Morgunblaðið - 05.02.2005, Qupperneq 36

36 LAUGARDAGUR 5. FEBRÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NOKKUÐ er nú skrifað um að-
búnað aldraðra, meðal annars í
Morgunblaðið, og er það vel. Þar
kveður stundum við þann tón að
stórar stofnanir fyrir gamalt fólk
séu tímaskekkja. Í
grein í Morgunblaðinu
28. janúar lýsir höf-
undur, Sigríður I.
Daníelsdóttir þroska-
þjálfi, þeirri skoðun
sinni að fólk sé „nán-
ast svipt borgara-
legum réttindum sín-
um og sjálfræði þegar
það flytur á öldr-
unarstofnun.“
Sá sem þetta skráir
hefur búið í rúmt ár á
stofnun af þessu tagi,
Grund í Reykjavík, og hefur aldrei
fundið fyrir þessari sviptingu.
Sumt af því sem gagnrýnt er í
greininni á víða við rök að styðjast,
svo sem að menn verði að deila
svefnrými með öðrum, og oft
óskyldum og óvensluðum. Þetta sé
ég að vísu ekki í kringum mig. Ég
deili vissulega svefnrými með konu
minni, sem er engin breyting frá
því sem var, en einhleypir hafa hér
hver sitt herbergi, sem sum mættu
vera stærri, og fleira ber þess
merki að húsakynni eru nokkuð við
aldur. (Í eldri hluta stofnunarinnar
er enn talsvert um tvíbýli.)
Til lausnar þessum vanda þarf
ekki að leggja stofnanirnar niður,
heldur laga húsnæðið að kröfum
samtímans eða byggja nýtt.
Ég geri mér fulla grein fyrir því
ágæta starfi sem unnið hefur verið
við að bæta kjör ákveðinna hópa
fatlaðra, eins og Sigríður nefnir í
grein sinni, og ég hef fyrir því
traustar heimildir að hún hefur átt
góðan þátt í þeim framförum sem
þar hafa orðið. Þar hefur mið verið
tekið af því að aðstæður þessara
manna eru afar mismunandi og
reynt er að finna lausn sem hverj-
um hentar best. Hið sama ætti að
vera – og er vafalaust – markmið
þeirra sem vinna að því að búa
öldruðum ævikvöld. En í hópi
þeirra, sem orðnir eru 67 ára og
sumir talsvert eldri, eru ýmsir sem
vel hentar heimilisvist á stórum
stofnunum með öðrum, og eru sátt-
ir við slíka vist, enda séu stofn-
anirnar vel búnar og umfram allt,
eins og raunin er hér, mannaðar
góðu starfsfólki.
Það er sama hvert
aðbúnaðarformið er.
Þegar aldurinn færist
yfir og menn verða
öðrum háðir í vaxandi
mæli, hlýtur að koma
til gagnkvæm aðlögun
á milli þiggjenda og
veitenda þjónust-
unnar. Í umræðu
dagsins er það oft
nefnt sem dæmi um
óheimilislegan stofn-
anabrag að menn ráði
ekki matseðlinum og verði auk
þess að matast með fjölda annarra.
Hið fyrra verður vart leyst með
litlum heimiliseiningum, nema
kokkur fylgi hverri einingu. Síð-
asta árið sem við hjónin rákum
eigið heimili nutum við ágætrar fé-
lagsþjónustu Reykjavíkurborgar,
sem sendi okkur heim mat á
ákveðnum dögum og tímum, en við
réðum engu um hvað var í boði
hverju sinni, frekar en við gerum
nú hér á Grund. Og fólk á öllum
aldri sættir sig við að neyta matar
með öðrum og óvensluðum, og ger-
ir jafnvel kröfu til þess. Börnum
frá sex ára aldri standa nú víða til
boða máltíðir í skólum, og það er
keppikefli margra starfsmanna-
félaga að tryggja félögum sínum
mat á vinnustað.
Í umræðunni er stundum minnst
á það helsi sem lagt sé á heim-
ilismenn stofnana með því að
skammta þeim ákveðinn vikulegan
tíma til baða. Hér er baðaðstaða á
hverri hæð, en sumir þarfnast
hjálpar við þrifin og það setur vit-
anlega tímanum skorður, sem yf-
irleitt er þó leyst með góðu sam-
komulagi. Varla trúi ég að baðtími
yrði sveigjanlegri eða rýmri ef að-
stoðarfólk þyrfti að ferðast um
borgina þvera og endilanga til að
sinna skjólstæðingum en þegar
þeir eru allir undir sama þaki eins
og hér.
Ég sætti mig prýðilega við fé-
lagsskap margra þeirra sem hér
búa og tel þá vini mína og vona að
það sé gagnkvæmt. Öðrum hef ég
minna kynnst og þarf ekki að
kynnast, né þeir mér. Að sjálf-
sögðu hentar fjölbýlið ekki öllum,
en ég hygg að flestir sem hér búa
telji að þetta sambýlisform eigi
enn fullan rétt á sér.
Í goðafræði Grikkja til forna
kemur fyrir Prókrústes nokkur.
Ekki veit ég hvort hann var
mennskur eða af vættakyni, en
hann virðist hafa rekið einhvers
konar bændagistingu til fjalla.
Hann átti samt aðeins eitt gisti-
rúm, sem varð að henta öllum
gestum hans. Þá smávöxnu teygði
gestgjafinn uns þeir náðu á milli
gafla, en af hinum stærstu stýfði
hann limi þar til þeir rúmuðust í
rekkjunni.
Í málefnum aldraðra dugir engin
prókrústesarlausn. Það þarf að
laga lausnina að einstaklingunum,
ekki einstaklingana að lausninni.
Við ykkur, sem berjist fyrir bætt-
um hag eldri borgara, vil ég að
lokum segja: Ykkar bíður mikið
starf, þarft og þakklátt. Finnið fyr-
ir sem flesta þá lausn sem þeim
hentar og fáið þessum lausnum
hrint í framkvæmd, en látið vera
að reyna að teygja okkur eða
sníða, sem unum okkur sæmilega á
öldrunarstofnunum, að nýjum rúm-
um.
Eru stórar stofnanir fyrir
aldraða tímaskekkja?
Örnólfur Thorlacius fjallar
um aðbúnað aldraðra ’Þegar aldurinn færistyfir og menn verða öðr-
um háðir í vaxandi mæli,
hlýtur að koma til gagn-
kvæm aðlögun á milli
þiggjenda og veitenda
þjónustunnar.‘
Örnólfur Thorlacius
Höfundur er fv. rektor.
Í HANDRITADEILD Lands-
bókasafns Háskólabókasafns er
varðveittur hugarheimur Íslend-
inga frá því eftir siðskipti í rituðu
máli: kveðskapur, sönglist, sagna-
fróðleikur, guðsorð, lögfræði, þýð-
ingar, lækningabækur, ævisögur
lærðra manna, ættartölur, dag-
bækur, sendibréf, orðabækur,
landlýsingar og svo framvegis. Í
þennan sjóð hafa frá öndverðu fjöl-
margir leitað og fundið undir
öruggri leiðsögn þaulreyndra,
hjálpfúsra og vel lesinna starfs-
manna Handritadeildar. Árangur
leitar hefur birst í ótölulegum
fjölda ritverka íslenskri þjóð til
menningarauka. Gleðiefni okkar
bréfritara er að um þessar mundir
sækir sífellt fleira ungt og upp-
rennandi lærdómsfólk í sjóð Hand-
ritadeildar í námi og starfi; nefna
má viðamiklar rannsóknir ungra
vísindamanna á skrifuðum tónlist-
ararfi Íslendinga og annar hópur
leggur sig eftir rannsóknum og út-
gáfu á dagbókum íslenskra alþýðu-
manna.
Handritadeildin varðveitir um
14.000 skráð handrit sem þangað
hafa safnast með gjöfum og kaup-
um í ríflega 150 ár fyrir tilstuðlan
mætra manna. Helst ber að nefna
handritasöfn Jóns Sigurðssonar
forseta og Jóns Árnasonar þjóð-
sagnasafnara sem varðveitt eru í
Handritadeild, en báðir voru á sín-
um tímum jafningjar Árna Magn-
ússonar prófessors sem á sinn hátt
rakaði saman öllu sem hann til
náði af íslenskum handritum fyrir
siðskipti. Safn Árna er varðveitt á
Árnastofnunum í Reykjavík og
Kaupmannahöfn sem hafa sömu
margslungnu hlutverk og Hand-
ritadeild; einna mikilvægast þeirra
er að styðja og stunda rannsóknir
á íslenskri sögu og bókmenntum í
varðveittum handritum. Starfs-
menn Handritadeildar hafa einlægt
gegnt hlutverkum sínum af fágætri
alúð, gætt handrita, liðsinnt ófáum
notendum og gert aðfangaskrár og
prentaðar skrár yfir handrit safns-
ins, en slíkar skrár eru grundvöll-
ur frekari fræðastarfsemi. Starfs-
fólk deildarinnar hefur jafnframt
haft umsjón með gerð skráa yfir
einstaka efnisflokka í handritum
svo sem kvæði og bréf. Brýna
nauðsyn ber til að fullvinna þær
skrár, en ekki hefur fengist fé til
þess. Starfsmenn Handritadeildar
og gestir hennar hafa lagt drjúgan
skerf af fræðilegu efni í ársrit
safnsins sem fyrr bar heitið Árbók
Landsbókasafns en nefnist nú Rit-
mennt, afar gagnlegt rit er heldur
íslenskan menningararf í heiðri.
Nú berast þau válegu tíðindi að
hætta eigi útgáfu handritaskrár og
Ritmenntar og svipta starfi þann
reynsluríka starfsmann Hand-
ritadeildar sem seinast sá um
hvort tveggja og hefir að auki gert
úr garði vandaðar textaútgáfur
með efni úr dýrmætum handritum
safnsins, Passíusálmum Hallgríms
Péturssonar og merkilegu galdra-
kveri. Öðrum starfsmanni Hand-
ritadeildar hefir verið sagt upp, en
hann er öðrum fremur kunnugur
þeim handritum safnsins sem
geyma söngmennt liðinna kynslóða
og er sjálfur óþreytandi að kynna
það efni og liðsinna öðrum við
rannsóknir á því.
Erindi bréfritara er að leiða
ráðamönnum fyrir sjónir hvílík
hætta er fólgin í ofangreindum
ráðstöfunum. Handritadeild Lands-
bókasafns Háskólabókasafns
geymir kjarna ritmenntar Íslend-
inga frá siðskiptum til nútíðar og
það er á hendi ráðamanna safnsins
og yfirvalda þeirra að veita fé til
þess að ávaxta þann menningararf
í rannsóknum og textaútgáfum
með þeim mannafla sem býr yfir
hefðbundinni og sívaxandi þekk-
ingu og þrautseigju til sjálfstæðra
og tímafrekra rannsóknarstarfa og
jafnframt er óþreytandi að veita
öðrum lið til þess að rækta íslensk
fræði. Í Handritadeild leynast
kveikir að hugsun lifandi manna
sem sérkenna menningu Íslend-
inga og nú á tímum útrásar þeirra
til umheimsins er ekkert mikilvæg-
ara en að glæða í loga þann kveik.
Það verður ekki gert í lokaðri
hirslu, heldur með vakandi vilja til
þess að greiða fyrir skilningi kom-
andi kynslóða á þeim hugarheimi
sem hvergi verður lesinn nema úr
skrifum sem nefnd voru hér í upp-
hafi og standa öllum fróðleiks-
fúsum til nota í hilluröðum Hand-
ritadeildar Landsbókasafns
Háskólabókasafns.
Björk Ingimundardóttir,
Einar Gunnar Pétursson,
Guðjón Friðriksson,
Guðrún Ása Grímsdóttir,
Gunnlaugur Ingólfsson,
Jón Torfason,
Kristján Eiríksson,
Margrét Eggertsdóttir,
Sigurður Gylfi Magnússon,
Svanhildur Óskarsdóttir,
Þórður Ingi Guðjónsson,
Þórunn Sigurðardóttir.
Vá fyrir dyrum í Handritadeild
Landsbókasafns Háskólabókasafns
’… það er á hendi ráðamanna safnsins
og yfirvalda þeirra að
veita fé til þess að
ávaxta þann menningar-
arf í rannsóknum og
textaútgáfum …‘
Höfundar starfa á sviði
íslenskra fræða.
FORVARNARVERKEFNI
UMFÍ gegn kynferðislegu ofbeldi –
Blátt áfram stóð fyrir því í nóvember
að Bæklingurinn „7 skref til verndar
börnunum okkar“ var sendur á öll
heimili á Íslandi. Að
vísu var mikið að gera í
fjölmiðlum um þær
mundir vegna borg-
arstjóraskipta í
Reykjavík en samt
sem áður voru móttök-
urnar frábærar. Það
var greinilegt að þetta
var tímabært og fólk
er opið fyrir þeim upp-
lýsingum sem bæk-
lingurinn hefur að
geyma.
Þessi bæklingur
kemur frá Bandaríkj-
unum, frá grasrót-
arsamtökum í Suður-
Karólínu sem kalla sig
„Úr dimmu í ljósið“
eða „Darkness to
Light“. Þessi bæk-
lingur, eins og stendur
utan á honum, er leið-
arvísir fyrir ábyrgt
fullorðið fólk. Viljum
við með þessum bæk-
lingi setja ábyrgðina á þessu vanda-
máli á herðar þeirra fullorðnu. Við
teljum að með því að fullorðna fólkið
axli þá ábyrgð að ræða um þetta við-
kvæma mál á jákvæðan og fræðandi
hátt við börnin muni það gefa börn-
unum tækifæri til að hjálpa sjálfum
sér ef nauðsyn ber til.
Þessi ábyrgð er sú að ræða þetta
oft við börnin og gera það að fyrra
bragði svo að barnið viti að það geti
leitað til þín, því þú talar opinskátt
og hreinskilnislega um þessi mál.
Jafnframt þýðir þessi ábyrgð að þú
þekkir barnið þitt vel og tekur strax
eftir breytingum í hátterni þess sem
eru ekki augljósar öðrum. Þ.a.l. úti-
lokar þú ekki kynferðislegt ofbeldi
sem möguleika. Og þessi ábyrgð
þýðir að þú spyrjir „réttu“ spurning-
anna þegar þig grunar að eitthvað sé
að, en engin merki eru sjáanleg.
Með þessum bæklingi er verið að
gera fullorðnu fólki ljóst að ábyrgðin
er þeirra og auðvelda þeim að leita
svara við spurningum sem gætu
komið upp eins og til að mynda
hvernig eigi að ræða þetta við börn-
in, hvert eigi að leita, hver séu merk-
in og hvað eigi að gera þegar grunur
leikur á kynferðislegri misnotkun
barns.
Þetta er flókið vanda-
mál og í þessum bæk-
lingi er einungis farið
yfir lítið brot af því, en
þetta er leið til að geta
greint, komið í veg fyrir
og sýnt ábyrg viðbrögð
við kynferðislegu of-
beldi. Það hafa verið
skiptar skoðanir um út-
lit bæklingsins en hann
er hannaður í Banda-
ríkjunum og gerður
með það í huga að börn
allt niður í níu ára geti
nýtt sér hann.
7 skref til verndar börn-
unum okkar:
1. skref: Gerðu þér
grein fyrir staðreynd-
unum og áhættuþátt-
unum.
2. skref: Fækkaðu tæki-
færunum.
3. skref: Talaðu um það.
4. skref: Vertu vakandi.
5. skref: Búðu þér til áætlun.
6. skref: Fylgdu grunsemdum eftir.
7. skref: Gerðu eitthvað í málinu
(www.darkness2light.org).
Þessi bæklingur getur að sjálf-
sögðu ekki ábyrgst að kynferðislegt
ofbeldi komi ekki upp á þínu heimili
og, ef barn þitt lendir í slíkum að-
stæðum, að það geti sagt strax frá,
en við teljum líkurnar meiri en ef
ekkert er gert.
Bæklinginn á heldur ekki að taka
bókstaflega. Við viljum höfða til al-
mennrar skynsemi hjá fólki og vekja
það til umhugsunar um kynferðislegt
ofbeldi á börnum, hversu óþægilegt
sem það er að horfast í augu við þá
staðreynd. Eins og fram kemur á
bæklingnum er hann leiðarvísir en
gefur góða mynd af staðreyndum
málsins, sem eru fyrstu skrefin í að
takast á við hvaða vandamál sem er.
Vonumst við, sem stöndum á bak
við bæklinginn, til þess að fólk geymi
bæklinginn og ef það las hann í nóv-
ember dusti þá af honum rykið nú í
febrúar og lesi hann aftur. Lesi hann
með börnum sínum í þetta sinn.
Einnig hvetjum við fólk sem hefur
lifað af kynferðislegt ofbeldi til að
leita sér hjálpar við að takast á við af-
leiðingarnar, sem geta verið marg-
víslegar og erfiðar. Þá bendum við
fólki á Stígamót (sjá stigamot.is). Þar
er unnið frábært starf sem hefur
hjálpað mörgum að horfa bjartari
augum á lífið. Það er svo sannarlega
hægt að takast á við þetta og er það
mjög nauðsynlegt.
Með forvarnarvinnu eins og þess-
ari er stefnt að því að koma í veg fyr-
ir frekari vandamál á fullorðinsárum
hjá þeim börnum sem verða fyrir
þessari ógæfu á barnsaldri. Reynsl-
an sýnir að þau geta leiðst út í þung-
lyndi, drykkju, eiturlyfjaneyslu,
vændi, ofbeldi og fleira.
Útgáfa bæklingsins var styrkt af
Menningarsjóði Íslandsbanka – Sjó-
vár-Almennra.
Aðrir sem styrktu útgáfu bæk-
lingsins eru dóms- og kirkjumála-
ráðuneytið, félagsmálaráðuneytið,
heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið og menntamálaráðuneytið.
Í lokin viljum við þakka lands-
mönnum sem hafa stutt við verkefnið
með styrkjum, stuðningi og hvatn-
ingu með netpósti og notkun heima-
síðunnar og sýnt í verki vilja til að
breyta og taka ábyrgð á þessum mál-
um í dag.
Allar upplýsingar um verkefnið og
hvað er á döfinni er hægt að finna á
www.blattafram.is.
Ert þú búinn að lesa
bæklinginn „aftur“?
Svava Björnsdóttir fjallar
um forvarnir gegn kynferðis-
legu ofbeldi
Svava Björnsdóttir
’Með þessumbæklingi er ver-
ið að gera full-
orðnu fólki ljóst
að ábyrgðin er
þeirra.‘
Höfundur er verkefnisstjóri
Blátt áfram.