Morgunblaðið - 29.04.2004, Blaðsíða 15

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. APRÍL 2004 15
Norsk stjórnvöld kynntu nýverið drögað breytingum á lögum um eign-arhald á fjölmiðlum en þær felam.a. í sér að þakið á markaðs-
hlutdeild eins fjölmiðlafyrirtækis á hverju sviði
fyrir sig, þ.e. á sviði dagblaða, sjónvarps eða út-
varps, verður hækkað úr 33% í 40% á lands-
vísu. Breytingarnar fela hins vegar einnig í sér
þá nýjung að fjölmiðlafyrirtæki sem hefur 30%
eða hærri hlutdeild í einum fjölmiðlageira
verður ekki heimilt að hafa meira en 20%
markaðshlutdeild í öðrum geira. Má því segja
að slakað sé á reglunum að einu leyti en þær
hertar að öðru leyti. Líklegt er talið að breyt-
ingarnar verði samþykktar fyrir sumarhlé
Stórþingsins.
Norski menntamálaráðherrann, Valgerd
Svarstad Haugland, kynnti hugmyndir rík-
isstjórnarinnar formlega í janúar og hefur síð-
an þá staðið yfir formlegt samráðsferli með
hagsmunaaðilum, og hafa þeir þar fengið að
koma sínum sjónarmiðum á framfæri. Mark-
mið breytinganna er sagt vera það, að tryggja
tjáningarfrelsi í Noregi, samkeppni og fjöl-
breytni á fjölmiðlamarkaði. Nýtt ákvæði kveð-
ur á um að hægt verði að takmarka samstarf
milli sjálfstæðra fjölmiðla ef talið er að afleið-
ingar þess verði ekki minni en orðið hefðu ef
annar hefði keypt hinn.
Þrjár stórar fjölmiðlasamsteypur eru í Nor-
egi – Schibsted, Orkla og A-pressen – og hefur
samþjöppun átt sér stað á markaðnum und-
anfarin ár og áratug. Í lýsingu á fjölmiðlaum-
hverfinu í Noregi sem skrifuð var af Helge Øst-
bye fyrir Europan Journalism Centre í
Maastricht í Hollandi árið 2000 er talið að fyr-
irtækin þrjú hafi alls 55–60% markaðshlutdeild
á dagblaðamarkaði og má gera ráð fyrir að
þessi hlutdeild hafi aukist nokkuð síðan.
Brugðist var við þessari samþjöppun á
markaði árið 1998 með lagsetningu um eign-
arhald á fjölmiðlum en það hefur þó ekki dugað
til að snúa þróuninni við.
Eðlilegt að vera með
alhliða fjölmiðlafyrirtæki
Sem fyrr segir hefur formlegt samráðsferli
vegna frumvarpsdraga norska mennta-
málaráðherrans staðið yfir undanfarnar vikur
og mánuði. Gudbrand Guthus hjá Eierskapstil-
synet, eftirlitsstofnun með eignarhaldi á fjöl-
miðlum – sem er sjálfstæð ríkisstofnun sem
sett var á laggirnar í tengslum við lagasetningu
um eignarhald á fjölmiðlum 1998 – sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að þar hefði komið fram,
að stóru fjölmiðlasamsteypurnar í Noregi teldu
það eðlilega þróun, að þær starfi í öllum geirum
fjölmiðlanna.
Ríkisstjórnin telji hins vegar mikilvægt að
koma í veg fyrir að einn aðili sé of sterkur á öll-
um sviðum fjölmiðlunar, heildarstyrkleiki hans
verði með þeim hætti of mikill.
Hafa beri í huga í þessu sambandi hversu
sterkt norska ríkisútvarpið (NRK) sé á mark-
aðnum en þess má geta að norska sjónvarpið
hefur ekki tekjur af auglýsingum eins og ís-
lenska ríkissjónvarpið. Hann bendir til að
mynda á að Schibsted eigi þriðjung í sjón-
varpsstöðinni TV2 á móti tveim aðilum,
A-pressen og danska fyrirtækinu Egmont, sem
er tengt Orkla, en markaðshlutdeild TV2 sé
minni en ella, einmitt vegna þess hversu fyr-
irferðarmikið NRK sé á markaðnum.
„Það er hins vegar verið að koma í veg fyrir
að þeir auki markaðshlutdeild sína, það er
rétt,“ sagði Guthus. Verið sé að fyrirbyggja
frekari samþjöppun á markaðnum áður en hún
eigi sér stað. Aftur á móti vilji fjölmiðlafyr-
irtækin hafa tækifæri til að vaxa og stækka,
málflutningur þeirra í samráðsferlinu hafi ein-
kennst af þeim vilja þeirra.
Hærra þak úti á landi
Sérstakt tillit er tekið til aðstæðna í hinum
dreifðari byggðum í frumvarpsdrögum rík-
isstjórnarinnar. Þar hefur átt sér stað sam-
þjöppun á undanförnum árum og hafa dagblöð
og aðrir fjölmiðlar smám saman verið að fær-
ast á hendur stóru fjölmiðlafyrirtækjanna.
Að grunni til munu sömu reglur gilda úti á
landi en þakið á markaðshlutdeild verður þó
ívíð hærra, þ.e. 60% í stað 40%. Breytingarnar
fela í sér að stjórnvöld séu ekki að skipta sér af
eignatilfærslum í einstökum byggðum, þ.e. í
borgum og bæjum landsbyggðarinnar. Meiri
áhersla verði lögð á að tryggja samkeppni og
fjölbreytni á fjölmiðlamarkaðnum í heilu lands-
hlutunum.
Thor Harald Henriksen er aðstoðarritstjóri
Nordlys sem gefið er út í Tromsø og að mestu í
eigu A-pressen. Hann segir að ekki hafi farið
fram miklar umræður þar um hugmyndirnar
sem reifaðar hafi verið um breytingar á reglum
um eignarhald fjölmiðla. Nordlys rekur litla
sjónvarpsstöð í Tromsø en að sögn Henriksen
er hún algerlega bundin við borgina og nánasta
umhverfi, breytingar á reglum um eignarhald
á sjónvarpsstöðvum muni varla hafa áhrif á
hana.
,,Við höfum fylgst með þessum umræðum en
helst hafa það verið talsmenn stóru fyrir-
tækjanna, auk A-pressen eru það Orkla og
Schibsted, sem hafa tekið þátt í henni. Fulltrú-
ar A-pressen hafa verið ósáttir við að sam-
keppnisyfirvöld hafa neitað fyrirtækinu um að
kaupa upp lítil blöð úti á landsbyggðinni og
segja einnig að Schibsted sé hyglað með nýju
tillögunum,“ segir Henriksen.
Frumvarpið lagt fram í vor?
Athygli vekur að erlendir aðilar eiga 42,4% í
Schibsted, 42,7% í Orkla og svipað var uppi á
teningunum að því er varðar A-pressen þar til
fyrir skömmu. Hefur nokkuð verið rætt um það
í tengslum við frumvarpsdrög norsku stjórn-
arinnar hvort hætta væri á því að erlendir fjöl-
miðlarisar, svo sem fyrirtæki Ruperts Mur-
dochs, yfirtaki stóra fjölmiðla í Noregi að fullu
og nái þannig ráðandi stöðu í fjölmiðlunum.
Gudbrand Guthus segir að stjórnvöld telji
meiri hættu á því að slíkir risar gerðu sig lík-
lega til að yfirtaka norsku fjölmiðlasamsteyp-
urnar ef þær hefðu stóra hlutdeild á fjölmiðla-
markaðnum. Því séu lagabreytingar nú til þess
fallnar að koma í veg fyrir að slíkir risar komi
inn í norskt fjölmiðlaumhverfi.
Að sögn Guthus hafa forsvarsmenn fjöl-
miðlafyrirtækjanna hins vegar fært rök fyrir
því að best sé að leyfa þeim að stækka og dafna
sem mest, þannig verði þeim gert kleift að
sporna við ásælni erlendra aðila.
Ekki er hægt að spá fyrir um hver nið-
urstaða þessa samráðsferlis verður, Guthus
segir ríkisstjórnina ekki skuldbundna til að
taka mið af sjónarmiðum málsagnaraðila.
Ivar Granaasen, blaðamaður á Aftenposten,
segir flest benda til þess að stjórnin leggi
breytingarnar fram á Stórþinginu fyrir sum-
arhlé og líklegt sé að þær verði samþykktar.
Ekki sé ljóst hvaða breytingar verði gerðar á
upphaflegu hugmyndunum. Hann segir að með
tillögunum sé einkum ætlunin að hindra að
Schibsted verði of öflugt en fyrirtækið ráði nú
yfir nær 30% af markaði landsblaðanna, hér-
aðsblöð eru þá undanskilin, en einnig sem fyrr
segir 33% hlut í TV2. Schibsted er öflugt í ýms-
um öðrum löndum og gefur þar m.a. út ókeypis
blöð. Hafa talsmenn þess sagt að fái það ekki
ráðrúm til að byggja upp öfluga bækistöð á
heimavelli með aukinni hlutdeild muni það eiga
erfitt með að taka af alvöru þátt í samkeppni
erlendis.
„En þeim verður ekki gert að draga saman
seglin, þeir fá að halda þeim hlut sem þeir hafa
nú,“ segir Granaasen. „Lögin verða ekki aft-
urvirk. En komi nýr aðili til sögunnar á fjöl-
miðlamarkaðnum verður hann að sætta sig við
að mega ekki ráða meira en 20% af sjónvarps-
markaðnum hafi hann tryggt sér 40% hlutdeild
á dagblaðamarkaðnum. Hlutdeild hans á út-
varpsmarkaði verður takmörkuð við 10% ef
hann ræður 30% af sjónvarpsmarkaði og 20%
af dagblöðum. Hann verður að velja,“ segir Iv-
ar Granaasen.
Vilja breyta lög-
um um eignar-
hald á fjölmiðlum
Morgunblaðið/Jim Smart
Stjórnvöld í Noregi vilja nú takmarka rétt fyrirtækja til að verða mjög öflug og ráðandi á öll-
um sviðum fjölmiðlamarkaðarins, það er sjónvarps, útvarps eða dagblaða.
Norska stjórnin vill ekki að eitt fyrirtæki hafi
ráðandi stöðu í öllum geirum fjölmiðlunar
’Verið sé að fyrirbyggjafrekari samþjöppun á
markaðnum áður en hún
eigi sér stað. Aftur á móti
vilji fjölmiðlafyrirtækin
hafa tækifæri til að vaxa
og stækka, málflutningur
þeirra í samráðsferlinu
hafi einkennst af þeim
vilja þeirra.‘
Leitin að hryðjuverkafor-ingjanum Osama bin Lad-en í ógreiðfæru fjallahér-aði við landamæri
Pakistans og Afganistans minnir um
margt á árangurslausa tilraun
breska hersins á nýlendutímanum til
að hafa hendur í hári annars ísl-
amsks ófriðarseggs. Bretar leituðu
þá Fakírsins af Ippi, eins af leiðtog-
um pashtúna, og sú leit stóð í 24 ár,
eða þar til hann andaðist í rúminu
sínu, frjáls maður, árið 1960.
Varnarmálafulltrúar vestrænna
sendiráða minnast þessarar árang-
urslausu leitar þegar þeir ráðleggja
ráðamönnum hvernig haga eigi leit-
inni að bin Laden í landamærahér-
uðum Pakistans. Og þeim er ekki
rótt við tilhugsunina um Fakírinn.
Fakírinn af Ippi stjórnaði upp-
reisn gegn breska hernum frá helli
við landamærin í afskekktu fjalla-
héraði sem nú nefnist Waziristan. Í
þessu sama héraði hefur pakistanski
herinn reynt að handtaka um 500
liðsmenn al-Qaeda, talibana og
vopnaða félaga þeirra úr röðum
pashtúna í aðgerðum sem staðið
hafa frá því í mars en lítinn árangur
borið til þessa. Fakírinn skipulagði
fyrst árásir úr launsátri á breska
hermenn, síðan á pakistanskar her-
sveitir eftir að Pakistan fékk sjálf-
stæði 1947. Bresku og pakistönsku
hersveitirnar gerðu fjölmargar
skyndiárásir til að reyna að ná hon-
um frá 1936 og þar til hann lést 1960.
Í einni árásanna, árið 1938, var sveit
bresk-indverskra „njósnarmanna“
þurrkuð út.
„Eins og villta vestrið“
Eftir tveggja ára árásir úr laun-
sátri, ránsferðir og flótta undan
breskum hersveitum kom Fakírinn
sér upp höfuðstöðvum í hellum við
landamærin, að sögn James W.
Spain, sem hefur skrifað bók um
landamærasvæðið. Loftárásir á
svæðið báru lítinn árangur.
„Þetta var eins og villta vestrið,“
sagði Sajjad Haider, fyrrverandi
foringi í pakistanska flughernum
sem tók þátt í loftárásum á Fakírinn
og menn hans árið 1954. „Við vorum
kallaðir út til að bjarga hermönnum.
Þegar við flugum yfir svæðið sáum
við hundruð skæruliða, í 10–15
manna hópum, sem földu sig á bak
við kletta. Þeir þekktu landsvæðið,
voru mjög fljótir í ferðum og gerðu
sér grein fyrir veikleikum flugvél-
anna okkar. Þeir földu sig neðst í
bröttum hlíðum þannig að flug-
mennirnir myndu ekki hafa nægt
rými til að hækka flugið aftur eftir
árásir.“
Haider bætti við að hersveitirnar
sem leita að bin Laden og mönnum
hans ættu nú við sömu vandamál að
stríða. „Landamærin eru varasöm,
2.400 km löng og mjög giljótt. Þeir
geta fært sig fram og til baka með
stuðningsmönnum sínum og þeir
njóta stuðnings íbúanna á svæðinu.“
„Ippi barðist á sama svæði og leit-
in fer nú fram,“ hélt Haider áfram.
„Hann fór úr einum helli í annan og
þarna voru hundruð hella, þannig að
erfitt var að komast að því hvar
hann var.“
Haider telur að helsti munurinn á
aðferðum Fakírsins af Ippi og bin
Ladens felist í því að hinn síðar-
nefndi njóti góðs af nútímatækni,
svo sem Netinu og háþróuðum
fjarskiptatækjum.
Taqi Bangash, forstöðumaður
Sagnfræðistofnunar Peshawar-
háskóla, segir að bin Laden líki eftir
aðferðum Ippis við að komast hjá
handtöku. „Líkt og Ippi vaknar bin
Laden klukkan tvö á nóttunni til að
fara á næsta felustað. Ippi rauk oft á
fætur um hánótt, klæddi sig og sagði
við fylgismenn sína: farið á fætur,
við þurfum að leggja af stað.“
Bin Laden fetar í fótspor Fakírsins af Ippi
Reuters
Osama bin Laden með Ayman al-Zawahri, næstæðsta foringja al-Qaeda.
Þeirra er nú leitað í fjöllunum við landamæri Pakistans og Afganistans.
Íslamabad. AFP.
’Landamærin eruvarasöm, 2.400 km
löng og mjög giljótt.
Þeir geta fært sig
fram og til baka með
stuðningsmönnum
sínum og þeir njóta
stuðnings íbúanna á
svæðinu.‘
Bretum tókst ekki að ná uppreisnar-
foringjanum þrátt fyrir 24 ára leit