Morgunblaðið - 21.08.2005, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 2005 41
FRÉTTIR
Af klaustrunum þrett-án, sem talið er aðhafi verið á Íslandi ákaþólskum tíma,þ.e.a.s. frá kristni-
töku og til ársins 1551, var
Skriðuklaustur yngst. Það er álit-
ið hafa verið af reglu Ágústínusar
kirkjuföður, biskups í Hippó í
Afríku (f. 354, d. 430), reist árið
1493.
Upphafið er rakið til atburðar,
sem á að hafa gerst nokkru áður.
Presturinn á Valþjófsstað er
sagður hafa farið með kaleik og
patínu, flösku af messuvíni og
brauð í íláti að þjónusta eitt sókn-
arbarnanna. En á áfangastað kom
í ljós, að gripirnir höfðu týnst á
leiðinni. Þeir fundust raunar aft-
ur, á þúfu nokkurri í Skriðulandi,
allfjarri bænum. Voru sakrament-
in þar búin til notkunar: vín í kal-
eiknum og patínan yfir honum,
með brauði. Hugðu menn þetta
kraftaverk og byggði eigandi
jarðarinnar þegar kapellu á
staðnum, til að þetta myndi aldrei
gleymast. Var byggingu guðs-
hússins þannig hagað, að altarið
var látið standa á téðri þúfu, sem
geymt hafði kirkjugripina.
Litlu þar á eftir var klaustrið
stofnsett. Þá eru hjónin á Víðivöll-
um, Hallsteinn Þorsteinsson og
kona hans, Cecilía Þorsteins-
dóttir, sennilega búin að afhenda
jörðina „guði almáttugum, jómfrú
Marie og helga blóð“, a.m.k.
óformlega, þótt gjafabréfið sé
ekki undirritað fyrr en 8. júní árið
1500. Rökin fyrir þeirri tilgátu
eru m.a. þau, að Stefán Jónsson
biskup er á yfirreið um Austfirði
árið 1493, og strax árið 1494 eru
klaustrinu teknar að berast gjafir,
sem ólíklegt er að menn hafi látið
staðnum í té óvígðum. Einnig má
ráða þetta af umræddu bréfi.
Árið 1495 eða 1496 er príor
settur yfir klaustrið, og fer hann
með völd í bæði andlegum og ver-
aldlegum hlutum, en einungis
sem undirmaður biskupsins í
Skálholti og í umboði hans. Fyrsti
príor á staðnum er Narfi Jónsson,
áður prestur eystra eða syðra, og
er hann þar til 1506, að hann ger-
ist ábóti í Þykkvabæjarklaustri í
Álftaveri. Þá tekur við forráðum
Þorvarður Helgason, prestur á
Valþjófsstað, og er til 1530 eða
svo, að Jón Markússon, prestur í
Vallanesi, kemur til sögunnar og
er þar yfir til 1534. Síðasti príor
var Brandur Hrafnsson, 1534–
1552; sá var áður prestur að Hofi í
Vopnafirði.
Hinn 23. ágúst 1496 er kirkju-
garður vígður. Í biskupsbréfi frá
þeim degi eru talin upp ýmis
ákvæði, sem fylgja beri, m.a. að
heimamenn skuli þarna grafnir,
sem og þeir pílagrímar er sýkjast
kunni og deyja á klaust-
urstaðnum, og enn fremur þeir
aðrir sem kjósi þar hinsta leg. Og
Valþjófsstaðarklerkur átti að hafa
þarna sóknarprestsvald.
Hvergi getur um klaustur helg-
að líkama Krists og blóði í ná-
grannalöndunum. Eina dæmi
þess á Norðurlöndum er í Fljóts-
dal. Myndin sem þessum pistli
fylgir er af Maríulíkneski, út-
skornu úr eik, sem talið er að hafi
verið í klausturkirkjunni í eina
tíð. Það er nú varðveitt á Þjóð-
minjasafni og er einn helsti dýr-
gripur þess.
Til að halda úti klaustri undir
stjórn ábóta þurfti tólf munka eða
kanúka, en til þess að reka klaust-
ur með príor þurfti a.m.k. sex
munka. Má af þessu ætla um
fjöldann í Skriðu. Fátt er þó nán-
ar vitað um íbúana, en e.t.v. hafa
þeir komið úr öðrum Ágústínus-
arklaustrum Skálholtsbisk-
upsdæmis. Árið 1498 dvelst á
Skriðu bróðir einn, Jón, og árið
1524 annar með sama nafni. Og
árið 1532 er Þorvarður Helgason,
fyrrum príor, nefndur bróðir þar.
Síðan er þögn til ársins 1542, að
gerð er skrá yfir munka og nunn-
ur í Skálholtsstifti. Eru þá fjórir
bræður að Skriðu, að meðtöldum
príor; þetta eru Ólafur, Magnús
og Þorsteinn. Er athyglisvert, að
klausturmenn eru ekki áberandi
miklu færri en í öðrum reglustöð-
um stiftisins. Þannig eru aðeins
sex, að meðtöldum ábóta, í
Þykkvabæ (sem hefur þá fækkað
allnokkuð), fjórir í Viðey, þrír að
Helgafelli, auk ábóta, en í
Kirkjubæ eru sjö nunnur, ásamt
abbadís.
Eins og ég gat um fyrir viku
síðan hefur uppgröftur á rústum
Skriðuklausturs opinberað, að
það hafði fjölþættu hlutverki að
gegna, þar sem hæst bar líkn
sjúkra og fátækra, samhliða
bænahaldi, auk ritunar skjala og
bóka, líkt og önnur samtíða
klaustur gegndu í Evrópu. Enn er
mikil vinna eftir, og óskandi að
fjárskortur komi ekki til með að
hamla því, enda mikið í húfi fyrir
alla sögu okkar og menningu að
rannsaka hvað þar er að finna.
Að endingu skal þess getið, að
framannefnt er að nær öllu leyti
tekið upp úr kandídatsritgerð
Heimis Steinssonar við Guð-
fræðideild Háskóla Íslands 1965,
rúmlega 150 blaðsíðna verki, er
ber heitið „Saga munklífis að
Skriðu í Fljótsdal“ og er grund-
vallarheimild um þetta efni. Er
við hæfi að ljúka þessari sam-
antekt á beinum orðum hins
merka prests og fræðimanns, en á
einum stað ritar hann, með greini-
legum söknuði:
Klaustrið að Skriðu stendur aðeins
skamma hríð. Raunar er það tæpast
komið úr reifum, er það tortímist í
gerningaveðri siðaskiptanna […]
Nótt hins „ónýta mögls“ rómverskrar
messu er úti. Upp er runninn bjartur
dagur þeirrar löngu predikunar, sem
enn í dag gæðir helgihald á Íslandi
hæpinni reisn.
Með konungsbréfi 12. mars
1554 var formlega á enda munklífi
að Skriðu í Fljótsdal, líkt og ann-
ars staðar á Íslandi.
Skriðuklaustur
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Fornleifauppgreftri að
Skriðu í Fljótsdal er nú
lokið þetta sumarið, en
mun hefjast aftur næsta
vor. Sigurður Ægisson
fjallar í pistli dagsins um
þetta fornfræga klaustur,
hið eina sem verið hefur á
Austurlandi, fyrr og síðar.

 

 
  
   

   !  " #  !  
 

     
   $ ! %& " # '  % !(

 
   
   # '  ) &  
  



 # ' %  )!&!
    
  *
+ , -
.
/ % 0((
+ 1,( -  % 02 34 * 0  5, 5 6 7 3 6    5 8
94 2 3 4 6 !"# $    :  .   4%

& '"# +! +      

  % %   

0  

    HUGVEKJA
VAKA, félag lýðræðissinnaðra stúd-
enta við Háskóla Íslands, hvetur
borgarstjórnarfulltrúa í Reykjavík
til þess að samþykkja tillögu Alfreðs
Þorsteinssonar um að fyrirhuguð
hækkun á leikskólagjöldum, sem á
að ganga í gildi 1. september nk.,
verði dregin til baka.
„Hin umrædda hækkun kemur illa
við þá stúdenta sem fyrir henni
verða, eins og margoft hefur verið
bent á. Þar að auki skýtur það
skökku við að á sama tíma og stefnt
er að gjaldfrjálsum leikskóla í
Reykjavík, sé verið að hækka leik-
skólagjöld á ákveðinn afmarkaðan
hóp foreldra.
Undir forystu Vöku stóð Stúd-
entaráð Háskóla Íslands fyrir undir-
skriftasöfnun í fyrra til þess að mót-
mæla hækkununum. Tæplega 2000
stúdentar skrifuðu undir áskorun
þess efnis að hækkunin yrði dregin
til baka og voru undirskriftirnar af-
hentar þáverandi borgarstjóra. Í
kjölfarið fékkst það í gegn að hækk-
unin tæki gildi 1. september 2005 en
ekki 1. janúar eins og upphaflega
stóð til.
Vaka lagði á það áherslu á sínum
tíma að það væru ekki fullnægjandi
viðbrögð af hálfu borgaryfirvalda að
einungis fresta gildistöku hækkun-
arinnar. Nauðsynlegt væri að ganga
alla leið og draga hækkunina til
baka. Það er því fagnaðarefni að til-
laga þess efnis sé komin fram í borg-
arstjórn frá einum af borgarfulltrú-
um R-listans. Óskir og kröfur þeirra
2000 stúdenta sem fóru fram á að
hækkunin yrði dregin til baka eru
enn í fullu gildi og hvetur Vaka því
borgarfulltrúa til að hlusta á raddir
stúdenta í þessu máli,“ segir í álykt-
uninni.
Vaka vill að borgaryfirvöld
samþykki tillögu Alfreðs