Tíminn - 18.03.1973, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 18. marz 1973.
Menn 09 máUfni
Þess vegna mætum
við alls ekki í Haag
Harold Macmillan, forsætisráOherra Breta, og ólafur Thors, for-
sætisráðherra lslands, hefja samninga um landhelgismáiið á Keflavlk-
urflugvelli 25. sept. 1960.
í umræöum, sem uröu á Alþingi
5. feb. sl. i tilefni af þvi, aö
Alþjóðadómstóllinn i Haag hafði
tekiö sér lögsögu i landhelgisdeil-
unni, þrátt fyrir eindregin mót-
mæli tslendinga, sagði ólafur Jó-
hannesson, forsætisráöherra,
m.a. i tilefni af tillögu frá Gunn-
ari Thoroddsen um að Islending-
ar sendu málflutningsmann til
Haag, aö rikisstjórnin myndi fara
eftir samþykktum Alþingis i
þessu máli. Alþingi hefði sam-
þykkt þaö einróma 15. febrúar
1972, aö samningarnir frá 1961
hefðu þjónað tilgangi sinum, og
tslendingar væru þvi ekki lengur
við þá bundnir. Rikisstjórnin
myndi vinna áfram að málinu á
þeim grundvelli. Sagði forsætis-
ráðherra, að ljóst væri, að ef ls-
lendingar mættu nú fyrir dóm-
stólnum, þá mætti túlka það sem
viðurkenningu á þvi, að samning-
arnir frá 1961 væru enn i gildi að
dómi tslcndinga og tslendingar
væru þar með bundnir af efnis-
dómi, sem upp yrði kveðinn og vel
gæti orðið okkur mjög andsnúinn.
Þess vegna er stefna rikis-
stjórnarinnar skýr og einföld,
sagði forsætisráðherra, og á
henni verður ekki breyting meðan
Alþingi breytir ekki fyrri ákvörð-
unum.
Kom ekki á óvart
Þaö þurfti engum aö koma á
óvart, að Alþjóðadómstóllinn i
Haag dæmdi sér lögsögu i land-
helgismálinu á grundvelli óheilla-
samningsins frá 1961. Forsætis-
ráðherra lýsti þvi og yfir i þessu
sambandi, að úrskurðurinn hefði
ekki komið sér á óvart, vegna
þess að hann hefði alitaf talið, aö
dómstólnum hefði fyrst boriö
skylda til að úrskurða um lögsögu
i málinu,áður en bráðabirgðaúr-
skurðurinn eða vegvisunin var
gefin út i ágúst. Sagðist ólafur
álita, að dómstólnum bæri skylda
til sliks, þegar annar aðilinn
mætti ekki fyrir dómnum. Eftir
að dómstóllinn kvaö upp bráða-
birgðaúrskurðinn var fráleitt að
ætla að lögsöguúrskurðurinn gæti
farið á annan veg en raun varð á,
þvi að annars hefðu dómendurnir
orðið að éta ofan i sig fyrri úr-
skurðinn.
Hættulegur
óróður og
einfaldar sólir
Siðan Alþjóðadómstóliinn kvað
upp úrskurð 2. feb. sl. um lög-
sögurétt sinn i landhelgismálinu,
hefur stjórnarandstaðan og mál-
gögn hennar reynt að hamra það
inn i þjóðina, að sjálfsagt sé að
senda málflutningsmann til Haag
til að flytja málstað tslands fyrir
dóminum. Hafa þessum mál-
flutningi jafnan fylgt barnalegar
fullyrðingar um að á þann veg
hlyti máliö að vinnast, — en allir
ættu að skilja, að enginn ynni mál
fyrir dómi, sem hann hutizaði. t
þessum áróðri hefur alveg verið
gengið fram hjá þvi höfuðatriði,
að við yröum siðferðilega skuld-
bundnir að hlita úrskurði dóms-
ins, ef við mættum fyrir honum og
viðurkenndum þar með lögsögu
hans i málinu á grundvelli
óheillasamninganna frá 1961, sem
Alþingi hefur með 60 atkvæðum
lýst yfir að séu úr gildi fallnir. Ef
Alþjóðadómstóllinn kvæði upp
þann dóm, að útfærslan væri
ólögmæt sem margir raunsæir
sérfræðingar á þessu sviði telja
mikla hættu á, yrðu tslendingar
að færa fiskveiðilögsögu sina
aftur inn að 12 milum, og er til-
verurétti þjóðarinnar i landinu
þar með stefnt i beinan voða.
Tökum enga
óhættu
Það eru vægast sagt ábyrgðar-
litlir menn, sem leyfa sér að
leggja til að þjóðin taki slika
áhættu, þegar enginn nauður rek-
ur hana til að taka siika áhættu,
og hún getur tryggt hagsmuni
sina mún betur með þvi að fylgja
óbreyttri afstöðu gagnvart dóm-
inum.
Engu að siður hafa nokkrar ein-
faldar sálir ánetjazt þessum
óþjóðhoila áróðri. Vonandi finna
menn fótfestu og finna réttar áttir
að nýju.
tslenzka rikisstjórnin hefur
komið öllum þeim atriðum, sem
máli skipta, rækilega á framfæri
við dómstólinn i Haag. Stjórninni
hefur tekizt þetta svo vel, þrátt
fyrir það, að hún neiti að mæta
fyrirdómnum og láti ekki lokkast
til að láta binda sig siðferðilega til
að hlita úrskurðum hans og af-
skiptum, að brezki dómarinn, Sir
Gerald Fitzmaurice, sem sæti átti
i dómnum er hann úrskurðaði sér
lögsöguna, gaf út sérálit til þess,
að þvi er viröist fyrst og fremst
að koma á framfæri umkvörtun-
um yfir þvi, hve vel tslendingum
tækist að koma sjónarmiðum sin-
um og röksemdum til dómstóls-
ins, án þess að glata þeirri stöðu
sinni að geta lýst alla úrskurði
hans og afskipti i málinu ólöglega
og ekki bindandi fyrir tslendinga.
Sérálit og
áhyggjur brezka
dómarans
Sir Gerald
Fitzmaurice
A bls. 35 i hinni prentuðu
skýrslu Alþjóðadómstólsins i
Haag um lögsöguúrskurðinn frá
2. feb. sl. segir sir Gerald Fitz-
maurice svo i séráliti sinu um
stuðning við úrskurð dómsins um
rétt hans til lögsögu i málinu, 21.
atriði i lauslegri þýðingu undirrit-
aðs:
,,Að lokum, þótt málið
sé dálitið viðkvæmt fyrir
mig persónulega vil ég —
þar sem ég mun ekki taka
þátt í næsta þætti málsins
— víkja stuttlega að þeirri
stefnu, sem island hefur
fylgt varðandi málflutn-
ing fyrirdómnum fram til
þessa dags. Það kynni
hafa verið skiljanlegt,
þótt það sé erfitt að sam-
ræma það viðhorfi, sem
stofnaðili aðdómnum ætti
að hafa til dómstólsins, að
island lýsti sig svo sann-
fært um, að dómstóllinn
skorti alla lögsögu til af-
skipta af þessari deilu, að
það vildi ekki mæta fyrir
dómnum eða senda full-
trúa, jafnvel til að and-
mæla i spurningunni um
lögsögurétt dómsins. Ef
ísland hefði gert þetta í
eitt skipti fyriröll og skýrt
sjónarmið sín, en eftir það
þagað um málið, væri
ekki ástæða tilaðhafa um
það fleiri orð, en að kalla
fjarveru islends mistök,
sem bæri að harma. En
staðreyndin ersú, að samt
sem áður hefur Island
sent dómstólnum syrpu af
bréfum og símskeytum
varðandi málið, sem oft
hafa innihaldið efni, sem
gengur miklu lengra en
spurningin um rétt dóms-
ins til lögsögu, og hefur
snert sjálfan kjarna efnis-
atriða. ísland hefur notað
hvert tækifæri, sem gefizt
hefur til að gera hið sama
með yfirlýsingum, sem
gefnar hafa verið, eða
dreift hjá Sameinuðu
þjóðunum og með öðrum
hætti, en athygli dóm-
stólsins hefur auðvitað
verið vakin á öllum þess-
um yfirlýsingum með ein-
um eða öðrum hætti, eins
og vafalaust ætlunin
hefurverið. Þvi miður má
túlka þennan framgangs-
mála islandsá þá lund, að
honum sé ætlað að skapa
islandr næstum eins góða
stöðu og island hafði tekið
beinan þátt í málflutn-
ingnum — (vegna þess að
dómstóllinn hefur í raun
vendilega athugað og
fjallað um sjónarmið is-
lands í málinu ) — en á
hinn bóginn að gera is-
landi kleift, ef á þyrfti að
haida, að viðhalda þeirri
afstöðu, að island viður-
kenni ekki lögmæti mála-
ferlanna eða niðurstöður
þeirra — eins og ísland
hefur einmitt gert varð-
andi vegvísun þá, sem
dómstóllinn gaf út 17.
ágúst 1972."
t framhaldi af þessu leyfir hinn
brezki dánumaður sér að vona
fastlega að tslendingar sýni nú af
sér þá kurteisi að mæta fyrir
dómnum, þegar fjallað verður
um efnisatriði málsins.
Bls. 35 i skýrslu Alþjóðadóms-
ins ættu menn þvi að lesa mjög
vei áður en þeir haldafleiriræður
um það, að skynsamlegt sé að
senda málflutningsmann til
Haag. Valdimarssynir ættu að
lesa hana kvölds og morgna i
framhaldi af málefnasamningn
um.
Logið með
glæsibrag
t skýringum Alþjóðadómstóls-
ins og forsendum fyrir uppkvaðn-
ingu lögsöguúrskurðarins 2. feb.
sl. er minnzt á fjölmörg skjöl og
skipti á orðsendingum milli is-
lenzku og brezku rikisstjórnanna
frá þeim tima, er óheilla-
samningurinn, sem Sjálfsstæðis-
menn kalla „stærsta stjórnmála-
sigur tslendinga” var i undirbún-
ingi. Kemur þar fram, að þessar
samningaviðræður hafa hafizt
strax að lokinni Genfarráðstefn-
unni um réttarreglur á hafinu
1960. Og fyrstu formlegu skoð-
anaskiptin, sem skjöl eru til um
virðast hefjast sl. ágúst-mánaðar
1960. Skjölin bera það með sér, að
samningaviðræður hafa svo hald-
ið áfram sleitulaust þar til gert er
uppvist um samninginn hér á
landi, en hann hlýtur gildi 11.
marz 1961. Frá þvi i október fram
i febrúar stóð Guðmundur I. Guð-
mundsson, þáverandi utanrikis-
ráðherra og núverandi sendi-
herra tslands i Stokkhólmi, annan
eða þriðja hvern dag i ræðustóli á
Alþingi og lýsti þvi yfir i sifellu
með sakleysissvip, að ekki væri
fótur fyrir þeim fréttum, að ts-
lendingar ættu i nokkru samn-
ingamakki við Breta i landhelgis-
málinu. Fór hann hinum hörðustu
orðum um þá þingmenn, sem
leyfðu sér að hlaupa eftir sögu-
sögnum og draga i efa yfir-
lýsingar dánumannsins i sæti
utanrikisráðherra. Hefur liklega
enginn fyrr né siðar logið jafn
miklu og jafn oft á Alþingi
Islendinga með meiri glæsibrag.
Það kemur einnig fram af þess-
um skjölum, sem Alþjóðadóm-
stóllinn vitnar til, að það hefur
verið viðreisnarstjórnin, sem
lagði til, að gerðardómur þriðja
aðila, sem skæri úr um frekari út-
færslu fiskveiðilögsögunnar við
tsland, en með seiglunni tekst
Bretum að fá viðreisnarstjórnina
til að fallast á að leggja frekari
útfærslu út fyrir 12 milur fyrir
Alþjóðadómstólinn i Haag, en á
það lögðu Bretar höfuðáherzlu.
Frásögn
Harold AAcmillans
En til er önnur frásögn af und-
irbúningi „stærsta stjórnmála-
sigurs tslendinga”, sem út kom á
prenti i fyrra. Sá, sem frá segir er
enginn annar en Harold Macmill-
an, sem var forsætisráðherra
Breta, þegar tslendingar unnu
hinn stóra stjórnmálasigur yfir
Bretum.
5. bindið i endurminningum
Harolds Macmillans kom út 1972
og nefnir hann það „Pointing the
way”. Á bls. 274 segist honum svo
frá um heimsókn sina til Islands
og viðræður sinar við Ölaf Thors,
þáverandi forsætisráöherra
Islands yfir hádegisverði á Kefla-
vikurflugvelli, sunnudaginn 25.
september 1960:
„Að morgni sunnudagsins, 25.
septembers, lagði ég af stað til
New York með Comet-vél flug-
hersins. Ég átti viðdvöl á tslandi,
Framhald á bls 37.
On the morning of Sunday, 25 September, I left for New York
by R.A.F. Comet, stopping at Iceland, where the plane was refuelled,
for a talk with the Icelandic Prime Minister on the eternal problem
of fish and the extent of territorial waters. The Prime Minister
seemed
a very nice man, but rather an ineflfective one. Wc hinched alone
together, and he explained at great length why it was impossible
for him to make any concessions to us over the twelve-mile
fishing controversy. He had only a majority of two or three, and
a ooalition Govemment—with the Socialists. The Communists
were the strong opposition, determined to use the fishing dispute
as an instrument for getting rid of the American base and
Iceland out of NATO. I tried to impress on him the arguments
he could use.
(«) He had got us to accept twelve miles as the final settlement.
All we asked fbr was a ‘fading out* period. Norway was going to
concede us ten years. We could accept five years from Iceland.
Why have a bitter conðict over this. He could claim to have done
tvricc as well as Norway.
(þ) We could probably make some further concessions about
dcular areas *vithi* the six—twelve miles, which would help
(r) We oould give some economic hdp to his fishing and
merchandising of nsh.
I did not feel very encouraged by our talk. The Icelandic
Prime Minister was a nice old boy, but dearly a weak man in a
wcak position.*
114 September 1960. * a October 1960, docribmg earlier events.
Harold Macmillan, Sjálfsævisaga, 5. bindi „Pointing the way”, útg.
1972, bls. 274.