Morgunblaðið - 29.04.2004, Blaðsíða 30

6$**
 - 
.


   
*,
'#
 ,


0 

   
Rússneskir hermenn ganga hjá
smáhöndlurum á götu í Kalinin-
grad. Meðal hinna fátæku íbúa
þessarar rússnesku hólmlendu við
Eystrasaltið hefur á síðustu árum
byggzt upp gremja í garð stjórn-
valda í Moskvu, sem þeir álíta
sýna vandamálum héraðsins skiln-
ingsleysi.
„Moskvu er alveg sama um okk-
ur, og nú verðum við einangruð af
ESB. Það á að skilja okkur eftir í
fátækt,“ segir ellilífeyrisþeginn
Valentina Fjodorovna, sem selur
lauk og blóm á götu í miðborginni.
Gremja í garð
Moskvu
30 FIMMTUDAGUR 29. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
F
ulltrúar Rússlands og
Evrópusambandsins
náðu á þriðjudag sam-
komulagi um tímabundn-
ar aðgerðir sem ætlað er
að milda áhrif þess að
Rússland tapar hefð-
bundnum mörkuðum fyr-
ir útflutningsvörur sínar
er stækkun Evrópusambandsins til austurs
gengur í gildi 1. maí.
Í endurnýjuðum samstarfssamningi þessara
tveggja stóru viðskiptablokka, sem lengi hafði
verið unnið að, samþykkti ESB einnig að vöru-
flutningar milli rússnesku hólmlendunnar Kal-
iningrad og Rússlands sjálfs verði tollfrjálsir.
Hið 15.000 ferkílómetra svæði í kringum hafn-
arborgina Kaliningrad, sem áður hét Königs-
berg, verður umlukt ESB-landsvæði eftir inn-
göngu Litháens og Póllands í sambandið.
Rússnesk stjórnvöld samþykktu í staðinn að
samstarfssamningurinn endurnýjaði næði
einnig til nýju ESB-aðildarríkjanna, sem flest
voru áður hluti Austurblokkarinnar og háð við-
skiptum við Sovétríkin.
Í sameiginlegri yfirlýsingu segir að tilgang-
ur umsaminna aðlögunarákvæða samningsins
sé að hindra að snögglega skerist á hefðbundin
viðskipti. Yfirlýsingin endurspeglar ugg ráða-
manna í Moskvu um að tolla- og innflutnings-
reglur þær sem Austur-Evrópuríkin þurfa að
taka upp eftir inngönguna í ESB muni gera
rússneskan varning dýrari og þar með torvelda
aðgang hans að hefðbundnum mörkuðum.
Framkvæmdastjórn ESB hafði ætlazt til
þess að samstarfssamningurinn við Rússland
næði sjálfkrafa yfir nýju aðildarríkin, en Rúss-
ar höfðu krafizt þess að fyrst yrðu svör fundin
við 14 tilteknum spurningum. Ein þessara
spurninga varðaði sérstakt gjald sem nýju
ESB-aðildarríkin Litháen og Pólland kynnu að
leggja á vöruflutninga milli Kaliningrad-hér-
aðs og Rússlands sjálfs.
Afskipti af stöðu Rússa
í Eistlandi og Litháen
Undirritun samkomulagsins frestaðist fram
á síðustu stundu vegna kröfu Rússlandsstjórn-
ar um tryggingar fyrir réttindum rússnesku-
mælandi minnihlutans í Eistlandi og Lettlandi.
„ESB og Rússneska sambandsríkið fagna
aðild að ESB sem öruggri tryggingu fyrir
vernd mannréttinda og einstaklinga sem til-
heyra [þjóðernis-]minnihlutahópum.“
Réttindi þessa fólks, sem verður nýr minni-
hlutahópur í hinu stækkaða ESB, reyndust síð-
asti steinninn í götu samkomulags.
Um 30% íbúa Eistlands og þriðjungur íbúa
Lettlands eru rússneskumælandi fólk sem bú-
ið hefur þar frá því löndin tvö tilheyrðu Sov-
étríkjunum. Sumt af því er ekki af eiginlegum
rússneskum uppruna, heldur ættað frá öðrum
svæðum Sovétríkjanna sálugu, svo sem Hvíta-
Rússlandi og Úkraínu. Samtals býr nær ein og
hálf milljón rússneskumælandi fólks í Eystra-
saltslöndunum þremur, Eistlandi, Lettlandi og
Litháen, en í Litháen er hlutfall þess af heild-
aríbúafjölda ólíkt lægra en í hinum tveimur,
um 10% (8,7% Rússar og 1,6% Hvít-Rússar).
Margt af þessu fólki er ríkisfangslaust –
161.000 í Eistlandi (12%
íbúanna) og nær 500.000 í
Lettlandi (um 20% íbú-
anna) – og fær ekki eist-
nesk eða lettnesk borgara-
réttindi nema með því að
uppfylla ákveðin skilyrði,
sem felast aðallega í því að
standast próf í ríkismálinu
og sýna fram á vilja til að
sýna landinu sem það býr í
hollustu. Þessi skilyrði
hafa nú um 125.000 manns
uppfyllt í Eistlandi og lítið
eitt fleiri í Lettlandi. Um
88.000 fyrrverandi Sovét-
borgarar í Eistlandi hafa
þegið rússneskan ríkis-
borgararétt þótt þeir búi
áfram í landinu.
Við stækkun ESB verð-
ur allt þetta fólk komið inn
fyrir landamæri sam-
bandsins (og Evrópska efnahagssvæðisins) og
mun mynda allfjölmennan og sérstakan minni-
hlutahóp innan þess.
Ráðamenn í Moskvu hafa gerzt sjálfskipaðir
talsmenn réttinda þessa fólks og gagnrýnt
mjög misrétti sem þeir álíta að það sé beitt af
stjórnvöldum í Eistlandi og Lettlandi. Rúss-
neska þingið hefur enn ekki staðfest samninga
um landamærin milli landanna, sem þó mun
ekki hindra að þessi sömu landamæri verði ný
austurlandamæri ESB. Rússlandsstjórn hefur
þó mun minna agnúast út í aðild Eystrasalts-
landanna að ESB en Atlantshafsbandalaginu,
sem þau gengu formlega í þann 2. apríl sl.
En víst má telja að framvegis verði þessi nýi
minnih
konar
Evrópu
Kali
fram t
lands,
ir stæk
inni í s
og Pól
af með
samt m
stakt e
lenda f
að lúta
stóðu
þeim e
verið h
tölum f
ísskápa
sem se
iningra
þar, en
ur þó
enda. B
ið um a
héraðin
Yfir milljón Rú
í stækkuðu Evró





Við stækkun Evrópusambandsin
varðandi tengsl þess við Rússlan
rekur hér í hverju þessar brey
’Kaliningrad erússnesk borg e
við sjáum fram
okkar í Evrópu
HVERS VEGNA VILL VOPNA-
FRAMLEIÐANDI EIGA FJÖLMIÐIL?
Umræður um skýrslu fjölmiðla-nefndar menntamálaráðherrahófust töluvert áður en skýrslan
var gerð opinber og byggðust því á óstað-
festum fréttum um efni hennar. Hið sama
gerðist með frumvarp ríkisstjórnarinnar.
Umræður um það hófust áður en ríkis-
stjórnin hafði komizt að niðurstöðu um
efni þess og byggðust einnig á óstaðfest-
um fréttum.
Það er erfitt að hefja umræður um
skýrslu eða lagafrumvarp á grundvelli
óljósra frétta. Auðvitað er sjálfsagt að
ræða hvaða mál sem er hvenær sem fólki
þóknast en það er ekki hægt að byggja
slíkar umræður á upplýsingum, sem ekki
liggja fyrir nema að mjög takmörkuðu
leyti. Það verður þá að gerast á öðrum for-
sendum. Þær umræður sem nú standa yf-
ir hafa liðið fyrir það hvernig upphafið
var.
Skýrsla nefndar menntamálaráðherra
er vel unnin eins og þingmenn úr öllum
flokkum voru sammála um í umræðunum
á Alþingi í gær. Það hefði farið vel á því að
birta skýrsluna strax og hún var tilbúin
sem hefði kannski beint umræðunum í já-
kvæðari farveg.
Umræður um efni málsins hafa líka
verið eins konar hliðarmál vegna þess
hversu uppteknir sumir fjölmiðlanna hafa
verið við að fjalla um Davíð Oddsson for-
sætisráðherra. Forystumenn lands og
þjóðar eru ýmsu vanir og þá ekki sízt nú-
verandi forsætisráðherra en það má þó
ekki verða til þess að mikilsverð mál falli
algerlega í skuggann. Það var fyrst í um-
ræðum á Alþingi í gær að byrjað var að
ræða efnisatriði fjölmiðlaskýrslunnar.
Áður en skýrslan var birt og frumvarp-
ið lagt fram var látið að því liggja opin-
berlega að efasemdir væru meðal fram-
sóknarmanna um málið. Þingumræð-
urnar leiddu allt annað í ljós. Sterkur
málflutningur Árna Magnússonar félags-
málaráðherra og Jónínu Bjartmarz, al-
þingismanns Framsóknarflokksins, vakti
sérstaka athygli og alveg ljóst að sam-
staða stjórnarflokkanna um þetta mál er
mikil. Talsmenn Vinstri grænna í þessum
umræðum, Steingrímur J. Sigfússon og
Kolbrún Halldórsdóttir, skáru sig úr í
hópi stjórnarandstöðuþingmanna vegna
þess að þau fjölluðu málefnalega um efn-
isatriði fjölmiðlaskýrslunnar.
Þingmenn Samfylkingarinnar tala á
þann veg að eignarhald á fjölmiðlum
skipti ekki meginmáli heldur innri starfs-
reglur fjölmiðlafyrirtækjanna og staða
ritstjórna og fréttastofa gagnvart eigend-
um og þar með sé vandinn leystur. Þetta
er mikill misskilningur. Það skiptir öllu
máli hverjir eiga fjölmiðla. Sumir fjöl-
miðlar eru heppnir með eigendur sína.
Aðrir ekki. Og er þá ekki bara átt við fjöl-
miðla á Íslandi. Í Danmörku hefur nokkur
þróun verið í þá átt að sjálfseignarstofn-
anir á vegum fjárhagslega öflugra sjóða
eigi fjölmiðla. Það er athyglisvert eign-
arform að fjölmiðli sem ástæða er til að
skoða betur. Eigandi eða eigendur, sem
vilja hafa áhrif á ritstjórnarlega stefnu
fjölmiðla, geta gert starfsmönnum erfitt
fyrir ef þeir vilja og um það eru fjölmörg
dæmi. Morgunblaðið hefur stundum sagt
að í átökum stjórnmálamanna og við-
skiptajöfra hafi stjórnmálamennirnir síð-
asta orðið. En jafnljóst er að ef til átaka
kemur á milli eigenda fjölmiðils og rit-
stjórna eða fréttastofa hafa eigendur síð-
asta orðið og myndu innri starfsreglur
engu breyta í þeim efnum.
Stórfyrirtæki í öðrum rekstri, sem seil-
ast til áhrifa í fjölmiðlaheiminum, gera
það ekki vegna þess að þau telji að það sé
hægt að hagnast svo mikið á rekstri fjöl-
miðla. Þau leita eftir eignaraðild í fjöl-
miðlum til þess að hafa áhrif og þá fyrst og
fremst til þess að hafa áhrif í þágu eigin
hagsmuna. Í öðrum löndum opnar eign-
araðild að fjölmiðli aðgang að lýðræðis-
lega kjörnum valdamönnum, ekki endi-
lega í þágu fjölmiðilsins heldur vegna
annarra hagsmuna eigenda. Undanfarna
mánuði hafa t.d. verið miklar umræður í
Frakklandi vegna þess að heimsþekktur
vopnaframleiðandi þar í landi er að ná
undirtökum í einu helzta fjölmiðlafyrir-
tæki landsins. Hvers vegna vill vopna-
framleiðandi eignast fjölmiðil? Svarið er:
ríkisstjórnir eru helztu viðskiptavinir
vopnaframleiðenda og stjórnmálamönn-
um þykir betri kostur að hafa fjölmiðla
með sér en á móti. Ef Wal-Mart reyndi að
kaupa The New York Times færi allt á
annan endann í bandaríska þinginu. Fyrir
nokkru var aðalritstjóri blaðsins rekinn
vegna alvarlegra mistaka á ritstjórn þess.
Það vakti athygli og umræður en skipti
engum sköpum.
En jafnvel þótt viðkomandi eigandi eða
eigendur einbeiti sér eingöngu að fjöl-
miðlarekstri eru í flestum löndum í okkar
heimshluta settar skorður við því hversu
mikil hlutdeild hvers og eins má vera.
Þingmenn Samfylkingarinnar þurfa að
hugsa þetta mál betur og ekki láta önnur
og óskyld mál trufla dómgreind sína.
EVRÓPSKAR UMRÆÐUR UM
EIGNARHALD Á FJÖLMIÐLUM
Í Morgunblaðinu birtist í gær frásögn afskýrslu sem samþykkt var á Evrópu-
þinginu í síðustu viku. Í skýrslunni er
fjallað um fjölmiðlamarkaðinn í aðildar-
ríkjum Evrópusambandsins og áhyggjum
m.a. lýst af vaxandi samþjöppun eignar-
halds. Þingið telur að ráðandi staða fjöl-
miðlafyrirtækis á markaði komi í veg fyrir
fjölbreytta fjölmiðlaflóru en hana beri að
vernda í löggjöf ESB. Það vill að aðild-
arríkin grípi til aðgerða til að hindra sam-
þjöppun en geri þau það ekki verði ESB
sjálft að grípa inn í.
Í flestum þeim ríkjum, sem Evrópu-
þingið fjallar um í skýrslu sinni, er nú
þegar í gildi löggjöf um eignarhald á fjöl-
miðlum. Reyndar gagnrýnir þingið að í
einu af nýju aðildarríkjunum, Póllandi,
séu engin lagaákvæði sem hamli gegn
samþjöppun á fjölmiðlamarkaðnum. En
annars staðar telur það ekki nóg að gert.
Það vekur t.d. athygli á að í Hollandi eigi
þrjú fyrirtæki 85% markaðshlutdeild,
bæði í sjónvarpi og prentmiðlum. Þá sé
eignarhald mjög samofið í Svíþjóð, þannig
að ljósvaka- og prentmiðlum sé stjórnað
af sama hópi.
Í Morgunblaðinu í dag kemur fram að
sennilegt sé að í Noregi verði samþykkt
ný lög um eignarhald á fjölmiðlum, sem
annars vegar rýmki um hámarkseignar-
aðild eins fyrirtækis í hverjum geira fjöl-
miðlunar en takmarki hins vegar mögu-
leika eins fyrirtækis á að verða ráðandi í
fleiri en einum geira, t.d. bæði á blaða- og
sjónvarpsmarkaði.
Hvort tveggja sýnir þetta fram á
tvennt. Annars vegar að lög um eignar-
hald á fjölmiðlum eru algeng og þykja
sjálfsögð í flestum nágrannalöndum okk-
ar eins og Morgunblaðið hefur áður bent
á. Hins vegar að sú umræða sem fram fer
hér á landi um hætturnar samfara aukinni
samþjöppun á fjölmiðlamarkaði á sér hlið-
stæður í nágrannalöndum okkar. Jafnvel
þar sem lög eru þegar til staðar er talin
ástæða til að herða á löggjöfinni til að tak-
marka ítök fjölmiðlasamsteypnanna.