Morgunblaðið - 21.08.2005, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Þegar ég sá hann fyrst í bíó-mynd fannst mér hannekki beint fyndinn, meiraskrítinn. Hann var helduraldrei beinlínis að segja
brandara, heldur virtist sérhæfa sig í
að gera alla í kringum sig gráhærða
með hæðnisglósum, grafalvarlegur en
þó með nett glott á vör. Ætla þetta
hafi ekki verið Stripes, mynd sem ég
síðar átti eftir að „fatta“. Þegar ég
fattaði hann Bill Murray. Trúlega ein-
hvern jafnfyndnasta kvikmynda-
leikara síðustu þrjátíu ára. Og ólíkt
flestum kollegum hans hefur honum
tekist að halda „kúlinu“, virðingunni
og halda lífinu. Besti vinur hans og
lærimeistari í grínlistinni, Jim Be-
lushi, hvarf af braut þegar þeir fé-
lagar voru í ruglinu, Dan Aykroyd fór
að leika í ruslmyndum sem lítið áttu
skylt við grín og Chevy Chase tapaði
gjörsamlega áttum á sínu eilífðar
egóflippi. Á meðan óx Murray ásmeg-
in, tók að halda sig til hlés, hætti að
mæta í sukkpartíin, lét hvorki glepj-
ast af frægð né fjárfúlgum og valdi
hlutverkin vandlega. Sem leitt hefur
til þess að nú á síðari árum hefur hann
orðið einhver eftirsóttasti leikari í
Hollywood, einhver sem allir hugs-
andi og skapandi ungir leikstjórar þrá
að vinna með – nægir þar að nefna
Wes Anderson og Sofiu Coppola.
Buster Keaton okkar daga
Það fór því vel á að þeir skyldu ná
svona vel saman; Murray og helsti
forsprakki bandarískrar jaðarmynda,
Jim Jarmusch. Fyrst unnu þeir sam-
an í Coffee and Cigarettes og svo nú í
Broken Flowers, mynd sem frum-
sýnd var á kvikmyndahátíðinni í
Cannes fyrr á árinu og hlotið hefur
einróma lof gagnrýnenda. Myndin er
enda afbragðs góð, ekki hvað síst
vegna frammistöðu Murrays, sem
fær þar kjörið tækifæri til að sýna
hvað hann gerir best allra í klæð-
skerasniðnu hlutverki hins hægláta
og brjóstumkennanlega einfara, sem
Buster Keaton okkar daga – sams-
konar hlutverk og í Lost in Trans-
lation, sem hann átti auðvitað að fá
Óskarsverðlaun fyrir.
Í Broken Flowers leikur hann Don
Johnston – nei, ekki berfætta Miami
Vice-töffarann, heldur miðaldra
kvennabósa, piparsvein sem búinn er
að mála sig út í horn, nær ekki að
sjarmera hitt kynið eins vel og hér í
denn og er óneitanlega farinn að finna
fyrir einhverju tómarúmi í lífi sínu.
Þetta veit nágranni hans og félagi,
hinn eþíópískættaði Winston, sem er
snilldarvel leikinn af Jeffrey Wright.
Þannig að þegar Don Johnston sýnir
honum nafnlaust bréf sem hann hefur
fengið frá einni af fjölmörgum fyrr-
verandi ástkonum þar sem honum er
tjáð að hann eigi uppkomin son veðr-
ast Winston upp og vill ólmur hjálpa
honum að hafa upp á konunni, og syn-
inum. Don lætur treglega til leiðast
og leggur upp í ferðalag til að heim-
sækja þær konur sem til greina koma,
í þeirri veiku von að finna son sinn –
og um leið sjálfan sig og fyllingu í lífið.
Óútreiknanlegur
Mér leið svolítið eins og þegar ég sá
hann fyrst í bíó, er ég hitti Murray í
Cannes fyrr á árinu; vissi ekki alveg
hvar ég hefði hann. Hvenær hann
væri að grínast eða ekki. Hvort hon-
um væri yfirhöfuð alvara með því sem
hann sagði. Hann var svalur, ekki var
um annað að villast. Og kurteis. Að-
sópsmikill og lét bíða eftir sér. Að
manni sýndist vegna þess að hann tal-
aði út í eitt. Við alla. Var forvitinn.
Blandaði geði við bíóstjóra jafnt sem
boðflennur, blaðamenn sem blaðafull-
trúa. En var samt eitthvað fjarlægur.
Eins og hann hefði þurft að brjóta odd
af oflæti sínu til þess yfirhöfuð að hafa
fengist til að mæta á staðinn, láta
raska ró sinni og dýrmætu einkalífi
með þessum hætti. En hann virtist
ætla að gera gott úr þessu. En svo
getur bara vel verið að maður hafi
gjörsamlega misreiknað manninn, að
hann hafi hreina unun af því að ræða
við blaðamenn. Svo óútreiknanlegur
er hann!
„Rúllið þið?“ spyr Murray blaða-
mannahjörðina sem umkringir hann.
Hann á við sígarettur. Situr og dund-
ar sér einbeittur, eins og lítill drengur
að líma saman flugvélamódel, við að
rúlla sér rettu. Segist vera með eitt-
hvert handónýtt tóbak sem misvitur
Breti hafi prangað upp á hann. „Það
var myglað. Á lífi.“
Fyrst hann var í þessum gír var
ekki úr vegi að stilla saman strengi og
vinda sér í spurninguna sem lá bein-
ast við, hvernig hann kynni að meta
Don Johnson.
„Hann er reyndar býsna svalur
náungi. Viðkunnanlegur mjög og er
hreint ekki meðvitaður um töffara-
ímynd sína. Svo er hann fyndinn og
þægilegur í umgengni. Við hittumst
fyrst við gerð á mynd um Hunter S.
Thompson fyrir þrjátíu árum. Hef
reyndar ekki séð hann mikið síðustu
árin.“
Í „miðaldurskreppu“
Bill Murray er svolítið gamaldags
leikari hvað það varðar að hann leikur
með líkamanum, rétt eins og gömlu
meistarar þöglu myndanna. Þetta við-
urkennir hann, segir líkamann mik-
ilvægari fyrir sér heldur en málið,
auðveldara sé fyrir hann að miðla til-
finningum með líkamstjáningu.
„Ég reyni að leiða hugsanir mínar
hjá mér þegar ég er að leika. Það sem
líkaminn gerir, það sem hann snertir,
það er tjáningin. Eins og þessari
mynd, þegar lítið er sagt, mæðir
meira á líkamstjáningunni, svipbrigð-
um.“
Segja má að Don Johnston bless-
aður sé í tilvistarkreppu í Broken Flo-
wers, einhvers konar „miðaldurs-
kreppu“. Er það eitthvað sem Murray
þekkir sjálfur?
„Það er vinsælt að tala um miðald-
urskreppu, en ég veit ekki, ég er eig-
inlega búinn að vera í kreppu allt mitt
líf, síðan ég var átta ára. Hvort sem er
út af erjum við nunnurnar í barna-
skóla eða hvaðeina annað. Ég hef
bara átt í kreppum. En ég held að
þessi miðaldurskreppa gangi svolítið
út á það að þegar fólk hefur náð sinni
endastöð á framabrautinni, búið að af-
reka það sem það vildi, vaknar það
upp við þann vonda draum að fjöl-
skyldan, samskipti við fólk og einka-
lífið almennt hefur setið á hakanum
og er langt frá því að vera í eins góð-
um farvegi og ferillinn. Þessar al-
gengu aðstæður sem fólk lendir í eru
trúlega það sem gerir þessa miðald-
urskreppu svo algengt hugtak.“
Fíflin hringja mest
Það orð fer af Bill Murray að hann
sé hálfgerður utangarðsmaður í
Hollywood og geri bókstaflega í því að
vera utan kallfæris, svari ekki síma –
ef hann þá yfirhöfuð á það ofnotaða
samskiptatæki – og hunsi skilaboð.
Rétt eins og hann vilji bókstaflega
ekki láta ná í sig, ekki einu sinni fræg-
ustu kvikmyndaleikstjóra, en sagan
segir að nokkrir af þeim stærstu hafi
hreinlega gefist upp á því að eltast við
hann.
„Það getur vel verið að þetta sé
rétt. Það hafa örugglega einhverjir
frægir gefist upp á að reyna að hafa
upp á mér. En það getur líka verið að
þeir séu bara of frægir fyrir mig. Mér
finnst að mörgu leyti betra að það sé
erfitt að ná í mig. Vegna þess að hlut-
föllin breytast ekkert í lífinu, maður
kynnist bara fleirum, ekki betra fólki,
bara fleirum. Það verða alltaf jafn-
margir úr hundrað manna hópi sem
maður lítur á sem vini sína, jafnmarg-
ir sem aldrei verða meira en kunn-
ingjar og jafnmargir sem manni
finnst óþolandi. Þetta hlutfall breytist
ekkert þótt maður kynnist fleirum. Ef
maður er þekktur þá kynnist maður
ótrúlega mörgu fólki; nokkrum sem
maður kann vel við, mjög mörgum
sem koma og fara og ennþá fleiri fífl-
um, ég meina algjörum fíflum, kvik-
indum. Þeir sem maður kann vel við
eiga til að hringja, eða ekki, en það
eru fíflin sem hringja mest, og halda
bara áfram, jafnvel þótt maður svari
ekki. Það þarf að passa sig á þessu
fólki. Það er alls staðar og fleiri telja
sig þekkja mann en gera í raun og
veru,“ segir Murray og glottir út í
annað.
Bólsenan með Stone olli vonbrigðum
Konurnar í lífi Dons Johnstons eru
margar, og glæsilegar; Sharon Stone,
Jessica Lange, Julie Delpy, Tilda
Swinton og Frances Conroy svo fá-
einar séu nefndar. Murray viður-
kennir að honum þótti ekki leiðinlegt
að leika á móti þessum föngulegu
konum. En segist, merkilegt nokk,
hafa orðið fyrir vonbrigðum eftir að
hafa leikið í bólsenu með Sharon
Stone!
„Já, ég varð eiginlega fyrir von-
brigðum. Ég hafði búist við því að
það yrði svolítið grófara, ekki svona
ljúft,“ segir Murray með sínum ein-
staka hæðnistóni. „Ég bjóst ekki við
að svona margir myndu fylgjast með
okkur. En það var eins stressandi og
ég hafði búist við. Hún var alls stað-
ar, hendurnar, andlitið. Ég meina,
hún er búin að vera í svo mörgum
myndum þar sem bólfélagar hennar
enda dauðir, þannig að þið hljótið að
skilja að mér stóð ekki á sama og er
venjulega á varðbergi gagnvart
svona týpum. Ekki henni, heldur
svona týpum.“
Murray virðist vera orðinn hálf-
gerður hirðleikari fyrir Jarmusch og
Wes Anderson en hann hefur leikið í
þremur myndum Andersons; Rush-
more, The Royal Tenenbaums og The
Life Aquatic with Steve Zissou. Þegar
Murray er beðinn um að bera þessa
leikstjóra saman fer hann í fyrstu yfir
í aðra sálma og gleymir sér í röfli um
það hversu erfitt það hafi verið að
leika í Steve Zissou-myndinni, ótrú-
lega kalt sé á Ítalíu á veturna, þar sem
myndin var tekin, og að mönnum hafi
tekist að finna eina lélega kokkinn í
landinu til að elda ofan í mannskap-
inn.
„… en hver var spurningin? Þetta
svarar henni ekki. Já, Wes og Jim.
Wes heldur sig eiginlega bara til hlés.
Lætur mann alveg um þetta. Er ekk-
ert að gefa manni alltof mikil fyrir-
mæli um hvað hann vill á meðan Jim
er á kafi í öllu, fer yfir allt með manni
og leyfir manni að fylgjast með hvern-
ig kvikmyndagerðin gengur. Það er
innilegri stemmning á settinu hans á
meðan það er allt að gerast á settinu
hjá Wes og hann að garfa í einhverj-
um tökuvélum. Pæla í hvernig hann
getur látið sem mest gerast í hverjum
ramma. Öllum smáatriðunum. „Þetta
lauf? Hver stjórnar þessu laufi?“
Svona smáatriðum sem við hin pælum
eiginlega ekkert í.
Það gerist ekki eins mikið hjá Jim,
allt mun yfirvegaðra og afslappaðra,
hljóðlegra. Bæði í settinu og í ramm-
anum. Hann leggur meira upp úr
textanum, leikframmistöðunni, að
túlkunin á sögunni sé rétt.“
En hvað kann Murray sjálfur betur
við?
„Mér er sama. Kann vel við báða.
Ég kann vel við starfið mitt. Að þurfa
að vera sveigjanlegur og á tánum.
Mér er sama þótt ég verði að end-
urtaka sömu töku aftur og aftur. Það
sem ég þoli ekki er að þurfa að æfa
með tökumönnunum hreyfingarnar á
tökuvélunum. Hvaða rugl er það?
Ekki fæ ég að æfa mig tuttugu sinn-
um áður takan hefst, hvers vegna
þeir? Það er algjör tímasóun. Tökum
bara upp og sjáum hvað gerist. Mér
er sama þótt þeir geri mistök. Þeir
eru svo hræddir við að gera mistök
þessir tökumenn. En ekki ætla ég að
æsa mig yfir því. Þetta verður bara að
vera eðlilegt en ef við þurfum að æfa
út í eitt verður það óeðlilegt.“
Billi barnslegi
Bill Murray hefur í þrjá áratugi verið meðal þekktustu leikara í heimi. Skaust upp á stjörnuhimin sem geggjaður grínleikari sem gerði þó álíka marga
gráhærða af pirringi og hann kætti en nú nýtur hann meiri virðingar en flestir og er eftirsóttur af klárustu jaðarleikstjórum Bandaríkjanna. Í samtali við
Skarphéðin Guðmundsson um nýjustu mynd hans Broken Flowers sagðist hann vera góður faðir, nettur kvennabósi og ekkert sérlega barnalegur.
Bill Murray ásamt Mark Webber, meðleikara sínum í myndinni Broken Flowers, sem fjallar um miðaldra kvennabósann Don Johnston.
’Það er vinsælt að tala um miðaldurs-kreppu, en ég veit ekki, ég er eiginlega
búinn að vera í kreppu allt mitt líf,
síðan ég var átta ára. Hvort sem er út
af erjum við nunnurnar í barnaskóla
eða hvaðeina annað.‘