Tíminn - 18.03.1973, Blaðsíða 20

20
TÍMINN
Sunnudagur 18. marz 1973,
JÓN BJÖRNSSON bóndi og tón-
skáld á HafsteinsstöAum átti 70
ára afmæli 23. febr. s.l. Enginn,
sem leiöir Jón augum, gerir sér i
hugarlund, að hann hafi nú fyllt
sjöunda áratuginn. Útlit, hreyf-
ingar, eldlegur áhugi, dugnaöur
og viöhorf minna á allt annaö
æviskeiö. Sé hins vegar litiö yfir
lifsstarf Jóns, veröur annaö uppi
á teningnum. Jón veröur tvi-
mælalaust aö teljast I hópi góö-
bænda f Skagafiröi, hvaö dugnaö
og alla hagkvæmni snertir. Þá
hefur hann veriö söngstjóri um
áratugi og þar aö auki afkasta-
mikiö tónskáld. Siöastnefndi þátt-
urinn á þó vonandi eftir aö koma
betur I ljós og veröa fleiri
kunnugur meö útgáfu á verkum
hans. Mér er ekki grunlaust um,
aö dugnaður Jóns viö búskapinn
hafi aö einhverju leyti staöiö I
sambandi viö sköpunargáfuna.
Aö því fyrr sem brauöstriti dags-
ins lyki, þeim mun rýmri tlmi
gæfist til tónsmiöanna.
Það leikur ekki á tveim tung-
um, aö Jón Björnsson hefur fariö
meö mikið forustu-hlutverk i
söngstarfi Skagafjaröar. En
söngurinn hefur verið rikur þátt-
ur i félags- og menningarlifi þess
héraös, eins og raunar viöa ann-
ars staðar um hinar dreifðu
byggðir. Þess vegna verður starf
manna eins og Jóns aldrei ofmet-
iðeða fullþakkað. Jón Björnsson
getur litið meö stolti yfir farinn
veg. Hann hefur gert meira fyrir
samfélag sitt hér heima fyrir en
það fyrir hann. Og út af fyrir sig
er ekki svo litil hamingja falin i
þvi. Persónulega vil ég þakka
Jóni fyrir margar yndisstundir,
er ég hefi notið á tónleikum, sem
hann hefur stjórnað. Einnig óska
ég honum til hamingju með tima-
mótin. En umfram allt vil ég
vona, að honum megi auðnast að
lifa sem flesta starfsdaga, heill og
glaður til að sinna sinum hugðar-
efnum og okkar allra sem unnum
góðri tónlist.
Ég v-il svo að lokum minna Ot-
hlutunarnefnd listamannalauna
á, að Jón mun að margra dómi
verðugur þeirrar viöurkenningar
og styrks, er hún hefur á valdi
sinu að veita. Og er raunar
undarlegt, að sú viöurkenning
skuli ekki fyrir löngu komin úr
þeim stað.
— Hvarog hvenær ertu fæddur,
Jón?
— Ég er fæddur að Glaumbæ i
Seyluhreppi 23. febr. 1903. For-
eldrar minir voru hjónin Björn
Lárus Jónsson (siðar hreppstjóri)
Björnssonar bónda á Ogmundar-
stöðum i Staðarhreppi og konu
hans Kristinar Steinsdóttur frá
Stóru-Gröf. Móðir min var Stein-
vör Véfreyja Sigurjónsdóttir,
Bergvinssonar og konu hans Júli-
önu Margrétar Jónsdóttur Sigfús
sonar rika að Sörlastöðum i
Fnjóskadal. Sigurjón afi minn bjó
nokkur ár að Sörlastöðum, eða
frá 1876—1889. Hann missti konu
sina 1885. Flutti 1889 að Flata-
tungu á Kjálka. Að Glæsibæ i
Staðarhreppi fluttist hann 1892,
bjó þar i þrjú ár. Fluttist með
seinni konu sinni, önnu Þorkels-
dóttur frá Flatatungu til Vestur-
heims árið 1900. Sigurjón var
Þingeyingur frá Halldórsstöðum i
Bárðardal. Þú sérð á þessu, að ég
er Þingeyingur i móðurætt. For-
eldrar minir fluttust svo að
Stóru-Seylu 1904 og þar ólst ég
upp við öll venjuleg sveitastörf.
Um skólagöngu eftir fermingu
var ekki að tala á þeim árum
nema litinn tima sem ég dvaldi á
Sauðárkróki. Heima var mikið að
gera. Það var stórbú á Seylu á
þeim árum, (á árunum milli
1914—1920). Ég var mjög hneigð-
ur fyrir sauðfé og hefi veriö það
alla tið.
— Og áhugi þinn fyrir söng-
málum, hvenær vaknaði hann?
— Tónlistaráhugi, ja, það var
ekki um neitt að ræða viðvikjandi
tónlistá minum barnsárum. Móð-
ir min hafði tónlistaráhuga en ég
naut hennar svo stutt. Hún lá á
sjúkrahúsum og lézt úr berklum
þegar *g vrr aðeins 8 ára. Og þar
missti ég mikið. Ég hef aldrei
beðið þess bætur. Hún var mér
mjög góð móðir. Þaö er vissulega
mikið áfall fyrir börn að missa
móður sína ung. Ekki sizt ef þau
eru viðkvæm og tilfinninganæm,
eins og ég hef verið um ævina.
Það er rétt að þetta komi hér
fram, vegna þess að ég hef unnið
við mjög sálrænt starf, tónlistina,
sem ég hef fórnað verulegum
hluta af lffi minu.
— Fyrsta hljóðfærið?
— Fyrsta hljóðfærið segirðu.
Jú, ég eignaðist fyrst harmoniku
6 ára gamall, svo aðra og þriðju
harmonikuna rúmlega fermdur.
Svo fór ég að sjálfsögðu að spila á
böllum, bæði á Sæluviku Skag-
firðinga og viðs vegar um héraðið
i nokkur ár og fjölyrði ekki um
það frekar.
— Var ekki erfitt að hugsa sér
mikinn hlut i tónlistarmálum á
þeim árum?
— Mér datt I rauninni ekki i
hug á þessum unglingsárum neitt
tónlistarstarf að öðru leyti en
þvi, að það flögraði að mér að
læra að spila á orgel, fyrst og
fremst til að geta spilað i Glaum-
bæjarkirkju. Þar vantaði organ-
ista. En um þetta leyti er hinn
kunni Bændakór Skagfirðinga
stofnaður og þar má segja að hafi
verið rudd brautin I tónlistarmál-
um Skagafjarðar.
— Svo varstu við nám á Akur-
eyri?
— Já, ég fór til Akureyrar
snemma vetrar 1921 I tónlistar-
nám. Aðal-kennarar minir þar
voru hinn kunni söngkennari
Sigurgeir Jónsson, — hjá honum
læröi ég fyrst og fremst á orgel og
tónfræði. Svo var ég fljótlega i
söngtimum hjá séra Geir Sæ-
mundssyni, siðar vigslubiskupi.
Þetta voru frábærir kennarar
hver á sinu sviði. En eins og allir
vita, þá er söngnám langt og
strangt. Hjá mér var þó aldrei
ætlunin að leggja fyrir mig söng
til frambúðar. En ég var þó í tim-
um hjá séra Geir i tvo vetur, mér
til mikillar ánægju og gagns. Hins
vegar lagði ég mikla áherzlu á
orgelspilið og stundaði það af
kappi I tvo og hálfan vetur. Fékk
þar fastmótaða undirstöðu i
fingrasetningu, sem er að sjálf-
sögðu undirstaða undir alla spila-
mennsku þ.e.a.s. bundið spil
(Legató). Ég á þessum elskulegu
mönnum mikið að þakka. Við
þessa þekkingu hef ég svo reynt
aö bæta með lestri bóka. Svo er
maður alltaf að læra, þótt maður
sé að kenna öðrum.
A þessum Akureyrarárum
kynntist ég minni elskulegu konu,
Sigriði Trjámannsdóttur, sauma-
konu. Ég vil geta þess, að hún er
ein af þessum kærleiksriku kon-
um, sem ávallt eru tilbúnar að
fórna sér fyrir aðra. Sigriður var
mikið gefin fyrir söng og tónlist
og hafði sjálf ágæta alt-rödd og
söng lengi i kirkjukór.
— Var ekki mikið sungið á
Akureyri i þá daga?
— Það var töluvert sungið á
Akureyri þá. Geysir var þá ný-
stofnaður og æfði af krafti. Allur
kórsöngur hafði mjög sterk áhrif
á mig I þá daga. Ég söng með
Geysi, fyrsta tenór, veturinn
1924—1925 og það kom i minn hlut
að æfa fyrsta tenórinn. Ég fór
með kórnum i söngför til Húsa-
vikur og Siglufjarðar um vorið.
Þennan vetur var ég i ýmsum
smákórum, sem æfðu fyrir árshá-
tiðir. Einnig æfði ég litinn
kvennakór: Það var að sjálfsögðu
fyrsti kórinn sem ég æfði. Ég á
nokkra kunningja á Akureyri,
sem sungu með þennan vetur,
eins og t.d. Hermann Stefánsson
kennara o.fl.
— Hvað er þér sérstaklega
minnisstætt frá dvöl þinni á Akur-
eyri?
— Það er margt og ekki hægt
að rekja það hér. Eitt vil ég þó
nefna. Það var fyrri veturinn
RÆTT VIÐ JÓN BJC
Ilafsteinsstaðir
FISKURINN FAGRI
OG DÝRMÆTI
ENSKI rithöfundurinn og nátt-
úruskoöarinn Izaak Walton, sem
uppi var á seytjándu öld, viröist
fyrstur manna, svo aö kunnugt
sé, hafa látiö sér skiljast, að lax-
inn kemur til baka úr sjónum I þá
á, þar sem hann ólst upp.
Nú á timum vita allir, að hann
hafði rétt fyrir sér. Sú vitneskja á
sér þó ekki ýkjalanga sögu. Flest,
sem menn vita um laxinn og lifn-
aðarhætti hans, hefur komið fram
I dagsljósið við rannsóknir, er
gerðar hafa verið nú allra siðustu
áratugi. Aður vissu menn eigin-
lega ekki annað en það, aö klakiö
fór fram i fersku vatni og seiðin
gengu I sjóinn, er þau höföu náð
hæfilegum þroska. Þaö var ekki
fyrr en tekið var að merkja laxa-
seiði, að menn komust að óyggj-
andi raun um það, að laxinn gekk
aftur til hrygningar I sömu ána og ]
hann hafði átt heima hið fyrsta
skeið ævi sinnar.