Morgunblaðið - 29.04.2004, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 FIMMTUDAGUR 29. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÁRNI Magnússon félagsmálaráðherra sagði á Al-
þingi í gær að fréttaumfjöllun síðustu daga væri
sönnun þess að eignarhald fjölmiðla gæti haft og
hefði stundum úrslitaáhrif á það hvernig fjölmiðlar
fjölluðu um umdeild mál. Nefndi hann m.a. nýlega
forsíðu DV þar sem stóð: Gremja Davíðs bundin í
lög. Spurði hann hvort sú forsíða hefði verið í anda
hlutlausrar og málefnalegrar umræðu. „Fleiri
dæmi mætti nefna,“ sagði hann „eða er það svo,
hæstvirtur forseti, að í þessu máli sjái menn engan
mun á faglegri umfjöllun ríkisfjölmiðils annars veg-
ar og hins vegar nánast ofstækisfullri andstöðu
þeirra fjömiðla þar sem eigendur telja að sér vegið.
Fréttaumfjöllun undanfarinna daga er í raun sönn-
un þess, hafi slíkrar sönnunar verið þörf í huga ein-
hvers, að eignarhald fjölmiðla getur haft og hefur á
stundum úrslitaáhrif á það hvaða tökum fjölmiðlar
taka umdeild mál; þegar nægilegir hagsmunir eru í
húfi er litlu skeytt um það hversu nákvæmna og
sanngjarna mynd þessir miðlar sýna almenningi af
því máli sem er til umræðu.“
Hafði áhrif
á fréttaumfjöllun
BJÖRN Bjarnason dómsmálaráðherra rifjaði upp
ýmis ummæli þingmanna Samfylkingarinnar við
umræðurnar um skýrsluna um fjölmiðla í gær.
Minntist hann m.a. á orð Össurar Skarphéð-
inssonar, formanns flokksins, um Baug hinn 22.
janúar árið 2002. Þá hefði Össur m.a. sagt um
Baug að það væri skoðun Samfylkingarinnar að
Samkeppnisstofnun ætti að fá í hendur þau tæki
sem hún þyrfti til að skipta upp „slíkum einok-
unarrisum,“ eins og Össur orðaði það. „Það var
enginn maður úti í bæ sem sagði þetta,“ sagði
Björn í gær. „Þetta sagði hann; þarna talaði hann
um að nauðsynlegt væri að brjóta upp slíka einok-
unarrisa. Ef það væri ekki hægt á grundvelli nú-
gildandi laga þá væri nauðsynlegt að Alþingi
kæmi saman og setti lög sem dygðu til þess.“
Össur vildi skipta
upp Baugi
FRAM kom í máli Björns Bjarnasonar dóms-
málaráðherra á Alþingi í gær að það ætti ekki að
koma mönnum á óvart hver afstaða stjórnvalda
væri til lagasetningar á fjölmiðlamarkaði, því í um-
ræðum á Alþingi hinn 19. nóvember sl. hefði Davíð
Oddsson forsætisráðherra sagt að ekki væri hægt
að útiloka slíka lagasetningu. Björn rifjaði þessi
ummæli forsætisráðherra upp og sagði að þau
hefðu verið svar við fyrirspurn Álfheiðar Ingadótt-
ur, varaþingmanns VG.
Björn sagði að Álfheiður hefði m.a. sagt þann dag
að samþjöppun á fjölmiðlamarkaði gæti orðið lýð-
ræðinu varasöm. Síðan hefði hún spurt forsætisráð-
herra hvort þróun á fjölmiðlamarkaði hefði verið til
umfjöllunar í ríkisstjórn og ennfremur hvort ráð-
herra teldi koma til greina að setja lög til að hindra
frekari samþjöppun á fjölmiðlamarkaði til að
tryggja betur sjálfstæði fjölmiðla. Björn rifjaði upp
að Davíð hefði svarað því til að þessi mál hefði borið
á góma í ríkisstjórninni en ekki verið rædd með
formlegum hætti. Síðan hefði ráðherra sagt að
hann teldi að ekki væri hægt að útiloka að til slíkrar
lagasetningar kæmi og að það mætti jafnvel færa
fyrir því rök að í því „fælist tómlæti af hálfu þings-
ins við núverandi aðstæður að láta ekki koma til at-
hugunar, að minnsta kosti, slíka lagasetningu.“
Eftir að Björn hafði rifjað upp þessi orðaskipti
sagði hann að ekki væri hægt að halda því fram að
þeir sem hefðu „staðið að því að samþjappa valdinu
á fjölmiðlasviðinu á undanförnum mánuðum hefðu
gengið til þess í einhverju tómarúmi án vitundar
um vilja og viðhorf stjórnvalda.“
Björn rifjaði einnig upp ummæli annarra þing-
manna í umræðunum hinn 19. nóvember sl. Þar
hefði Steingrímur J. Sigfússon, formaður Vinstri
grænna, m.a. sagt að varasamt væri ef um-
svifamiklir aðilar í viðskiptum, sem jafnvel störfuðu
á fákeppnissviði, gerðust fjölmiðlakóngar. Margrét
Frímannsdóttir, þingmaður Samfylkingarinnar,
hefði aukinheldur sagt að vel gæti verið nauðsyn-
legt að taka sérstaklega á eignarhaldi fjölmiðla.
Afstaða stjórnvalda ætti
ekki að koma á óvart
STURLA Böðvarsson samgönguráðherra sagði á
Alþingi í gær að hann teldi afar mikilvægt að haf-
inn yrði undirbúningur að stafrænu sjónvarpi
sem allra fyrst. Hann sagði að fulltrúar sam-
gönguráðuneytisins hefðu átt viðræður við full-
trúa útvarps- og sjónvarpsstöðva í þessum til-
gangi. „Það er von mín að okkur megi takast að
standa þannig að málum að skapa megi nýtt og
traust lagaumhverfi í kringum ljósvakamiðlana,“
sagði hann, „og um leið að sameinast um upp-
byggingu dreifikerfis fyrir stafrænt útvarp og
sjónvarp, sem auki framboð á efni fjölmiðla.“
Sagði hann skýrslu fjölmiðlanefndarinnar og
frumvarp ríkisstjórnarinnar um eignarhald á fjöl-
miðlum mikilvægt innlegg inn í þessa stefnu.
Stafrænt sjónvarp
sem allra fyrst
Þorgerður K. Gunnars-dóttir menntamálaráð-herra sagði á Alþingi ígær að samþjöppun á
fjölmiðlamarkaðnum hér á landi
væri langtum umfangsmeiri en
nokkur dæmi væru um í öðru
vestrænu lýðræðisríki. Kom
þetta fram í máli hennar er hún
fylgdi úr hlaði fjölmiðlaskýrsl-
unni svonefndu, þ.e. skýrslu
hennar um eignarhald á fjölmiðl-
um á Íslandi. Skýrslunni var
dreift á Alþingi í gær, skömmu
áður en umræðan hófst, og
sömuleiðis frumvarpi ríkisstjórn-
arinnar, um eignarhald á fjöl-
miðlum. Gert er ráð fyrir því að
Davíð Oddsson forsætisráðherra
mæli fyrir frumvarpinu á Alþingi
í næstu viku.
Þingmenn fóru lofsamlegum
orðum skýrsluna; sögðu hana vel
unna og ítarlega en stjórnarand-
stæðingar gagnrýndu aftur á
móti frumvarpið sjálft og ekki
síst hvernig að því hefði verið
staðið. Bryndís Hlöðversdóttir,
þingmaður Samfylkingarinnar,
sagði til að mynda að hún hefði
ekki átt von „á svona vondu
frumvarpi“, eins og hún orðaði
það, og Magnús Þór Hafsteins-
son, þingmaður Frjálslynda
flokksins, taldi að dygðir á borð
við jafnræði og sanngirni hefðu
ekki ráðið ferðinni við samningu
þess. Þá kvaðst Kolbrún Hall-
dórsdóttir, þingmaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns fram-
boðs, ekki skilja hvers vegna
lægi svo á að afgreiða frumvarp-
ið á vorþingi. Sagði hún að
þrýstingur á afgreiðslu væri svo
mikill að einna líkast væri sem
himinn og jörð væru að farast.
Niðurstaðan skýr
Þorgerður fór í framsögu sinni
yfir helstu atriði skýrslunnar og
sagði niðurstöðuna skýra. „Ís-
lenskur fjölmiðlamarkaður ber
augljós einkenni samþjöppunar;
eitt fyrirtæki, sem jafnframt er
eitt umsvifamesta fyrirtækið í ís-
lensku viðskiptalífi og á hags-
muna að gæta á fjölmörgum
sviðum, hefur á skömmum tíma
náð undir sig stærstum hluta af
íslenska fjölmiðlamarkaðnum.
Engin dæmi eru um slíkt í lönd-
unum í kringum okkur, hugs-
anlega vegna þess að þar hafa
þegar verið settar reglur er
kæmu í veg fyrir að þetta gæti
gerst.“ Ráðherra bætti því við að
það væri ekki tilviljun, hvort
sem litið væri til Evrópu eða
Bandaríkjanna, að menn teldu
nauðsynlegt að sporna við þróun
af þessu tagi.
Ráðherra ítrekaði að gífurleg
umskipti hefðu orðið í viðskipta-
lífinu öllu undanfarin ár. „Sú
samþjöppun eignarhalds sem
menn höfðu áhyggjur af fyrir
tæpum áratug er ekkert í sam-
anburði við þá samþjöppun sem
við stöndum frammi fyrir í dag.
Aðhaldshlutverk fjölmiðlanna
gagnvart okkur stjórnmála-
mönnunum en ekki síður gagn-
vart fulltrúum hagsmunasam-
taka, félaga og fyrirtækja hefur
aldrei verið þýðingarmeira.“
Ráðherra sagði síðar í fram-
sögu sinni nauðsynlegt að grípa
til viðeigandi aðgerða, ekki ein-
ungis vegna þeirra þjóðréttar-
legu skuldbindinga sem felast í
tilmælum Evrópuráðsins, um
fjölbreytni í fjölmiðlum, heldur
einnig vegna stöðunnar á ís-
lenskum fjölmiðlamarkaði og
þeirra almannahagsmuna sem
snertu málið allt. „Við verðum að
þora að bregðast við þeirri sam-
þjöppun er átt hefur sér stað í
eignarhaldi fjölmiðla til að
tryggja hér til framtíðar opna,
frjálsa og lýðræðislega um-
ræðu.“
Illa unnið frumvarp
Þingmenn gerðu ekki bara
fjölmiðlaskýrsluna að umtalsefni
heldur einnig frumvarpið um
eignarhald á fjölmiðlum. Össur
Skarphéðinsson, formaður Sam-
fylkingarinnar, sagði m.a. að
samkvæmt frumvarpinu yrðu
lögin afturvirk, en menntamála-
ráðherra vísaði því á bug. Sagði
hún að í frumvarpinu væri þvert
á móti gert ráð fyrir aðlögunar-
tíma. Bryndís Hlöðversdóttir
gerði frumvarpið einnig að um-
talsefni og sagði það ótrúlega illa
unnið. „Ríkisstjórnin hefur fallið
í þá undarlegu gryfju að semja
upp úr skýrslunni ótrúlega illa
unnið frumvarp, sem liggur svo
einhver ósköp á að afgreiða frá
Alþingi; frumvarp sem stenst
ekki þær kröfur sem við eigum
að gera til lagasetningar í nú-
tímaþjóðfélagi, vegna þess að
það beinist nánast alfarið gegn
einu fyrirtæki, tilefni þess er
óljóst og virðist helst að finna í
opinberri andúð forsætisráð-
herra á tilteknum aðilum í ís-
lensku viðskiptalífi.“ Sagði hún
enn fremur að frumvarpið væri
Framsóknarflokknum til háð-
ungar, því flokkurinn sýndi enn
einu sinni að hann væri tilbúinn
að sporðrenna öllu sem Davíð
Oddsson rétti honum. Þá gagn-
rýndi Bryndís að ekki hefði verið
unnið að því að endurhugsa skip-
an útvarpsréttarnefndar því skv.
frumvarpinu hlyti hún aukin
völd.
Bryndís setti út á fleiri atriði
og sagði það m.a. fullkomið
ábyrgðarleysi að leggja fram til-
lögur um að banna markaðsráð-
andi fyrirtækjum að fjárfesta í
ljósvakamiðlum. „Þessi tillaga er
sett fram án þess að nokkur til-
raun sé gerð til að meta hvaða
áhrif þetta kann að hafa á mögu-
leika fyrirtækjanna til að fjár-
magna starfsemi sína og fjár-
festingar.“ Bryndís sagði að
skoða mætti markaðinn hér og
velta því fyrir sér hvaða fyr-
irtæki, sem líklega væru mark-
aðsráðandi, mættu ekki fjárfesta
í ljósvakamiðli. Nefndi hún m.a.
Eimskip í því sambandi, Byko,
Flugleiðir, Nóa Síríus, Vífilfell,
Mylluna og Landsvirkjun. „Öll-
um þessum aðilum er bannað að
fjárfesta í ljósvakamiðlum sam-
kvæmt þessu frumvarpi.“
Kolbrún Halldórsdóttir, þing-
maður Vinstri grænna, gagn-
rýndi, eins og áður sagði, hve
mikil áhersla væri lögð á að af-
greiða frumvarpið á þessu vor-
þingi. „Ég sé ekki hvers vegna
við erum sett í þá stöðu að vera
að ræða þessi mjög svo áhuga-
verðu mál undir tímapressu,“
sagði hún. Auk þess átaldi hún
forsætisráðherra, Davíð Odds-
son, fyrir að hleypa umræðunni
af stað undir þeim formerkjum
að allir væru dregnir í lið, menn
væru ýmist með eða á móti
Baugi – með eða á móti forsætis-
ráðherra. „Ég hafna því að okk-
ur sé stillt upp á þennan hátt,“
sagði hún.
Vanda þarf til verksins
Þingflokksformaður Frjáls-
lynda flokksins, Magnús Þór
Hafsteinsson, tók fram í upphafi
máls síns að flokkurinn hefði
lengi verið reiðubúinn að skoða
þessi mál og „miklu lengur en
sjálf ríkisstjórnin“, sagði hann,
„en þegar brugðist er við því
sem kalla mætti óæskileg áhrif
samþjöppunar á fjölmiðlamark-
aði með lagasetningu þarf að
vanda afar vel til verks og vinna
það í náinni samvinnu við þá sem
málið varðar, ekki síst heildar-
samtök blaðamanna og fjöl-
miðlana sjálfa. Þetta er gríðar-
lega flókið og vandasamt mál
sem varðar hagsmuni fjöl-
margra," sagði hann.
Magnús sagði að ekki mætti
gleyma því að dýrt væri að
byggja upp fjölmiðla en einmitt
slík uppbygging væri nauðsynleg
til að tryggja fjölbreytni fjöl-
miðla. „Þetta kostar peninga,“
sagði hann. Lagði hann jafn-
framt áherslu á að þeir sem
keyptu fjölmiðla þyrftu að vera
reiðubúnir að reka sína fjölmiðla
með tapi fyrstu árin.
Fjölmargir þingmenn tóku
þátt í umræðunum enda stóðu
þær fram yfir miðnætti, eins og
áður var vikið að. Jóhann Ár-
sælsson, þingmaður Samfylking-
arinnar, sagði það m.a. sæta
stórtíðindum að eftir því sem
hann best vissi væri þetta í
fyrsta sinn, frá því lög um prent-
frelsi voru sett, sem menn vog-
uðu sér að leggja til að prent-
frelsi yrði tekið af einhverjum.
Sigurður Kári Kristjánsson,
þingmaður Sjálfstæðisflokksins,
sagðist aðspurður enn vera
þeirrar skoðunar að hið opinbera
ætti ekki að reka fjölmiðil; hvort
sem það væri ljósvakamiðill eða
dagblað. Þingmaðurinn hefur
ásamt tveimur öðrum þingmönn-
um Sjálfstæðisflokksins, Pétri
H. Blöndal og Birgi Ármanns-
syni, lagt fram á Alþingi frum-
varp um einkavæðingu Ríkisút-
varpsins. Sagði Sigurður að vel
gæti verið að samþykkt frum-
varpsins um eignarhald á fjöl-
miðlum yrði til þess að greiða
fyrir því að frumvarp hans og fé-
laga hans um RÚV yrði gert að
lögum.
RÚV af auglýsingamarkaði?
Jónína Bjartmarz, þingmaður
Framsóknarflokksins, gerði Rík-
isútvarpið einnig að umtalsefni
og sagði að um leið og umrætt
frumvarp um eignarhald á fjöl-
miðlum yrði afgreitt og unnið
yrði að því að bæta rekstur Rík-
isútvarpsins ætti að huga að því
hvort rétt væri að draga það af
auglýsingamarkaði. „Ég tel rétt
að við aðgerðir til að tryggja
stöðu Ríkisútvarpsins til fram-
búðar verði leitað leiða til að
milda eða draga úr áhrifum þess
óhjákvæmilega inngrips í rekstr-
arumhverfi fjölmiðla sem mun
leiða af lagasetningunni.“ Sagði
hún slíka leið felast í því að
draga RÚV út af auglýsinga-
markaði eða takmarka hlutverk
þess verulega á þeim markaði.
Umræður á Alþingi um fjölmiðlaskýrsluna stóðu fram eftir nóttu
Samþjöppun meiri hér en í
öðrum vestrænum löndum
Fjölmiðlaskýrsla menntamálaráðherra,
Þorgerðar K. Gunnarsdóttur, var rædd
á Alþingi í allan gærdag. Þingmenn allra
flokka tókust á í fjörugum umræðunum.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir kynnti skýrslu um fjölmiðla sem
rædd var á Alþingi daglangt. Lauk umræðunni upp úr miðnætti.