Morgunblaðið - 05.02.2005, Síða 30

„MÉR finnst þetta verkefni taka þátt í því að
varðveita þennan menningararf sem er okkur
svo mikilvægur. Íslenska tungan er auðvitað
fyrst og fremst það sem gerir okkur að þjóð.
Við ætlum okkur að vera sjálfstæð íslensk þjóð
um aldur og ævi og þetta má segja að sé hluti af
þeirri ætlun okkar,“ sagði Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir menntamálaráðherra þegar
Mjólkursamsalan kynnti nýtt útlit mjólkurferna
með myndum eftir grunnskólabörn í 7.–10.
bekk, og texta eftir Þorvald Þorsteinsson, rit-
höfund og myndlistarmann.
Menntamálaráðherra skálaði við Guðlaug
Björgvinsson, forstjóra MS, í ískaldri mjólk af
þessu tilefni.
Myndirnar og textarnir eru afrakstur sam-
keppni í grunnskólum landsins í myndlist og
móðurmáli sem kallast Fernuflug og var haldin
í byrjun árs 2004.
Meðal annarra viðstaddra voru þær Lena
Mjöll Markúsdóttir og Edda Lind Styrmis-
dóttir, báðar í 9. bekk Austurbæjarskóla, sem
lentu í öðru sæti í keppninni. Eins og hálfs lítra
léttmjólkurfernur munu bera myndirnar og
textana fyrst um sinn en á næstu vikum fylgja
aðrar ný- og léttmjólkurfernur MS í kjölfarið.
Guðlaugur sagði það vera von MS að myndir
gru
„ve
ánæ
urs
ken
orð
una
Guð
Þ
féla
und
„Verði landsmönnu
til fróðleiks og ánæ
30 LAUGARDAGUR 5. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Nýtt útlit á mjólkurumbúðum með nýj-um myndum og nýjum fróðleik um ís-lenskt mál er að koma á markað hjáMjólkursamsölunni um þessar
mundir. Mjólkursamsalan hefur í áratug birt ís-
lenskuábendingar á umbúðum sínum og að þessu
sinni er einnig breytt grunnútliti umbúðanna hjá
öllum mjólkuriðnaðinum en mjólkursamlögin
hafa með sér ýmsa samvinnu.
Guðlaugur Björgvinsson, forstjóri Mjólkur-
samsölunnar, segir að tilgangurinn með íslensku-
verkefni MS sé einkum þríþættur en kjörorð
átaksins er „Íslenska er okkar mál“.
„Við viljum nýta umbúðirnar fyrir fróðleik og
ábendingar um íslenskt mál, við höfum birt aug-
lýsingar þar sem vakin er athygli á vexti og við-
gangi tungumálsins og í þriðja lagi höfum við
stutt ýmis rannsóknarverkefni sem eru móður-
málinu til framdráttar. Samhliða þessari ímynd-
arherferð er þessu verkefni líka ætlað að auka
viðskiptavild og sölu og styrkja stöðuna í sam-
keppninni við innfluttar mjólkurvörur.“
Nýr boðskapur á tveggja ára fresti
Grunnumbúðir Mjólkursamsölunnar hafa ver-
ið hinar sömu allt frá því íslenskuverkefnið hófst
fyrir 10 árum en á tveggja ára fresti hefur verið
skipt um myndir og texta. Guðlaugur segir að nú
hafi þótt tímabært að breyta grunnútlitinu og
samræma um leið útlit mjólkurumbúða um landið
allt. Nú fái neytendur því pakkningar með sams
konar útliti hjá öllum mjólkursamlögum nema
hvað ein hliðin á umbúðum sem fara á dreifing-
arsvæði MS sé mismunandi og þar sé íslensku-
verkefni MS að finna.
„Í þetta sinn birtast teikningar grunnskóla-
barna við málshætti og orðtök. Var efnt til sam-
keppni, sem bar yfirskriftina Fernuflug, sam-
keppni í myndlist og móðurmáli. Þetta var gert í
samvinnu við skólana og Félag íslenskra mynd-
listarkennara. Völdu nemendur sér málshátt eða
orðtak til að myndskreyta og fengum við nokkuð
á þriðja þúsund teikningar. Dómnefnd valdi síðan
62 myndir og fengu nokkrar teikninganna sér-
stök verðlaun og viðurkenningar.“
Hugmyndin um að vinna út frá málsháttum og
orðtökum varð til að sögn Guðlaugs út frá fyr-
irlestri á Rótarýfundi. Hann segir Matthías Jo-
hannessen, þáverandi ritstjóra Morgunblaðsins,
hafa lýst þeim áhyggjum í erindi að málshættir
væru á undanhaldi og að menn væru að týna svo-
lítið niður þekkingu á þeim og notkun. Sagðist
Guðlaugur hafa út frá þessu slegið því fram á
fundi með sínum mönnum að næsta íslenskuátak
tæki mið af þessu. Fá mætti börn til að velja
málshætti og myndskreyta út frá efni þeirra.
Þetta varð sem sagt ofan á.
200 milljónir ferna á tíu árum
Frá Mjólkursamsölunni fara á markað á ári
hverju um það bil 20 milljónir ferna af algengustu
tegundunum. Hafa því um 200 milljónir ferna far-
ið á markað þessi tíu ár sem íslenskuverkefnið
hefur staðið. Guðlaugur bendir líka á að miðað við
þetta muni um 40 milljónir ferna fara á markað á
þessu og næsta ári og því munu myndirnar 62
birtast um það bil 400 þúsund sinnum.
Hver hafa viðbrögðin verið við íslenskuverk-
efninu? „Þau hafa verið jákvæð, bæði viðbrögð
frá almenningi og ábendingar frá starfsfólki skól-
anna. Við höfum einnig fengið viðurkenningar
fyrir verkefnið, strax árið 1995 frá lýðveldissjóði,
árið 1999 á degi íslenskrar tungu á málræktar-
þingi fyrri störf í þágu móðurmálsins og frá Ís-
landsdeild IBBY, samtökum um barnamenningu
og þetta er okkur afskaplega mikils virði. Þá
finnst okkur mikilvæg viðurkenning felast í um-
mælum í leiðara Morgunblaðsins haustið 2000
þar sem sagði að íslenskuátakið hefði skilað miklu
í varnarbaráttu íslenskrar tungu gegn erlendum
áhrifum og um leið styrkt ímynd Mjólkursamsöl-
unnar. Ef verkefnið skilar þessum árangri meg-
um við vel við una og ég sé ekki annað en að við
höldum því áfram.“
Í lokin er Guðlaugur spurður um stöðu og
framtíð mjólkuriðnaðarins og segir hann sölu á
hefðbundnum mjólkurafurðum heldur hafa dreg-
ist saman síðustu árin en með margs konar
vöruþróun hafi tekist að mæta þeim samdrætti.
„Ég get nefnt sem dæmi að skyrdrykkurinn sem
Mjólkurbú Flóamanna hefur haft forgöngu um að
þróa hefur runnið út, við erum að dreifa um 100
þúsund dósum á viku. Aðrar vel heppnaðar nýj-
ungar í mjólkurframleiðslunni eru LGG mjólk,
AB mjólk og fleiri tegundir sem tengja má heilsu-
vernd og þannig hafa komið fram kringum 30
nýjungar á hverju ári að undanförnu. Allt þetta
hefur mætt samdrætti í hefðbundinni mjólk og
heildarneyslan á ferskum mjólkurvörum er því að
aukast. Ég sé því ekki annað fyrir mér en að hægt
verði að halda núverandi greiðslumarki í mjólk og
jafnvel auka.“
Nýtt útlit og nýr íslenskuboðskapur á mjó
Þarfur
boðskap-
ur og góð
ímynd
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðher
Mjólkursamsölunnar, skáluðu í ískaldri léttmjólk úr n
Lena Mjöll og Edda Lind eru meðal fjölmargra sem e
fernur landsmanna á næstunni. Þær fengu sér tertus
Í áratug hefur Mjólkursam-
salan haldið úti íslenskuátaki á
mjólkurumbúðum. Tilgangur
þess er bæði að stuðla að vernd
móðurmálsins og styrkja
ímynd fyrirtækisins.
Ný
hjá
VE
ir s
urb
S
sam
leg
má
drö
við
lag
L
stö
ur
hv
fra
um
urv
S
ALLIR Í VÖRN FYRIR
ÍSLENZKUNA
Útvarpsréttarnefnd hefur komiztað þeirri niðurstöðu að beinarútsendingar Skjás eins á knatt-
spyrnuleikjum með lýsingu á ensku
brjóti í bága við útvarpslög. Nefndin hef-
ur beint því til sjónvarpsstöðvarinnar að
taka leikina af dagskrá, ef ekki fylgir
þeim tal eða texti á íslenzku.
Útvarpslögin eru algerlega skýr og
klár um þetta atriði. Þar segir í 7. grein:
„Efni á erlendu máli, sem sýnt er á sjón-
varpsstöð, skal jafnan fylgja íslenskt tal
eða texti á íslensku eftir því sem við á
hverju sinni. Það á þó ekki við þegar
fluttir eru erlendir söngtextar eða þegar
dreift er viðstöðulaust um gervitungl og
móttökustöð fréttum eða fréttatengdu
efni sem sýnir að verulegu leyti atburði
sem gerast í sömu andrá. Við þær að-
stæður skal sjónvarpsstöð, eftir því sem
kostur er, láta fylgja endursögn eða
kynningu á íslensku á þeim atburðum
sem orðið hafa. Skal lögð áhersla á að allt
tal og texti sé á lýtalausu íslensku máli.
Ákvæði greinar þessarar eiga ekki við
þegar um er að ræða endurvarp frá er-
lendum sjónvarpsstöðvum, enda sé um
að ræða viðstöðulaust, óstytt og óbreytt
endurvarp heildardagskrár sjónvarps-
stöðva. Þau eiga ekki heldur við þegar
útvarpsstöð hefur fengið leyfi til útvarps
á öðrum tungumálum en íslensku.“
Forsvarsmenn Skjás eins hafa borið
fyrir sig að efni erlendra íþróttastöðva á
borð við Eurosport sé sjónvarpað hér á
landi án þýðingarskyldu. Útvarpslögin
gera augljóslega ráð fyrir slíku. Þau
voru rýmkuð upp úr 1990, er gervi-
hnattasjónvarp varð almennt hér á landi.
Þá töldu menn ekki mögulegt eða raun-
hæft að gera þá kröfu að allt efni þeirra
ótal erlendu sjónvarpsstöðva, sem væri
endurvarpað hér viðstöðulaust, væri
þýtt. Hins vegar má segja að varnarlínan
hafi verið dregin við þær sjónvarpsstöðv-
ar, sem vilja kalla sig íslenzka fjölmiðla
og setja saman eigin dagskrá. Skjár einn
starfar eingöngu á íslenzkum markaði og
vill væntanlega kalla sig íslenzka sjón-
varpsstöð. Stöðin hefur sýnt talsverðan
metnað á sviði innlendrar dagskrárgerð-
ar. Er forsvarsmönnum hennar þá ekki
líka metnaðarmál að áhorfendur fái þýð-
ingu eða lýsingu á íslenzku, ekki aðeins á
þáttum og bíómyndum, heldur líka
íþróttaefni?
Af hálfu þeirra, sem eru ósáttir við úr-
skurð útvarpsréttarnefndar, hefur verið
bent á að verulegur misbrestur hafi verið
á því undanfarin ár að lýsingar á erlend-
um knattspyrnuleikjum í sjónvarpi séu á
„lýtalausri íslenzku“. Jafnframt skorti
íslenzka lýsendur þá sérþekkingu á
enska boltanum, sem enskir þulir hafi yf-
ir að ráða. Þetta kann að vera rétt, svo
langt sem það nær, en er ekki rök fyrir
því að sýna eigi fótboltaleiki í íslenzku
sjónvarpi með lýsingu á erlendu máli.
Það verður að gera þá kröfu til sjón-
varpsstöðva, Skjás eins og annarra, að
þær standi myndarlega og fagmannlega
að íþróttalýsingum eins og öðru efni. Ef
þær treysta sér ekki til þess, t.d. vegna
kostnaðar, eiga þær að sleppa því að
sjónvarpa útlendum fótboltaleikjum.
Fyrir þá, sem vilja einhverra hluta
vegna fremur horfa á fótbolta með
enskri lýsingu en íslenzkri, kann það að
vera huggun að fljótlega býður hin staf-
ræna tækni væntanlega upp á að fólk
geti valið um að horfa á fótboltaleiki með
erlendri eða íslenzkri lýsingu. Það er
ekkert við því að segja að sjónvarps-
áhorfendur velji sér þannig tungumál, en
það er fráleitt að áhorfendur íslenzks
sjónvarps eigi þess ekki kost að fá ís-
lenzka lýsingu á því, sem fram fer á
skjánum. Á ljósvakamiðlum hvílir sú
lagaskylda að efla íslenzka tungu. Fjöl-
miðlar, sem vilja kalla sig íslenzka, eiga
að hópast í vörn fyrir íslenzkuna, ekki
grafa undan henni.
LÆKNAR Í BOÐI LYFJAFYRIRTÆKJA
Það hlýtur að koma almenningi áóvart, hversu gríðarlega margar
boðsferðir lyfjafyrirtækja íslenzkir
læknar þiggja. Í svari við fyrirspurn
Ástu Ragnheiðar Jóhannesdóttur al-
þingismanns upplýsti Jón Kristjánsson
heilbrigðisráðherra að lyfjafyrirtæki
buðu læknum að minnsta kosti í 469
utanlandsferðir á síðasta ári. Eitt stórt
lyfjainnflutningsfyrirtæki, Austurbakki,
neitaði raunar að gefa upplýsingar og
tölurnar gilda heldur ekki um allt árið,
þannig að ljóst er að ferðirnar eru tals-
vert fleiri. Í mörgum ferðum voru vænt-
anlega fleiri en einn læknir.
Umfang þessara samskipta lækna og
lyfjafyrirtækja hefur ekki áður verið al-
menningi ljóst. Hins vegar hefur það
verið gagnrýnt af ýmsum ástæðum. Ann-
ars vegar hefur verið bent á að þiggi
læknar risnu af lyfjafyrirtækjum, sé
ákveðin hætta á að þeir ávísi fremur lyfj-
um frá einu fyrirtæki en öðru. Jafnframt
hafa boðsferðir til lækna verið ræddar í
samhengi við þróun lyfjakostnaðar og
því verið haldið fram að lyfjafyrirtækin
haldi að læknum nýjum og dýrum lyfj-
um, sem hafi engu að síður mjög svipaða
virkni og eldri og ódýrari lyf. Starfshóp-
ur á vegum heilbrigðisráðherra hefur
m.a. lagt til að áhrif einstakra lækna á
það hvaða lyfjum er ávísað verði minnk-
uð og færð í hendur lyfjanefnda á heil-
brigðisstofnunum.
Af hálfu lækna hefur verið bent á að
stór hluti af símenntun lækna fari fram á
vegum lyfjafyrirtækjanna; heilbrigðis-
kerfið sinni henni ekki sem skyldi. Það
eru ekki rök fyrir að læknar eigi að
þiggja boðsferðir á vegum lyfjafyrir-
tækja, heldur fyrir því að gera þurfi ráð-
stafanir til að efla símenntun á vegum
annarra, hlutlausra aðila, s.s. Háskóla
Íslands og heilbrigðisstofnananna
sjálfra.
Talsmenn lækna hafa um langt árabil
varið það fyrirkomulag að þeir þiggi
boðsferðir og ýmiss konar risnu frá
lyfjafyrirtækjum. Við nýjan tón hefur
hins vegar kveðið hjá Sigurbirni Sveins-
syni, núverandi formanni Læknafélags
Íslands, sem hefur hvatt lækna til að
þiggja ekki ferðir, sem eru beinlínis
hugsaðar til að auglýsa tiltekin lyf. Í
Morgunblaðinu í dag segir Sigurbjörn að
allir vel hugsandi læknar hafi miklar efa-
semdir um að slík ferðalög séu við hæfi.
Að því marki, sem ferðalög lækna og
fundahöld á vegum lyfjafyrirtækja eru
nauðsynleg er lykilatriði, til að eyða tor-
tryggni og grunsemdum um að þar sé
reynt að hafa óeðlileg áhrif á lækna, að
veittar séu greinargóðar upplýsingar um
þessar ferðir, tilgang þeirra og tilhögun.
Afstaða á borð við þá, sem fram kom hjá
Austurbakka hf., sem neitaði að veita
heilbrigðisráðuneytinu upplýsingar um
boðsferðir, er því fráleit og sízt hags-
munum lyfjaiðnaðarins eða lækna til
framdráttar.