Morgunblaðið - 20.11.2005, Page 14

14 SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
út í loftið. Þar er einungis almenn og
langvarandi fátækt - þögul og falin
neyð hundruð þúsunda fólks. Sökum
þess veit ég hreinlega ekki hvað ég á
að segja þegar ég geng um svæðið.
Ég humma bara eitthvað og hæja og
ákveð á endanum að þegja og ein-
beita mér að því að fljúga ekki öfug
ofan í leðjuna. Ég skauta um á sand-
ölunum á þröngum stígum, milli
ryðgaðra bárujárns- og moldarkofa.
Tærnar verða fljótt brúnar og buxna-
skálmarnar sömuleiðis.
Hugsa skýrt stúlka – halda sand-
ölunum á fótunum, ekki týna þeim í
leðjunni, ekki stíga í skólp, taka eitt
skref í einu, anda djúpt. Nei annars,
ekki anda djúpt. Þá færðu ólyktina
sem víða hangir yfir, beint upp í vitin.
Anda grunnt. Hjálp, hversu fljótt
yrði ég sjálf veik á svona stað? Brosa,
vera vinaleg, heilsa börnum, vinka
konu sem þvær þvott upp úr brúnu
vatni, kasta kveðju á fólk en passa um
leið að renna ekki til í leðjunni.
Hvernig er umhorfs hérna yfir langa
regntímabilið? Í nóvember er ein-
ungis það stutta.
Skurðlækningar og Arsenal
„Ég ætla að verða skurðlæknir,“
segir hinn 18 ára gamli Móses lágt en
ákveðið og bendir mér að fylgja sér.
Hann er fæddur í Kibera, hefur alltaf
búið hér, og vill sýna mér hvar hann á
heima. „Ég er búinn með grunnskól-
ann og ég ætla að verða skurðlæknir.
Í alvöru. Ég skal!“ segir hann.
Móses er elstur af þremur systk-
inum. Móðir hans er dáin og faðirinn
vinnur langt í burtu og sendir systk-
inunum stundum peninga. Systurnar
eru 5 ára og 13 ára, með alnæmi, og
hafa fengið hjálp frá Nyumbani. Við
þræðum stígana, til vinstri, til hægri,
aftur til vinstri og komum loks að
heimili systkinanna.
Barnahópur leikur sér fyrir utan
húsalengjuna, hlær og skríkir. Þótt
aðstæðurnar í Kibera séu ömurlegar
er ekki bara ömurleiki þar. Vitanlega
ekki. Það er heldur ekki nauðsynlega
hamingja í velmegun. Börnin sem
hoppa og skoppa fyrir utan heimili
Móses í Kibera virka glöð og ánægð.
Þau leika sér og þau eiga sér áhuga-
mál, óskir og drauma. Skilyrðin sem
mörg þeirra búa við eru hins þannig
að þau verða auðveldlega veik og
festast í fátæktinni. Þess vegna er
gaman að tala við Móses og óvenju-
legt að heyra um áhugann á skurð-
læknanáminu. Ekki það að ég haldi
að hann eigi nokkurn tímann eftir að
verða skurðlæknir – því miður – en
það er sérstakt að einhver sem fædd-
ur er á stað sem þessum og þekkir
ekkert annað ætli sér jafnstóra hluti.
Mörg börn hér fara aldrei í skóla.
„Ég ætla sko ekki að búa í Kibera
þegar ég verð fullorðinn,“ segir Mós-
es jafnlágt og áður, en jafnákveðið.
Hann sest í stól inni í litlu herberginu
þar sem systkinin búa og býður mér
sæti á móti. Það er snyrtilegt inni hjá
honum og Móses segir að þau systk-
inin passi vel að halda hreinu hjá sér.
Ég spyr hann hvað honum finnist
gaman að gera og hann svarar að það
sé að lesa og að spila fótbolta. Í skól-
anum finnst honum enska og vísindi
skemmtilegust.
Móses spilar stundum fótbolta
með vinum sínum og horfir líka á
boltann í sjónvarpi á nálægum stað í
hverfinu. Áhorfendur þurfa að greiða
inn, mismikið eftir því hvaða fótbolta-
leiki er um að ræða. Móses styður
Arsenal og skælbrosir þegar hann
lýsir hversu frábært liðið sé.
„Það kviknaði í dóttur minni“
Margareth er fjögurra barna móð-
ir og kom til Nairobi fyrir tveimur ár-
um í leit að betra lífi – og að hjálp.
Hún vissi ekki hvað annað hún gat
gert. Sjálf var hún iðulega veik og í
ljós kom að hún var alnæmissmituð.
Litla dóttir hennar, tveggja og hálfs
árs, er líka smituð og fær hjálp frá
Nyumbani.
Margareth er fráskilin og tvö elstu
börnin hennar búa hjá ömmu sinni og
afa úti á landi. Fjórða barnið, dóttir,
er á spítala eftir alvarlegan bruna
inni í litla herberginu þar sem við er-
um staddar og mæðgurnar búa.
Þetta er lítið og dimmt herbergi í
einni af þúsundum húsalengna í Ki-
bera.
„Það kviknaði í dóttur minni,“ seg-
ir Margareth og tekur upp kerósín-
lampa. Hún lýsir því hvernig eldur-
inn barst í stúlkuna og fötin hennar
stóðu skyndilega í ljósum logum. Ég
kinka kolli og horfi eins og í leiðslu á
Margareth meðan hún talar. Hún
tekur fram valtan koll og býður mér
sæti en stendur sjálf þráðbein í baki
meðan hún segir stolt frá því að hún
skammist sín ekki lengur fyrir að
vera alnæmissmituð. Hér eins og víða
annars staðar er mikil skömm að
vera með alnæmi og fæstir viður-
kenna að þeir séu smitaðir. Stundum
kemur vonleysissvipur á andlit
Margarethar, eins og þegar hún lýsir
því að hún hafi ekki efni á því að fara
og heimsækja dóttur sína á spítalann
sem er langt í burtu, þótt hann sé í
sömu borg. Svipurinn er samt fljótur
að víkja fyrir ótrúlegri festu og æðru-
leysi og alltaf stendur Margareth
jafnbein í baki.
Litla stúlkan er feimin við gestinn
en brosir breitt og vinkar þegar hann
beygir sig út um dyrnar og skakk-
lappast út á mjóan stíginn fyrir utan.
Það seinasta sem gesturinn sér er
kerósínlampinn sem systir stúlkunnar
brenndi sig á.
80 króna daglaun fyrir þá heppnu
Dóttir Margarethar sauð vatn þeg-
ar slysið átti sér stað. Það er mikil-
vægt að sjóða vatn sem ekki er hreint
og tært, til að reyna að drepa líf í því
og koma í veg fyrir að verða veikur.
Eldsneyti til að sjóða vatn og matbúa
er hins vegar dýrt fyrir marga í Ki-
bera og þeir drekka vatnið því ómeð-
höndlað. Það verða allir að drekka
vatn, hvort sem er á Íslandi eða í Ken-
ýa.
Aðstæðurnar í Kibera eru ekki ein-
stakar fyrir þetta svæði. Það sama er
uppi á teningnum í öðrum fátækra-
hverfum, í öðrum löndum, í öðrum álf-
um. Mynstrið er það sama og afleið-
ingarnar jafnalvarlegar. Hvað gera
hundruð þúsunda þegar plássið er lít-
ið sem ekkert, ekki er nóg af hreinu
vatni og salerni með þar til gerðum
skólplögnum eru nánast, eða alls ekki,
til staðar?
Borgir heimsins fara stækkandi og
fátækrahverfin í kringum þær sömu-
leiðis. Í dag býr um helmingur mann-
kyns í borgum. Fólk flykkist í þétt-
býlið. Margir leita að betra lífi. Í
borgunum er von um hjálp og veik von
um vinnu. Borgirnar standa fyrir
betra líf sem endar samt hugsanlega
einungis sem líf í bárujárnshjalla við
brúnan læk í illa lyktandi hverfi.
Og vinnan? Hún er ekki þarna fyrir
alla. „Stórfyrirtæki notfæra sér fá-
tæka fólkið héðan og ráða ekki nema
takmarkað af föstu starfsfólki. Síðan
pikka þau út starfsfólk sem safnast
saman fyrir framan hliðin þeirra á
hverjum degi og borga þeim sem eru
svo heppnir að fá vinnu í lausa-
mennsku, skammarlega lág laun,“
segir Paul hjá Nyumbani og fussar.
Daglaunin eru um 100 kenýskir shill-
ingar eða 80 íslenskar krónur. Paul
bendir á að leiðin frá Kibera yfir í iðn-
aðarhverfið sé löng og hana fari fólk
fótgangandi upp á von og óvon.
„Menn ganga langar leiðir einungis
til að standa fyrir utan hliðin. Ekki
halda að það séu bara kenýsk fyrir-
tæki sem gera þetta. Þetta eru líka al-
þjóðleg stórfyrirtæki, mín kæra,“ seg-
ir hann.
„Þessi börn væru öll dáin“
Þegar ég virði fyrir mér börnin í Ki-
bera koma upp í hugann önnur börn
og önnur bros. Um morguninn hitti ég
barnahóp sem býr á Nyumbani-heim-
ilinu, sem er annars staðar í borginni.
Starf Nyumbani hófst með stofnun
heimilisins fyrir 13 árum. Börnin eru
öll alnæmissmituð og munaðarlaus og
mörg koma úr þessu hverfi. Tæplega
100 krakkar búa á Nyumbani-heim-
ilinu í dag, við góð skilyrði og margfalt
betri heilsu en áður. Þetta er fallegur
staður og vel búið að börnunum.
„Þessi börn væru öll dáin ef þau
byggju enn í Kibera og fengju enga
hjálp. Hvert eitt og einasta,“ hvíslaði
starfsmaður Nyumbani að mér um
morguninn, kinkaði laumulega kolli til
tveggja lítilla stúlka og spurði eld-
snöggt: „Finnst þér það ekki skrýt-
ið?“
Nú bendir samstarfsmaður hans í
Kibera, hinn ungi David sem er hjúkr-
unarfræðingur, mér glaður á að hon-
um finnist hann vinna starf sem virki-
lega skipti máli. David er fæddur og
uppalinn í Nairobi og hefur unnið hjá
Nyumbani í 2 ár. Ég spyr hann út í
framtíð Kibera.
„Það á enginn að þurfa að búa eins
og fólkið hérna. Þetta verður að laga
og þótt það sé erfitt er það hægt. Það
er alltaf hægt að breyta hlutunum,
það þarf einungis mjög sterkan vilja
til þess. Ríkisstjórnin og borgaryfir-
völd þurfa að ákveða alvarlega að gera
eitthvað í málunum. Geri þau það
muntu sjá allt annan stað hér eftir
fimmtíu ár. Ef ekki mun hann einfald-
lega halda áfram að vaxa og vaxa og
vandamálið með.“
Síðan veifar David nokkrum bros-
andi krökkum sem þekkja hann af al-
næmisverkefninu en ég sjálf hvessi
augun ofan í leðjuna og reyni að fljúga
ekki á höfuðið.
Morgunblaðið/Sigríður Víðis
Séð út um dyrnar á einu herbergjanna í Kibera. Þvottur á snúru og börn að leik.
Stúlka á Nyumbani-heimilinu leikur sér. Nyumbani-hjálparsamtökin reka heim-
ili fyrir munaðarlaus og alnæmissmituð börn frá fátækrahverfum Nairobí.
Margareth og tveggja ára dóttir hennar á heimili sínu í Kibera. Þær fluttu til
Nairobi fyrir tveimur árum í leit að hjálp. Báðar eru smitaðar af alnæmi.
Paul Mulongo starfsmaður hjálparsamtakanna Nyumbani sem vinna með al-
næmissmituðum börnum, en starf samtakanna fer sívaxandi.
 Kenýa er eitt helsta ferðamanna-
land í Afríku og fær umtalsvert af
tekjum sínum frá ferðamennsku.
Kenýa hefur upp á margt að
bjóða, fjölbreytt dýralíf, fallega
náttúru og margbrotið mannlíf.
Þaðan koma heimsfrægir lang-
hlauparar og kaffi sem selt er um
víða veröld.
 Kenýa er mun betur stætt en ná-
grannaríki á borð við Eþíópíu og
Súdan, en margir landsmenn lifa
þó undir fátæktarmörkum og fá-
tækrahverfin í stórborgunum fara
ört vaxandi.
 Bilið milli ríkra og fátækra í Kenýa
er breitt og þeir fátæku hafa ekki
efni á nauðsynlegum lyfjum og
læknisþjónustu. Lífið í fátækra-
hverfunum er í sterkri andstöðu
við aðstæður þeirra sem tilheyra
millistéttinni í Kenýa og hafa efni á
gsm-símum, sjónvörpum, netteng-
ingu og öðrum munaði.
 Alnæmi er ekki jafnalgengt í Ken-
ýa og í mörgum löndum sunnar í
álfunni en verður æ útbreiddara
og stefnir í að verða verulegt
vandamál ef ekki verður gripið í
taumana. Malaría er sömuleiðis út-
breidd í Kenýa.
Ljón,
sebrahestar
og sjónvörp
TENGLAR
..............................................
www.nyumbani.org
’Fátæktin í Kibera ergríðarleg. Hreinlæti og
skólpmál eru í lama-
sessi. Það gerist
auðveldlega þar sem
fólk býr jafnþétt. Að-
stæðurnar hérna eru
þannig að enginn –
nákvæmlega enginn –
ætti að búa við þær.‘
sigridurv@mbl.is