannski meiri áhyggjur
af framtíðinni. Hvemig ætlar
unga móðirin að komast af?
Hér er ekki verið að segja að
fóstureyðing sé æskilegur kost-
ur. En það er ekki að ástæðu-
lausu að í 9. gr. laga um fóstur-
eyðingar segir að hún sé heimil
„þegar konan getur ekki vegna
æsku og þroskaleysis annast
bamið á fullnægjandi hátt“.
Samt taka fleiri bamshafandi
stúlkur þá ákvörðun að eignast
bömin en að fara í fóstureyð-
ingu. Enda fóstureyðing ekki
auðveld ákvörðun fyrir stúlku,
sem hefur kannski ekki einu
sinni velt því fyrir sér hvort hún
ætlar að eignast bam og ennþá
síður því hvað henni finnst um
fóstureyðingar. Viðmælendur
blaðsins em þó sammála um það
að fóstureyðingar verði að vera
til sem kostur fyrir konur. Það sé
aldrei hægt að koma algerlega í
veg fyrir þær og svo er engin
getnaðarvöm 100% ömgg,
nema kannski skírlíft!
RINGLUÐAFÖLLU
SAMAN
Þóra Karlsdóttir varð ófrísk
14 ára og móðir 15 ára. Hún er
þrítug í dag. „Eg átti bamið um
vetur og hætti þá í skólanum, en
bytjaði aftur um haustið." Hún
bjó heima hjá foreldrum sínum
og segist hafa verið hvött til að
halda sambandi við félaga sína.
„Þessi reynsla breytir manni og
það var ekki eins og áður. Það
era allt aðrar kröfur gerðar til
manns, maður dettur út úr
munstrinu og sér félagana í öðra
ljósi. Það var líka erfið reynsla
að búa heima hjá foreldranum.
Ég var orðin foreldri, en var
samt krakkinn á heimilinu. Þau
vildu taka þátt í uppeldinu og
það skapaði togstreitu um það
hver væri ábyrgur, sem var ekki
gott. Ég varð hálfringluð á öllu
saman."
Þegar hún svo flutti að heiman
varð það úr að bamið varð eftir
hjá foreldram hennar, meira að
þeirra ósk en hennar eigin. „Á
meðan ég bjó ein var ég mjög
upptekin af sjálfri mér. Það var
eins og ég væri að bæta mér upp
árin á undan með miklu sukki og
flippi. En þegar ég fór í sambúð
um tvítugt og var farin að slaka á
vildi ég fá hana til mín aftur. En
þá vildi hún vera hjá þeim.“
Dóttir Þóra flutti ekki til hennar
fyrr en fyrir ári, en Þóra heldur
að tilkoma systkina haft ráðið
meiru um þá ákvörðun en hún
sjálf. „Hana langaði í systkini og
venjulega fjölskyldu, því þó að
aft hennar og amma væra henni
mjög góð, þá held ég að það haft
verið erfitt fyrir hana að alast
upp hjá þeim, af því það var
öðruvísi."
FRÆÐSLA UM KYNLÍF
OG GETNAÐARVARN-
IR FYRIR ALMENNING
Það hafa engar rannsóknir
verið gerðar á ungum mæðram á
Islandi, né aðstæðum þeirra, en
ekki er ólíklegt að þær hafi
margar sömu sögu að segja og
Þóra. Reyndar var einu sinni
byrjað á slíkri rannsókn, en
henni var aldrei lokið. Einn af
þátttakendunum í henni var
Svava Stefánsdóttir, félagsfræð-
ingur á Landspítalanum. Starf
hennar felst meðal annars í því
að taka viðtöl við konur sem
óska eftir fóstureyðingu.
„I þessari rannsókn sem við
byijuðum á tókum við viðtöl við
stúlkur nokkram áram eftir að
þær eignuðust bömin. Það var
alveg upp og ofan hvemig þeim
hafði vegnað. Þeim sem höfðu
góðan stuðning á bak við sig
hafði vegnað best. En þær vora
allar sammála um það, að þær
myndu ekki mæla með þvf að
verða mömmur svona ungar.“
„Það er eitthvað í menningu
okkar sem gerir það að fólki
finnst allt í lagi að 17 ára stúlka
eignist bam, að ég tali nú ekki
um yngri,“ segir Sóley Bender,
lektor við Háskóla Islands. Í
mastersnámi sínu hefur hún við-
að að sér upplýsingum um svo-
kallaða fjölskylduáætlun í öllum
löndum, sem er í raun ekkert
annað en fræðsla um kynlíf og
gemaðarvarnir fyrir almenning.
Hún er ekki ein um að finnast
þörf á slíkri aðstoð hér, því hún
starfar í áhugahópi sem hefur
hug á að opna slíka stofu í
Reykjavik í haust.
„Fjölskylduáætlun er reyndar
ekki orð sem ég er mjög hrifin
af, en kosturinn við að gera slíka
áætlun er að fóUc gerir sér grein
fyrir lífi sínu. Hvemig það vill
haga því. Bameignir umtuma
högum manns og það er því ekki
aðeins ákvörðunin um það hve-
nær eignast á bamið sem er mik-
ilvæg, heldur hvemig standa á
að uppeldinu og hvemig um-
hverfi við ætlum að búa bam-
inu,“ segir Sóley. „Við skipu-
leggjum svo margt sem við ger-
um í lífinu; sumarfríið, hvenær
við skiptum um bU eða kaupum
okkur íbúð, að það ætti ekld að
vera neitt athugavert við að
skipuleggja bameignimar."
Það má reyndar teljast undar-
legt að slíkt skuli ekki vera al-
gengara en raun ber vitni. Ekki
síst þegar framtíðarmöguleikar
velta mikið á menntun og sífellt
fleiri fara í langskólanám, konur
jafnt sem karlar.
KYNFRÆÐSLA í SVELTI
I lögunum um fóstureyðingar
er byrjað á að geta um fræðslu
og ráðgjöf varðandi kynlíf og
bameignir. Þar með er talin
fræðsla og ráðgjöf um notkun
getnaðarvama og útvegun
þeirra, kynlífsffæðsla og ráðgjöf
og fræðsla um ábyrgð foreldra-
hlutverksins. Þá skulu fræðslu-
yfirvöld í samráði við skólayfir-
lækni veita fræðslu um kynlíf og
siðfræði kynlífsins á skyldu-
námsstigi í skólum landsins.
Einnig skal veita þessa fræðslu á
öðram námsstigum.
Eitthvað virðist þessari
fræðslu ábótavant fýrst fólki úr
heilbrigðisgeiranum finnst
ástæða til að fara af stað með að-
stoð um fjölskylduáætlun. Við-
mælendur blaðsins vora reyndar
sammála um að þessi mál væra í
betra horfi nú en fyrir nokkrum
árum, að minnsta kosti í grunn-
skólunum. Hvemig fræðslunni
er háttað og hversu mikil hún er
er þó mest undir kennuranum
sjálfum og viðkomandi skóla-
hjúkrunarffæðingum komið. Að
minnsta kosti ennþá. Síðustu tvo
vetur hefur verið í gangi til-
raunakennsla á nýrri bók, „Lífs-
gildi, ákvarðanataka", sem fjall-
ar ekki aðeins um kynlíf og getn-
aðarvamir heldur ýmislegt fleira
er tengist hvora tveggja. Þar á
meðal þá ábyrgð að eignast bam.
Bókin mun standa öllum kenn-
uram, er þessum málum sinna,
til boða sem kennsluefni næsta
vetur og er þetta fyrsta kennslu-
efnið er fjallar um málið á þenn-
an hátt og stendur öllum til boða.
Guðrún Ólafsdóttir er skóla-
hjúkranarfræðingur við Öldu-
selsskóla og starfar jafnffamt hjá
Heilsuvemdarstöðinni í Reykja-
vík, þar sem boðið er uppá við-
talstíma um kynlíf og gemaðar-
vamir einu sinni í viku, tvo tíma
í senn. Hvorki hún né samstarfs-
kona hennar, Sigríður Haralds-
dóttir hjúkrunarfræðingur, eru
ánægðar með hversu stutt er op-
ið. Þá hafa þær lítið getað aug-
lýst þjónusmna sökum fjársvelt-
is.
Það hefur líka sýnt sig að
þeim sem leita til þeirra hefur
farið fækkandi frá því deildin
var opnuð fyrir fimmtán áram.
Þörfin er þó greinilega fyrir
hendi, ekki síst hjá unglingun-
um, því flestir sem leita til þeirra
era á aldrinum 16-18 ára.
Vandamálin era ýmiss konar, en
það er sláandi að miklu fleiri
stelpur leita eftir aðstoð og upp-
lýsingum en strákar. Erindi
strákanna er yfirleitt annað en að
ræða um getnaðarvamir og þeir
gera það sjaldnast að fyrra
bragði. Það er aftur á móti ein af
aðalástæðunum fyrir því að
stelpumar koma.
Guðrúnu og Sigríði ber saman
um að margir unglinganna séu
allvel upplýstir um getnaðar-
vamir, sérstaklega þeir sem era
nýkomnir úr skóla eða ennþá í
grannskóla. Þær hafa meiri
áhyggjur af þekkingarleysinu á
kynsjúkdómum. Það er Svava
sem hittir flestar stúlkumar sem
klikkuðu á gemaðarvöminni.
Guðrún fær þær reyndar stund-
um til sín líka þegar þær era
dauðhræddar um að nú séu þær
óléttar. Hún segir að oftast verði
það þeim víti til vamaðar.
SVO STINGA
STRÁKARNIRAF
Þótt fæðingartíðni ungra
kvenna hér á Islandi sé há sam-
anborið við nágrannaþjóðimar
hefur hún farið lækkandi. Hún er
að færast niður í svipað hlutfall
og var fyrir heimsstyijöldina síð-
ari. Það virðist nefnilega ekki
hafa verið fyrr en eftir stríðið, á
sjötta áratugnum þegar bama-
sprengjan varð, sem bameignir
urðu þetta algengar hjá ungling-
um á íslandi. Formæður okkar í
lok 19. aldar og alveg fram á
þessa öld vora mun meira hæg-
fara í þessum efnum. Þær biðu
flestar framyftr tvítugt með að
eiga fyrstu böm sín.
Ekki bjuggu þær þó yfir allri
þeirri vimeskju eða möguleikum
sem ungar stúlkur gera í dag.
Líklega hafa þær líka beðið með
bameignimar þar til þær væra
komnar í hnapphelduna, sem
fæstar gera víst núorðið.
Af því leiðir líka að samband
móður við bamsföður sinn er
oftar en ekki lítið. Svava Stef-
ánsdóttir segir það undantekn-
ingu ef það verður varanlegt.
Stúlkumar koma líka oftast einar
til hennar í viðtal, þótt fjölskyld-
an haft kannski lofað stuðningi.
Það gerist ekki mjög oft að þær
fái stuðning frá strákunum.
„Stundum era þeir jákvæðir og
segjast ætla að taka þátt í þessu
með þeim, en stinga svo af þegar
stúlkan er komin fimm mánuði á
leið.“ Þá er ekki í önnur hús að
venda en foreldrahúsin._____
Margról Ellsabel Ólafsdóttlr